نظارت اندک و عمق کم

محمد احمدی
مشاور و مدرس سرمایه‌گذاری

مکس بری، نویسنده استرالیایی می‌گوید: «سال‌ها قبل، معاملات بر اساس اخبار محرمانه شرکت‌ها را رانت خبری می‌گفتند؛ اما در حال حاضر از آن تحت عنوان معاملات هوشمندانه یاد می‌کنند. چرا که بسیاری از فعالان بازار درگیر این مساله هستند و نمی‌توان همه را زندانی کرد». بازار سهام ما را به‌طور کلی می‌توان بازاری دانست که در آن معاملات بر اساس اخبار محرمانه نه یک کار خلاف قانون که یک موهبت عظیم و دستکاری در بازار نیز نه یک ضد ارزش که نشانی از هوش و توانمندی عاملان محسوب می‌شود.

برای یافتن سهامی که ظرف کمتر از 6 ماه، 2 تا 5 برابر شده‌اند راه دوری نباید رفت. سهامی که بر اساس تحلیل‌های بنیادین یا تکنیکال خرید آنها توجیهی نداشت، سیل اخبار منفی نیز آینده تیره و تاری را برای آنها ترسیم می‌کرد. اما بعدها کاشف به عمل آمد که فلان مسوول سابق سازمان یا فلان شخص مشهور بازار، با آکنده کردن سبد سهام خود از آن سهم، خط بطلانی کشیده است بر مفهوم تنوع‌سازی در سبد و بهینه کردن آن به طرق علمی، تا ثابت کند در بر همان پاشنه می‌چرخد و رانت بر هر استعداد و تحلیلی غلبه می‌کند.

دستکاری بازار نیز کم و بیش رخ داده است. مدیرعاملی را دیدیم که با ارائه اخبار رویایی سهم خود را به عرش برد و پس از مدت کوتاهی با رد آن اخبار، سهم مجددا به فرش رسید. مدیرعامل محترم نیز صرفا ابراز تعجب کرد که فکر نمی‌کردم چنین شود و سازمان بورس نیز اعتنای چندانی به این گفته‌ها نکرد. آن سهم دیگر نیز با خبر فروش زمین و پس از چند روز خبر انصراف از آن، معنایی جدید به افشای اطلاعات بخشید. برای تکمیل کارنامه درخشان خود، معاملات بلوکی را نیز اعلام کرد و مدت‌ها است که خبری از آن نیست.

رانت خبری یا Insider Trading به معنای معامله اوراق بهادار از جمله سهام، بر اساس اطلاعات غیرعمومی (Non-Public) و تاثیرگذار (Material) شرکت‌ها است. برخی محققان، افزایش هزینه تامین مالی شرکت‌ها، کاهش رشد اقتصادی، بی‌اعتمادی فعالان به کلیت بازار و مواردی از این دست را از اثرات مخرب این پدیده می‌دانند. اطلاع‌رسانی به مقامات ذی‌ربط از معاملات افراد کلیدی شرکت، همچون مدیران اجرایی شرکت، کارکنان کلیدی، اعضای هیات مدیره، سهامداران عمده، قبل از انجام معاملات، از جمله راهکارهای مبارزه با این مساله است. اصلاح و به روز کردن قوانین نیز می‌تواند به بهبود شرایط کمک کند. هنگامی می‌توان قوانین بازار اوراق بهادار از جمله بازار سهام را مناسب دانست که سه هدف را اقناع کند:

• حفاظت از سهامداران

• اطمینان از منصفانه بودن، شفافیت و کارآیی بازار

• کاهش ریسک سیستماتیک

وضعیت فعلی بازار سهام نشان می‌دهد که مشکلات جدی در وضع و اجرای قوانین وجود دارد. از معاملات مبتنی بر رانت خبری که بگذریم، دستکاری بازار نیز در برخی موارد دیده شده است. برخی از عوامل، دستکاری در بازار سهام ایران را تسهیل کرده‌اند. از نظارت‌های ضعیف و جهت‌دار که بگذریم، عمق کم بازار و پایین بودن میزان نقدینگی در بازار سهام از جمله مهم‌ترین عوامل این موضوع است. برای درک بهتر این مساله می‌توان به چند عدد (این اعداد بسته به تاریخ اندازه‌گیری ممکن است تغییراتی را شاهد باشند) توجه کرد. بر اساس شاخص GDP، اقتصاد آمریکا تقریبا 48 برابر اقتصاد ایران و اندازه بورس در آمریکا 197 برابر اندازه بورس در ایران است. متوسط حجم معاملات روزانه در آمریکا، نیز تقریبا 2071 برابر حجم معاملات روزانه در ایران است.

مقایسه دو عدد اول (48 و 197) نشان‌دهنده این مطلب است که بورس در آمریکا به مراتب اهمیت بیشتری در قیاس با بازار بورس در ایران دارد. به بیان دیگر با فرض هم‌اندازه بودن اقتصاد ایران و آمریکا، بورس این کشور 1/4 (بیش از چهار) برابر بازار بورس ایران اندازه خواهد داشت. اما مقایسه دو عدد دوم (197 در برابر 2071) نشان می‌دهد که عمق بازار و حجم نقدینگی در گردش آن در بورس ایران به مراتب کمتر است. به بیان دیگر، با فرض هم اندازه بودن بورس‌ها در ایران و آمریکا، حجم معاملات روزانه در بازار آمریکا، 5/10 (بیش از 10) برابر حجم معاملات در بازار ایران است. عمق کم بازار به برخی از فعالان بازار اجازه می‌دهد که در نبود نظارت قوی و موثر، با تزریق یا برداشت حجم کمی از نقدینگی، یک سهم را به صف خرید یا فروش برسانند. انتشار اخبار جهت دار و عمدتا بی پایه و اساس و همچنین ضعف قدرت تحلیل بسیاری از سهامداران به این ماجرا دامن می‌زند. به قول پله، بازیکن معروف فوتبال، اگر می‌خواهید مردم را به دلخواه مدیریت کنید، آنها را از آموزش محروم کنید.