الگوی چینی مبارزه با آلودگی

حسن کریمی‌سنجری
کارشناس صنعت خودرو

محدودیت‌ها و مشکلات ناشی از آلودگی سوخت‌های فسیلی وروند رو به افزایش گرمایش زمین در کنار آسیب دیدن لایه اوزن در اثر استفاده بیش از حد از سوخت‌های فسیلی و همچنین گران بودن این سوخت‌ها، از سال‌ها پیش شرکت‌های بزرگ خودروسازی را بر آن داشته تا برای جایگزین کردن سوخت پاک در خودروها، راهکاری نو بیندیشند. بهره‌مندی از موتورهای برقی یکی از همین راهکارها است که ایده گسترش تولید آن به اواخر سده بیستم میلادی بر‌می‌گردد.

البته به‌دلیل عدم اشراف به منابع نفتی، خودروهای برقی در سال‌های 1920 و قبل از آنکه تولید خودروهای با سوخت فسیلی گسترش یابد، دوران پر رونقی را داشته است، به‌گونه‌ای که تا قبل از همه‌گیر شدن استفاده از خودروهای با سوخت فسیلی نزدیک به 34 هزار دستگاه تنها در ایالات‌متحده آمریکا تولیدشده و به‌فروش رسیده است. در واقع آمریکا به‌عنوان نخستین کشوری که در تولید خودروهای برقی سرمایه‌گذاری کرده مطرح است؛ به‌طوری‌که در سال 1992 بیش از 1600دستگاه و در سال 2002 چیزی نزدیک به 35 هزار دستگاه و در سال 2008 بیش از 55 هزارخودرو برقی در این کشور به‌فروش رسیده است.

شرکت تویوتا نیز به‌عنوان یکی از دو شرکت‌ بزرگ تولید کننده خودرو در جهان به کمک چند شرکت دیگر از سال 1997 پا به عرصه تولید چنین خودروهایی گذاشته و رکورددار فروش این قبیل خودروها طی یک‌سال است؛ به‌گونه‌ای که 18 هزار دستگاه را فقط در سال اول تولید خود به فروش رساند. در واقع بعد از این موفقیت ژاپنی‌ها بود که دیگر شرکت‌های خودروسازی در جهان شروع به تولید خودروهای برقی کردند؛ اگرچه هیچ‌یک نتوانستند به موفقیت تویوتا دست یابند.

البته در سال‌های پر رونق منابع نفتی در دنیا کمتر شرکتی روی گسترش خودروهای برقی سرمایه‌گذاری کرد؛ اما به مرور و در اثر مشکلات زیست محیطی و تاکید دولت‌ها بر جایگزینی انرژی‌های پاک، کشورهای پیشرو از جمله آمریکا، ژاپن، آلمان و فرانسه تصمیم گرفتند تا برای دستیابی به تکنولوژی‌های مدرن در ساخت خودروهای برقی تلاش مضاعفی داشته باشند. البته مشکل استفاده از خودروهای الکتریکی به‌دلایلی از جمله گرانی باتری، ضرورت شارژ متوالی در فواصل کوتاه در مقایسه با بنزین و البته قیمت بالایشان در مقایسه با خودروهای بنزینی، باعث می‌شد که نرخ نفوذ در بازار این خودروها به‌اندازه کافی اقتصادی نباشد. شاید ایده تولید خودروها با پیشرانه هیبریدی به‌عنوان جایگزین خودروهای الکتریکی از اینجا نشات گرفته شد. خودروهای هیبریدی به وسایل نقلیه‌ای اطلاق می‌شود که ساختار مکانیکی آنها از ادغام دو یا چند موتور انتقال نیرو که یکی از آنها قطعا الکتریکی است و به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به گیربکس وابسته هستند، تشکیل شده است. بیشتر خودروهای هیبریدی تولید شده تاکنون از نوع بنزینی/ الکتریکی هستند، گرچه بعضی شرکت‌های خودروسازی مانند پژو-سیتروئن خودروهای هیبریدی از نوع دیزل/ الکتریکی نیز تولید کرده‌اند.

باتوجه به ابعاد اثربخشی استفاده از خودروهای برقی/ هیبرید به سبب مزایایی که نسبت به خودروهای با سوخت فسیلی دارد؛ تقاضا برای این خودروها در دنیا رو به افزایش است؛ به‌طوری‌که در سال‌های اخیر تولید و فروش این قبیل خودروها از روند رو به رشدی برخوردار بوده است؛ به‌گونه‌ای که در سال 2015 با فروش 189.311 دستگاه خودروی برقی/ هیبرید در دنیا رشد فروش این خودروها نسبت به سال پیش از آن با 94 درصد رشد مواجه بوده است. این در حالی است که در سال 2014 نیز نسبت به سال قبل از آن 50 درصد رشد فروش در این خودروها مشاهده می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که فروش خودروهای برقی تنها در اروپا در سال جاری میلادی به بیش از 100 هزار دستگاه برسد. در حال حاضر این خودروها 3/ 1درصد از کل خودروهای فروخته‌شده در اروپا را شامل می‌شوند.

وقتی صحبت از خودروهای برقی و هیبریدی به میان می‌آید، نباید از چینی‌ها غافل شد. در حال حاضر یک شرکت چینی به‌نام BYD که نخستین خودروی برقی/ هیبرید خود را در سال 2008 میلادی وارد بازار کرده، به‌عنوان پرفروش‌ترین شرکت تولید‌کننده خودروهای الکتریکی شهرت یافته است.

این شرکت چینی در حوزه تولید ماشین‌های الکتریکی سدان کوچک و هیبریدهای برقی همانند سدان‌های کامپکت و کراس اورها فعال است.

براساس آماری که در انتهای سال 2015 میلادی منتشر شده، فروش این شرکت در مجموع 61722 دستگاه خودروی برقی/ هیبرید بوده است. درواقع این شرکت کوچک چینی از برندهایی همانند نیسان یا تسلا فروش بالاتری داشته است. این شرکت همچنین اتوبوس‌های برقی را تولید می‌کند که در بخش حمل‌ونقل عمومی آمریکا با استقبال خوبی مواجه شده است.

در حال حاضر شرکت‌های خودروساز چینی تحت یک مدل مشترک و با سیاست‌گذاری دولت خود قصد دارند تا در آینده نزدیک در تولید خودروهای الکتریکی رتبه نخست جهان را ازآن خود کنند. در واقع چین برای مقابله با معضل آلودگی هوا، به شدت به‌دنبال افزایش فروش خودروهایی است که از سوخت‌های پاک استفاده می‌کنند. به همین دلیل مشوق‌های مالی را برای خریداران این خودروها ارائه می‌کند. این کشور همچنین فرآیند ثبت سفارش برای خرید خودروهای برقی/ هیبرید را تسهیل و در مقابل، ثبت درخواست برای خرید خودروهایی را که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، محدود کرده است.

به‌نظر می‌رسد طی 15 سال آینده میزان تقاضا برای خرید خودروهای الکتریکی سالانه دست‌کم 27 درصد رشد داشته باشد، اما از آن‌جا که قیمت هر خودروی الکتریکی به‌طور متوسط 30 درصد بالاتر از یک خودروی بنزینی مشابه است، می‌توان گفت تنها مانع در مسیر روند رو به رشد استفاده از خودروهای الکتریکی، قیمت تمام‌شده آن است.

با توجه به توضیحات رفته آنچه مشخص است اینکه تقاضا برای استفاده از خودروهای برقی/ هیبرید در دنیا رو به افزایش است؛ به‌طوری‌که می‌توان این دسته از خودروها را خودروهای نسل آینده بشر به‌شمار آورد؛ به همین دلیل تمام شرکت‌های خودروسازی به‌دنبال یافتن جایگاهی در این عرصه هستند. هم‌اکنون رقابت اصلی در تولید خودروهایی با تکنولوژی‌ بالا و قیمت تمام‌شده پایین است که باید دید آینده این صنعت و تجارت را به کدام سو سوق می‌دهد.

با تمام این تحولاتی که در زمینه توسعه خودروهای الکتریکی در دنیا در حال رخ دادن است، شرکت‌های خودروساز داخلی که از تکنولوژی‌های پیشرفته دنیا عقب‌تر هستنددر این زمینه نیز تاکنون نتوانسته‌اند حرفی برای گفتن داشته باشند. در حالی که توسعه فناوری ماژول‌های برقی/ هیبرید حداقل از 3 دهه قبل احیا شده و به‌نظر می‌رسد دست‌کم 50 درصد بازار خودرو در 10 سال آینده مربوط به این دسته از خودروها باشد، شرکت‌های خودروسازی ایران هنوز به‌طور جدی درگیر تولید و حتی مونتاژ چنین خودروهایی هم نشده‌اند.

از دیگر سو رشد سرسام‌آور مصرف بنزین در ایران و افزایش آلودگی هوای ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی فاقد کیفیت، همتی می‌طلبد تا دولت با سیاست‌گذاری متمرکز و قابل اجرا و با ارائه مشوق‌های لازم چه در طرف عرضه یعنی تولید خودروهای برقی/ هیبرید یا در طرف تقاضا، فروش این قبیل خودروها را در کشور توسعه دهد.

امروزه اگرچه سهم استفاده از خودروهای هیبریدی در دنیا ناچیز است، اما با توجه به جمیع فعالیت‌هایی که در حوزه تکنولوژی و تولید این قبیل خودروها همچنین فرهنگ‌سازی درخصوص استفاده از آن در دنیا در حال وقوع است، قطعا تقاضا برای این خودروها در آینده نزدیک با رشد فزاینده‌ای مواجه خواهد بود. بنابراین شرکت‌های خودروساز داخلی به‌جای پیگیری پروژه‌هایی نظیر طراحی پلت‌فرم اختصاصی که به لحاظ زمانی فعالیت روی آنها دچار تاخیر شده؛ به‌گونه‌ای که به لحاظ اقتصادی و استراتژیک کار روی آنها توجیه ندارد، بهتر است فعالیت‌های حوزه تحقیق و توسعه خود را روی تولید خودروهای برقی/ هیبرید متمرکز کنند.

البته فعالیت‌های غیرمتمرکزی در سطح وزارتخانه و نیز شهرداری تهران در زمینه رشد استفاده از خودروهای هیبریدی که بیشتر جنبه وارداتی این خودروها را دنبال می‌کند در حال پیگیری است، اما با توجه به وضعیت آلودگی هوا در کلان‌شهرهای ایران که بالغ بر 80 درصد آن ناشی از منابع متحرک و عمدتا خودروها و موتورسیکلت‌ها است و نیز تغییر جهت زنجیره تامین شرکت‌های بزرگ خودروسازی دنیا به سمت تولید محصولات با قوای محرکه برقی/ هیبرید، باید تلاش روی توسعه خودروسازی ایران در زمینه طراحی و تولید این قبیل خودروها بیشتر و البته متمرکز شود؛ به‌طوری‌که حتی در مشارکت‌های جدید خودروسازان با شرکای خارجی نیز سرفصلی برای این موضوع دیده شود.