فساد تاریخی در دولت پاکدست

اکونومیست

دست‌فروشانی که اطراف کنگره برزیل بساط می‌کردند، باید ناامید شده باشند. پلیس انتظار تجمع هزاران نفر در مقابل دادگاه محاکمه دیلما روسف، رئیس‌جمهوری پیشین برزیل را داشت؛ اما وقتی سنای برزیل در ۳۱ آگوست، پس از ماه‌ها آشوب و هرج و مرج در بالا‌ترین سطوح سیاسی برزیل، با رای ۶۱ به ۲۰ حکم به بیرون کردن او از دفتر ریاست‌جمهوری داد، منطقه‌ای که توسط پلیس برای جلوگیری از درگیری بین طرفداران و مخالفان او، با حصار جدا شده بود، به شکل عجیبی خالی بود. این رای نه تنها به معنی پایان پرونده کاری رئیس‌جمهور برزیل که پایانی بر حاکمیت ۱۳ ساله حزب کارگران به رهبری او است. میشل تمر، معاون سابق روسف که از ماه مه‌ تاکنون رئیس‌جمهوری موقت این کشور شده است، ساعتی بعد از برکناری روسف، برای ادامه ۲۸ ماه باقی مانده عمر دولت، سوگند یاد کرد.

این پایان یک عصر بود. برای ۱۳ سال گذشته حزب چپ کارگران که خانم روسف را حمایت می‌کرد، قدرت سیاسی را تحت سلطه خود داشت. حزب موانع را شکست. روسف متولد ۱۴ دسامبر ۱۹۴۷، اقتصاددان و سیاستمداری است که سی‌و‌ششمین رئیس‌جمهوری برزیل شد و اولین زنی بود که این سمت را در دست گرفت. او پیش‌تر بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ رئیس دفتر لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری وقت برزیل بود و با حمایت‌های داسیلوا توانست در ژانویه ۲۰۱۱ به مقام ریاست‌جمهوری برسد و بار دیگر در انتخابات دسامبر ۲۰۱۴ هم پیروز شد و برای یک دوره چهار ساله دیگر روی کار آمد.

با رونق بازار جهانی کالاها در سال‌های اخیر، اقتصاد برزیل شکوفا شد و زمینه اجرای برنامه‌هایی جهت کمک به ۴۰میلیون نفر برای خروج از فقر را فراهم کرد، به‌طوری که بسیاری از مردم برزیل قدردان و سپاسگزار روسف هستند، اما این درآمدهای کلان بدون آنکه همزمان بر تقویت زیرساخت‌ها و متنوع ‌ساختن تولید و سرمایه‌گذاری در آموزش‌های مربوط به شاخه‌هایی که اقتصاد را از فروش مواد خام رهایی بخشد متمرکز شود، هزینه می‌شد. بنابراین حالا با کاهش رشد اقتصادی در کل جهان و از جمله در چین و افت تقاضا برای مواد خام، اقتصاد این کشور با مشکلات بزرگی مواجه شده و پیشبرد برنامه‌های اجتماعی آنها نیز معلق شد.

با دفاعی که در ۲۹ آگوست قبل از جلسه سنا از خود انجام داد، بسیاری از طرفداران خود را نیز از دست داد. او در سخنرانی پافشاری می‌کرد اتهام او - که با رشوه دادن، برای پنهان کردن میزان کسری بودجه دولت، در حساب‌های دولت دستکاری کرده است - یک جرم نبوده و قابل پیگرد نیست و این نقشه مخالفان برای براندازی دولت او است. او شرایطی را که در آن قرار گرفته با بی عدالتی و شکنجه‌ای که به یک چریک جناح چپ در طول دیکتاتوری نظامی برزیل در سال‌های ۱۹۶۴ تا ۱۹۸۵ اعمال شده بود، مقایسه کرد.اما محافظه‌کاران سیاسی و نخبگان کسب و کار این کشور، به دلیل سیاست‌های ضعیف، او را به شدت مورد انتقاد قرار می‌دهند.

در حقیقت، سقوط او در نتیجه بدترین رکود اقتصادی برزیل بود که بخش زیادی از آن به دلیل عملکرد ضعیف او در این سال‌ها، رسوایی چند میلیارد دلاری در پتروبراس، شرکت نفتی که روسف آن را تحت تملک خود قرار داده بود و نادانی‌های سیاسی که به خرج داد، به وجود آمد. مردم ضربه سنگینی از سخت‌ترین سیاست‌های او خوردند. نزدیک به ۱۲میلیون برزیلی، یعنی یکی از ۹ نفر در برزیل بیکار هستند، ۳۰ درصد بیشتر از سال پیش. گزارش اخیر دولت در ۳۱ اوت نشان می‌دهد، تولید در سه ماه دوم سال ۲۰۱۶ با کاهش ۸/ ۳ درصدی روبه‌رو شده است، اما با نرخ تورم نزدیک به ۱۰ درصدی، بانک مرکزی چالش سختی برای تحقق هدف خود و حفظ نرخ بهره در سطح ۲۵/ ۱۴ درصد پیش رو دارد. این فشار بیشتر به دلیل اشتباه روسف به‌وجود آمده است. او در دوره اول ریاست‌جمهوری خود، در سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴، بانک مرکزی را برای اعمال سیاست‌های انبساطی و تسهیل پولی پیش از موعد، مجبور کرد.

از سوی دیگر دسترسی خارج از کنترل دولت‌های چپگرای آمریکای جنوبی به درآمدهای کلان ناشی از فروش مواد خام و نیز نوع اجرای برنامه‌ها و طرح‌های اجتماعی یاد شده در شرایط فقدان کنترل لازم و اتکا به سیستم بوروکراتیک به جا مانده از گذشته نیز، مزید بر علت شد و حدی از فساد را در بدنه و راس این دولت‌ها دامن زده‌ که در نتیجه مقبولیت این نیروها را در عرصه اجتماعی خدشه‌دار کرده‌ است. برزیلی‌ها به شنیدن اخبار مربوط به فساد افراد و سیاستمداران عادت کرده بودند، اما این بار شواهد از تلاش‌های غیرقانونی استادانه‌ای حکایت داشت که هدفش به خدمت گرفتن قدرت اقتصادی برزیل در جهت منافع نخبگان سیاسی بود. کسانی که در افشای رسوایی پتروبراس دست داشتند، ادعا می‌کنند که این بزرگ‌ترین تحقیقات مبارزه با فساد در تاریخ برزیل است. محققان پلیس فدرال تخمین می‌زنند که ۱۲ میلیارد دلار به حساب سیاستمداران و احزاب سرازیر شده است.

در گذشته‌ای نه چندان دور از نگاه بسیاری از برزیلی‌ها، چپ‌ها بهترین گزینه برای نجات کشور بودند و گرچه حزب کارگران در جهان به واسطه برنامه‌های بی‌پروایش (و البته موفق) در زمینه مبارزه با فقر شناخته شده بود، اما آنچه باعث اقبال عمومی برزیلی‌ها به این حزب شد، وعده آنان برای تشکیل دولت پاک و منزه از هرگونه اختلاس بود، اما اکنون بزرگ‌ترین رسوایی فساد در تاریخ ملی این کشور نشان می‌دهد که دیلما روسف و حزب او تا چه اندازه در تخریب نهادهای دموکراتیک برزیل همکاری داشته‌اند. شرایطی که باعث شد نخستین رئیس‌جمهور زن برزیل که قرار بود در راس دولتی پاکدست قهرمان مبارزه با فساد باشد از کار خود برکنار شده و در انتظار رسیدگی به اتهامات باشد.

حالا ظرف غذا در اختیار میشل است

تمر حالا قول احیای اقتصاد را با اتخاذ سیاست‌های معکوس داده است. او وعده خصوصی‌سازی، مقررات‌زدایی و انضباط مالی دولت و سیستم پولی را داده تا سرمایه‌گذاران را به بازگشت به اقتصاد کشور ترغیب کند. او در اولین گفت‌وگو به‌عنوان رئیس‌جمهور گفت: «شعار ما این است فقط به اندازه درآمدی که داریم، هزینه خواهیم کرد.» تیم اقتصادی او که توسط وزیر اقتصاد و دارایی هنریک میرالس، شکل گرفته، اعتماد و اطمینان را به کشور بازگردانده است، به‌طوری که بازار سهام سائوپائولو و ارزش پول این کشور، از زمان روی کارآمدن تمر، تقویت شده‌اند.

اگرچه در میان رای‌دهندگان عادی، رئیس‌جمهور جدید از محبوبیت و پشتیبانی کمتری نسبت به روسف برخوردار است. به‌طوری که براساس آخرین نظرسنجی، محبوبیت او کمتر از ۲۰ درصد است. حزب جنبش دموکراتیک برزیل (PMDB) که او را مورد حمایت قرار می‌دهد، در رسوایی اخیر شرکت پتروبراس همانند حزب کارگران (PT)، بخش زیادی از اعتبار خود را از دست داد. نیمی از برزیلی‌ها خواهان برگزاری انتخابات مجدد برای انتخاب یک رئیس‌جمهور جدید هستند. اما آقای تمر هیچ علاقه‌ای به استعفا و برگزاری انتخابات جدید ندارد. ژوائو کاسترو ناواس، مشاور گروه اوراسیا می‌گوید: «زخمی که اکنون با انتخاب تمر باز شده ممکن است فقط با استیضاح او التیام یابد، اما این امر انجام اصلاحات اقتصادی فوری در کشور را به تعویق می‌اندازد.»

تمر حالا باید با اصلاح و پاکسازی سیستم مالی، کشور را از هرج و مرج نجات دهد. روسف ریاست‌جمهوری خود را در حالی آغاز کرد که داسیلوا اقتصاد را به رشد ۱/ ۳ درصدی رسانده بود، اما آن را در شرایطی تحویل داد که رکود ۷/ ۲ درصدی اقتصاد را فراگرفته بود. این افت فاحش، هزینه‌های استقراض را افزایش داد به‌طوری که منجر به افزایش میزان بدهی‌های دولت به ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی کشور شد و در صورتی که اقدام قابل توجهی در این زمینه صورت نگیرد، میزان بدهی تا سال ۲۰۲۲، به ۱۱ درصد تولید ناخالص داخلی یعنی دو برابر میزانی که روسف کار خود را آغاز کرد، می‌رسد. این موضوع می‌تواند منجر به بازگشت ابرتورم‌های گذشته به‌ویژه اتفاقات پس از سال ۱۹۸۵ شود.

بسیاری از تحلیلگران می‌گویند تمر به اندازه کافی بلندپرواز نیست. بودجه ارائه شده در ۳۱ آگوست نشانه‌ای برای رفع این نگرانی‌ها از خود نشان نمی‌دهد. بر اساس بودجه پیشنهادی او، تنها ۲ درصد از کسری بودجه کاهش می‌یابد و تا ۲۰۲۱ همواره کسری بودجه ادامه خواهد یافت. کاهش سریع‌تر کسری بودجه دردناک خواهد بود. بسیاری از مردم برزیل در حال حاضر خواهان بهبود اوضاع و خدمات عمومی بیشتر از طرف دولت هستند، نه کمتر. نظرسنجی که در جولای انجام شد نشان می‌داد نسبت به سال گذشته یک‌سوم برزیلی‌ها به دلیل مشکلات اقتصادی، بیمه خود را لغو کرده‌اند و تنها به درمانگاه‌های عمومی مراجعه می‌کنند. از طرف دیگر ۱۴درصد پدر و مادرها، کودکان خود را به دلیل هزینه‌های بالا از رفتن به مدارس غیرانتفاعی منع کرده‌اند. بنابراین آقای تمر چیزهای زیادی برای فکر کردن در مسیر طولانی پرواز خود به نشست G۲۰ در چین، به‌عنوان اولین سفر دوران ریاست‌جمهوری خود خواهد داشت.