سود‌آوری در هر دو جهت بازار

بهزاد گلکار
مدیر عامل هلدینگ مالی و سرمایه‌گذاری سینا

راه‌اندازی اوراق اختیار خرید در بورس برای سه نماد آغاز حرکتی نو در بازار سرمایه است که جای امیدواری بیشتر به توسعه بازار دارد. بازار سرمایه ایران به رغم قدمت زیاد و حضور فعال بسیاری از شرکت‌های کشور در غالب رشته فعالیت‌ها، از ضعف دسترسی‌پذیری ابزارهای مالی رنج می‌برد. این در حالی است که تا حدود کمی بیش از یک دهه پیش، همین ابزارهای محدود مالی کنونی هم در بازار وجود نداشت و بازار سرمایه در ایران تنها محلی برای داد و ستد سهام شرکت‌ها بود. امروز اما شاهد حضور انواع صکوک، اوراق اجاره، سلف، آتی و اختیار در بازار سرمایه هستیم که هر چند به‌صورت بسیار محدود، نشانه‌ای از چشم‌انداز بسیار روشن بازار سرمایه ایران دارد.

اوراق اختیار خرید که اخیرا برای سه سهم ایران خودرو، ملی صنایع مس ایران و فولاد مبارکه در بازار سرمایه معامله می‌شود، نوعی از اوراق بهادار است که هر چند در دنیا سابقه‌ای طولانی دارد، ولی در ایران بسیار نو است. در ایران از دیرباز ارزش پولی را برای کالایی در نظر می‌گرفتند که قابل مشاهده و لمس‌کردن باشد. حتی همین امروز بسیاری از مردم سهام یک شرکت معظم را فاقد ارزش می‌دانند، زیرا قادر نیستند آن را به‌طور فیزیکی ببینند. در این بین اما ابزار مالی که صرفا ارزش آن در وجود یک اختیار معامله باشد، شاید در ابتدا بسیار غریب باشد. مالکیت اوراق اختیار خرید یا فروش در حقیقت تنها داشتن یک امکان خرید یا فروش در یک قیمت مشخص برای یک تاریخ مشخص است که قابل استفاده بوده ولی اجباری در اعمال آن نیست.

پیش‌تر هم اوراق اختیار فروش در سهام در سال‌های اخیر عرضه شده بود ولی بی‌تعارف، هدف آن توسعه بازار سرمایه و افزایش نقدشوندگی بازار نبود بلکه دادن این اطمینان به سهامدار بود که حتما می‌تواند سهام خود را در تاریخی در آینده نقد کند تا از فروش آن در زمان حال منصرف‌شده و با این کار مسوولان بازار سرمایه می‌خواستند از منفی‌شدن بیشتر بازار جلوگیری کنند. هر چند شاید اضطرار وضعیت بازار در آن موقع چنین ابزاری را طلب می‌کرد ولی در حقیقت بیشتر شبیه بیمه سهام بود تا اختیار فروش. اوراقی که اخیرا به‌عنوان اختیار خرید در بازار عرضه‌شده اما تا حدی به نوع واقعی آن نزدیک‌شده و قرار است نقش ذاتی این نوع ابزار مالی را در جهت افزایش نقدشوندگی، حفظ تعادل بازار و ایجاد تنوع ریسک و بازده برای سرمایه‌گذاران ایفا کند.

تجربه نسبتا موفق اوراق تامین مالی با درآمد ثابت، صندوق‌های قابل معامله و سایر ابزارهای نوین مالی، این نوید را می‌دهد که این تجربه جدید هم موفق باشد و در آینده‌ای نه چندان دور شاهد حضور انواع اوراق اختیار خرید و فروش برای تمامی سهام قابل معامله در بازار سرمایه باشیم. البته موفقیت در توسعه ابزارهای نوین مالی الزاماتی دارد که در صورت تعهد متولیان بازار به آن، می‌توان امیدوار بود. یکی از این الزامات حفظ بی‌طرفی و ایفای نقش صرفا متولی و ناظر است و نه نهادی برای تامین روند مثبت بازار، به بیان دیگر ابزارهای نوین مالی برخلاف سهام عادی شرکت‌ها، بازاری دوطرفه است؛ به این معنی که سرمایه‌گذاران دیگر از روند منفی هم می‌توانند کسب بازده کنند. در بازار منفی، سرمایه‌گذاران به اوراق اختیار فروش متمایل‌شده و ریزش سهام سبب رشد ارزش اوراق اختیار فروش خواهد شد. این نگرانی وجود دارد که متولیان بازار همچنان بخواهند خود را متعهد به حفظ جهت بازار بدانند و به همین منظور به هر توسعه‌ای که این هدف را به مخاطره اندازد نگاه منفی داشته باشند.

در این شرایط شاید یک سال دیگر شاهد باشیم تنها چند اختیار خرید دیگر به بازار اضافه شده و از اختیار فروش هم خبری نیست و قیمت این اوراق هم شدیدا کنترل می‌شود و سرمایه‌گذاران هم کم‌کم علاقه خود را از دست بدهند. اما اگر متولیان اهتمام جدی به توسعه ابزارهای نوین مالی داشته باشند، می‌توان نسبت به آینده بازار سرمایه در ایران بسیار خوش‌بین بود. از سوی دیگر توسعه این گونه ابزارها به سایر بازارها به شرط متشکل بودن آنها، مثل بازار کالا، قدمی بزرگ در راه توسعه حجم معاملات چه در روند صعودی بازارها و چه در روند نزولی آن است.