فرصت‌ها و تهدیدات پیش‌رو - ۱۵ دی ۹۵

سعید شجاعی
پژوهشگر

آثار مخرب آلایندگی زیست‌محیطی در کشور، تحمیل‌کننده هزینه‌‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و درمانی جبران‌ناپذیری به شهروندان خصوصا در کلان‌شهرها شده است؛ بنابراین تغییر سبد انرژی به‌عنوان یک ضرورت‌ اجتناب‌ناپذیر باید مدنظر قرار گیرد. یکی از راهکارهایی که در خط مقدم استراتژی‌ها و فناوری‌های کاهنده این تاثیرات مخرب به‌عنوان نوشدارو در حوزه حمل‌و‌نقل شهری مطرح می‌شود، استفاده از وسایل نقلیه برقی است.

آژانس بین‌المللی انرژی، چشم‌انداز فروش سالانه خودروهای الکتریکی و الکتریکی هیبریدی قابل اتصال به شبکه را در سال 2050 بیش از 50 درصد سهم بازار وسایل نقلیه سبک پیش‌بینی می‌کند که می‌تواند در راستای سناریوی BLUE Map، موجب کاهش 30 درصدی تولید گازهای گلخانه‌ای در وسایل نقلیه شود.

در حال حاضر استفاده از وسایل نقلیه برقی به‌دلیل وجود موانعی همچون قیمت بالا (هزینه باتری و مدیریت آن) و کافی نبودن زیرساخت‌ها (ایستگاه شارژ)، چندان با استقبال عمومی همراه نبوده است. از سوی دیگر، این خودروها به‌دلیل آلودگی‌هایی که به‌وسیله نیروگاه‌ها برای تولید الکتریسته ایجاد می‌شود به‌عنوان «خودروهای تولیدکننده آلودگی در جای دیگر» نامیده می‌شوند؛ بنابراین بحث در مورد استفاده یا عدم استفاده از وسایل نقلیه برقی با در نظر گرفتن همه ابعاد مثبت یا منفی باید مورد بررسی قرار گیرد.

وضعیت وسایل نقلیه برقی در دنیا

تولید وسایل نقلیه برقی اعم از خودروهای سبک، اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه دوچرخ‌ برقی در سال 2015 در جهان با رشد قابل تامل نسبت به سال‌های قبل همراه بوده است؛ به‌گونه‌ای‌که خودروی برقی با تولید نزدیک به 26/ 1 میلیون دستگاه، رشد 100 درصدی نسبت به سال 2014 را تجربه کرده است، اتوبوس‌ها و وسایل نقلیه دوچرخ‌ برقی به ترتیب 170 هزار دستگاه و بیش از 200 میلیون دستگاه در سال 2015 تولید داشته‌اند. موازنه تولید و فروش وسایل نقلیه برقی (به‌جز نوع دوچرخ) در کشورهای مختلف نشان می‌دهد که میزان فروش این نوع وسایل نقلیه در مقابل تولید آن در بیشتر موارد کمتر از نصف بوده است که این موضوع نشان می‌دهد با وجود روند افزایشی تولید وسایل نقلیه برقی در سال‌های اخیر هنوز بازار جهانی به‌طور متوسط تنها توانسته نیمی از تولیدات خود را به فروش برساند.

مزیت خودروی برقی

خودروی برقی کوچک برای طی مسافت 100 کیلومتر کمتر از نصف خودروی احتراق داخلی بنزینی هزینه سوخت پرداخت می‌کند، همچنین خودروهای برقی متوسط و بزرگ کاهش حدودا 40 درصدی در هزینه مصرف سوخت نسبت به خودروهای احتراق داخلی بنزینی را نشان می‌دهد. از لحاظ فنی خودروی برقی می‌تواند به‌عنوان بهترین گزینه بازدهی متناسب با هزینه در کلاس خودروهای کوچک در مسافت‌های متوسط (روزانه 6/ 41 و سالانه 15184 کیلومتر) و همچنین در همه کلاس‌های خودرویی (کوچک، متوسط و بزرگ) در مسافت‌های بلند (روزانه 9/ 77 و سالانه 28434 کیلومتر) در نظر گرفته شود. برای رسیدن به این مهم با توجه به اینکه بازدهی متناسب با هزینه خودروی برقی وابسته به کلاس خودرو و مسافت طی شده در نظر گرفته شده است، سه سیاست اصلی مستلزم رسیدن به این نتایج عبارتند از: اول، مشتری‌ها باید ترجیح خود را برای استفاده از کلاس خودرو یا مسافت طی شده مشخص کنند (در صورت حمایت از جهت‌گیری بازار به سمت خودروهای کوچک‌تر فی‌نفسه خودروی برقی ارتقا می‌یابد؛ زیرا بازدهی متناسب با هزینه در کلاس خودروی برقی کوچک‌تر بیشتر از خودروهای بزرگ است). دوم، زیرساخت‌های شارژکننده بین‌شهری نیاز به توسعه دارد زیرا به‌شدت در افزایش مسافت طی شده موثر هستند. سوم، حمایت‌های مالی بیشتر در بخش تحقیق و توسعه می‌تواند به کاهش قیمت باتری منجر شود که تاثیر بسیار زیادی روی هزینه تولید به ازای کیلومتر دارد.

وسایل نقلیه برقی در ایران

هزینه اولیه تولید خودروهای برقی نسبت به خودروهای احتراق داخلی به‌دلیل فقدان فرصت و امکان تولید انبوه آن بیشتر است، البته این تفاوت هزینه در ابتدا به این صورت است و با افزایش تیراژ تولید می‌تواند قیمت رقابتی پیدا کند. در ادامه وضعیت تولید باتری در ایران، برآورد هزینه و میزان دانش فنی شرکت‌های خودروساز داخلی و آمادگی آنها برای تولید و پیش‌بینی قوانین تاثیرگذار حکومتی به‌عنوان اثرگذارترین عوامل در تولید خودروی برقی مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1- هزینه تولید خودروهای برقی (به‌دلیل قیمت باتری و مدیریت باتری) از هزینه تولید خودروهای احتراق داخلی بیشتر است، بنابراین جهت‌گیری به سمت تولید خودروی برقی پیش‌نیازهایی دارد که از‌ جمله مهم‌ترین بخش‌های تاثیرگذار پس از ایجاد زیرساخت، توانمندی در تولید باتری‌های لیتیومی مورد استفاده در وسایل نقلیه برقی را می‌توان نام برد. در ایران مراکز تخصصی تولید این نوع باتری در صنایع وابسته به صنایع دفاع وجود دارد که حتی نمونه محصولات موتورسیکلت برقی آن به بازار ارائه شده است.

2- هزینه ساخت خودروی برقی رانا 3 برابر خودروی نوع بنزینی آن یعنی 96 میلیون تومان است که حتی با فرض تیراژ بالا و اقتصادی آن (بالای 20 هزار دستگاه در سال) همچنان بیش از 2 برابر خواهد شد. برای خودروی تیبا هم قیمت فروش نوع برقی در تیراژ کم، 60 میلیون تومان است که در مقایسه با قیمت بنزینی آن اختلاف زیادی دارد و همانند خودروی رانا در زمان پرتیراژ هم این قیمت حداقل 2 برابر خودروی بنزینی است. شرکت‌های خودروساز باوجود ادعای داشتن دانش فنی تولید خودروی الکتریکی، تنها در صورتی حاضر به ساخت این نوع خودرو هستند که تضمینی از بابت وجود مشتری برای این نوع خودرو باشد و دولت، خود به‌عنوان مشتری اول این نوع خودرو برای جلب اعتماد مردم اقدام کند. شرکت‌های خودروساز مدعی هستند در صورت برطرف شدن چالش تضمین مشتری و تقاضا (که تنها در سایه حمایت دولت امکان‌پذیر است)، توانمندی ساخت خودروهای برقی را دارند.

3- یکی از قوانین حمایت‌کننده طرح‌های مربوط به وسایل نقلیه برقی تبصره «5» از قانون بودجه سال 1395 است که در لایحه بودجه سال 1396 تکرار شده است.

دیگر قانون حمایت‌کننده بند «ب» ماده (12) قانون رفع موانع تولید است که به طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی که یکی از آنها «جایگزین کردن خودروهای کم‌مصرف یا برقی با خودروهای پرمصرف» است، اشاره دارد.

همچنین در لایحه بودجه سال 1396 در قسمت اعتبارات ردیف‌های موردی (موقت) اعتبار 3.000.000 میلیون ریال برای کمک‌های فنی و اعتباری برای توسعه و نوسازی ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی شهری و خرید خودروها و موتورسیکلت برقی در نظر گرفته شده است.

جمع بندی

با توجه به موارد اشاره شده در متن، رویکرد جهانی به سمت تغییر سبد انرژی است؛ بنابراین جهت‌گیری به سمت منابع انرژی جدید امری اجتناب‌ناپذیر است. تولید خودروهای برقی در ایران با چالش‌هایی همچون قیمت تمام شده، تضمین وجود تقاضا و نبود متولی واحد به‌عنوان مهم‌ترین موارد مورد بحث مواجه است، بنابراین لازم است برای پر کردن این اختلاف قیمت خودروهای برقی با نوع بنزینی آنها و تشویق مردم به خرید این نوع خودرو، کمک دولت در قالب یک بسته سیاستی- حمایتی همراه با تدوین نقشه راه توسعه کاربری وسایل نقلیه برقی (در مرحله اول؛ دوچرخه و موتورسیکلت) در کلان‌شهرها با مشارکت تمامی ذی‌نفعان و تشکیل کمیته فنی اجرایی مشترک با محوریت معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور مدنظر قرار گیرد.