ارزیابی شفافیت صندوق‌ها
دکتر امین محسنی چراغلو/ استادیار دانشگاه تهران و مشاور بانک جهانی
مترجم: مجید کریمی
هدف این مقاله کوتاه ارائه تصویری اجمالی از تاریخچه و وضعیت کنونی صندوق‌های ثروت ملی در جهان است و در مقاله‌های آتی بیشتر به عملکرد این صندوق‌ها و سرمایه‌گذاری آنها خواهیم پرداخت. در طول دهه گذشته، صندوق‌های ثروت ملی به‌عنوان بازیگران اصلی در بازارهای سرمایه جهانی ظاهر شده‌اند. در حالی که دارایی‌های صندوق‌های ثروت ملی کمتر از ۱۰ درصد صنعت مدیریت دارایی در جهان است و کمتر از ۴ درصد دارایی‌های مالی را تشکیل می‌دهند، اما رشد پرسرعت آن در دهه گذشته و حضور موثر آنها در بحران مالی جهانی ۲۰۰۷ تا ۲۰۰۹ در کمک به نهادهای مالی که با مشکل مواجه شده بودند، باعث شده است تا این صندوق‌ها در بازارهای سرمایه به‌طور جدی مطرح شوند.
دکتر امین محسنی چراغلو/ استادیار دانشگاه تهران و مشاور بانک جهانی
مترجم: مجید کریمی
هدف این مقاله کوتاه ارائه تصویری اجمالی از تاریخچه و وضعیت کنونی صندوق‌های ثروت ملی در جهان است و در مقاله‌های آتی بیشتر به عملکرد این صندوق‌ها و سرمایه‌گذاری آنها خواهیم پرداخت.در طول دهه گذشته، صندوق‌های ثروت ملی به‌عنوان بازیگران اصلی در بازارهای سرمایه جهانی ظاهر شده‌اند. در حالی که دارایی‌های صندوق‌های ثروت ملی کمتر از 10 درصد صنعت مدیریت دارایی در جهان است و کمتر از 4 درصد دارایی‌های مالی را تشکیل می‌دهند، اما رشد پرسرعت آن در دهه گذشته و حضور موثر آنها در بحران مالی جهانی 2007 تا 2009 در کمک به نهادهای مالی که با مشکل مواجه شده بودند، باعث شده است تا این صندوق‌ها در بازارهای سرمایه به‌طور جدی مطرح شوند.میزان دارایی‌های مالی مربوط به صندوق‌های ثروت ملی در سه ماهه دوم سال 2016 معادل 4/ 7 تریلیون دلار بوده است. این در حالی است که این صندوق‌ها یک رشد 3 تریلیون دلاری یا 68 درصدی از سال 2010 را تجربه کرده‌اند. اندازه نسبتا بزرگ دارایی ها، با درجه نقدینگی بالا در بین صندوق‌های ثروت ملی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و شرق آسیا، سبب شده تا سرمایه‌گذاری 40 میلیارد دلاری آنها در نهادهای مالی مساله دار آمریکا در سال 2007 صورت گیرد.
در حقیقت بین سال‌های 2007 تا 2009 صندوق‌های ثروت ملی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و آسیای شرقی، 35 سرمایه‌گذاری برون مرزی در 13 بانک و نهاد مالی در کشورهای توسعه یافته داشته‌اند. 10 فقره از این سرمایه‌گذاری‌ها در 4 بانک از بزرگ‌ترین بانک‌های ایالات متحده آمریکا که شامل بانک آمریکا، سیتی‌گروپ، مورگان استنلی و مریل‌لینج می‌شوند، بوده است. به دنبال چنین سرمایه‌گذاری‌های برون‌مرزی در آمریکا و مشابه آن در انگلستان و کشورهای اروپایی در مدت زمان کوتاهی (یعنی در دو سال 2007 تا 2009) توجه به صندوق‌های ثروت ملی و کارکرد آنها، اهداف، انگیزه‌ها، نقش‌ها و تاثیرشان بر چشم‌انداز مالی جهانی پررنگ شده است که این امر همراه با ترس و نگرانی‌هایی از طرف کشورهای دریافت‌کننده این سرمایه‌های کلان نیز بوده است.
دلیل اصلی این ترس ناشی از سطح پایین شفافیت در بسیاری از صندوق‌های ثروت ملی در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و آسیای شرقی است که در بانک‌های آمریکایی و اروپایی سرمایه‌گذاری می‌کنند. هرچند در کل، صندوق‌های ثروت ملی شفاف تر از آن هستند که معمولا تصور می‌شود. شاخص شفافیت در مورد 53 صندوق، نشان می‌دهد که بیش از نیمی از این صندوق‌ها نمره 8 و بالاتر (که حداکثر آن 10 است) می‌گیرند. ولی نگرانی بزرگی بابت این مساله وجود دارد که تعداد 5 صندوق که یک‌سوم کل دارایی‌های صندوق‌های جهان را در اختیار دارند، از نظر شاخص شفافیت نمره 5 یا کمتر از آن را به خود اختصاص داده‌اند. به تبع آن توافق وسیعی بر این مساله وجود دارد که صندوق‌های ثروت ملی باید شفافیت بیشتری در استراتژی‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود داشته باشند که در توافق سنتیاگو به آن اشاره شده است.
چند نکته کوتاه ولی قابل توجه
بر اساس داده‌های موجود، 78 صندوق ثروت ملی در سراسر دنیا وجود دارد که دارایی بالغ بر 4/ 7 هزار میلیارد دلار را مدیریت می‌کنند. صندوق‌های ثروت ملی در اهداف و همچنین میزان دارایی متفاوت هستند. کوچک‌ترین صندوق متعلق به گینه استوایی با 80 میلیون دلار دارایی و بزرگ‌ترین آن صندوق نروژ با 882 میلیارد دلار دارایی است. علاوه بر این، درصد قابل توجهی از کل دارایی‌های صندوق‌های ثروت ملی در دنیا در دست تعداد اندکی از این صندوق‌ها متمرکز شده است. به‌طوری که 3 صندوق اول، 5 صندوق اول و 10 صندوق اول به ترتیب 33، 51 و 75 درصد از کل دارایی‌های صندوق‌های ثروت ملی در دنیا را تشکیل می‌دهند.
از دیگر مشاهدات مهم که عموما به آن توجه نمی‌شود این است که:
اولا اگرچه درآمد نفتی و گازی منبع اصلی بسیاری از صندوق‌های ثروت ملی است، اما نفت و گاز تنها منبع درآمد این صندوق‌ها نیستند. در واقع صادرات غیرنفتی و گاز نیز حدود 40 درصد از منابع این صندوق‌ها را تشکیل می‌دهند.ثانیا، منابع تنها 5 صندوق از 10 صندوق برتر دنیا با درآمد نفتی و گازی تامین می‌شود. این نکته نیز جالب است که 5 صندوق برتر دیگر که منابع آنها از صادرات غیرنفتی و گازی به دست می‌آید در چین و کشورهای شرق آسیا قرار دارند.ثالثا، صندوق‌های ثروت ملی پدیده‌ای مربوط به اقتصادهای در حال توسعه یا نوظهور نیست. در واقع، صندوق‌های ثروت ملی اقتصادهای با درآمد بالا (شامل کشورهای عرب با درآمد بالای حاشیه خلیج فارس) 70 درصد کل دارایی‌های صندوق‌های ثروت ملی جهان را به خود اختصاص داده‌اند.
رابعا، صندوق‌های ثروت ملی پدیده جدیدی نیستند. تاریخ نشان می‌دهد تاسیس اولین صندوق به قرن 19 میلادی برمی گردد؛ هنگامی که صندوق دائمی تگزاس و صندوق دانشگاه تگزاس برای تامین مالی مدارس و دانشگاه‌های دولتی این ایالت در آمریکا در سال‌های 1854 و 1876 تاسیس شد. همچنین، بیشتر از یک پنجم (17 عدد) از صندوق‌های ثروت ملی قبل از سال 1990 به وجود آمده‌اند و نکته جالب توجه این است که درآمد همه آنها متکی بر صادرات نفت و گاز بوده است. به هر حال این نکته صحیح است که دو سوم از صندوق‌های ثروت ملی در قرن 21 و در کشورهای در حال توسعه و اقتصادهای نوظهور به وجود آمده‌اند. این رشد به دلیل افزایش قیمت نفت و گاز بین سال‌های 2003 و 2008 و همچنین روند صعودی صادرات غیرنفتی اقتصادهای نوظهور در دو دهه اخیر بوده است. تنها در سال‌های 2011 و 2012 بالغ بر40 صندوق ثروت ملی متولد شده‌اند که تعداد 10 عدد از این میزان، متعلق به کشورهای کم‌درآمد یا با درآمد متوسط بوده است و در این میان صندوق توسعه ملی ایران یکی از این صندوق‌های نسبتا جدید است.با در نظر گرفتن این طیف وسیع از صندوق‌های ثروت ملی در جهان و پراکندگی جغرافیایی و سیاسی آنان و همچنین تاثیرات روزافزون آنها بر بانک‌های مهم و بازارهای سرمایه دنیا، نیاز جدی‌تری به بررسی و تحلیل عملکرد و سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها وجود دارد.
ارسال نظر