سایه ریسک کودتا در ترکیه

وال استریت ژورنال

کودتای نافرجام در ترکیه و بی‌ثباتی سیاسی در این کشور از یکسو و وقوع حملات متعدد تروریستی در ماه‌های اخیر از سوی دیگر موجب شده موسسات اعتبارسنجی چون استاندارد اندپورز به وضعیت اقتصادی و سیاسی ترکیه بدبین باشند. این موسسه رتبه اعتباری این کشور را از BB۴ به BB تنزل داد.از سال ۱۹۶۰، این پنجمین کودتایی است که در ترکیه رخ می‌دهد. تاریخچه ۵ کودتای سال‌های ۱۹۶۰، ۱۹۷۱، ۱۹۸۰، ۱۹۹۷ و ۲۰۱۶، دوره‌ای ناگوار از پریشانی و ابهام را هم برای این کشور و هم برای ناتو، آمریکا و اتحادیه اروپا به ثبت رسانده است که با احتیاط و به‌صورت دقیق در حال بررسی بوده و در نهایت باعث پذیرش عضویت ترکیه در این پیمان قوی تجاری و پولی بوده است. با توجه به تمام اقدامات مذهبی دولت اردوغان در برابر اعتراضات سکولارها و ملی‌گرایان در سال‌های اخیر، پس از گذشت ۱۹ سال، می‌توان انتظار داشت که به‌زودی یک کودتای دیگر به وقوع بپیوندد. اردوغان و متحدانش راه سخت و پرچالشی را برای تبدیل وضعیت بی‌ثبات موجود به شرایطی متوازن و عادی در پیش دارند. کودتای نافرجام اخیر نگرانی‌های جهانی و منطقه‌ای از بروز هرج و مرج احتمالی در این کشور را از بین نبرده است. این کشور به وقوع کودتاهای نظامی هر چند سال یکبار معروف است.

با توجه به موقعیت استراتژیک ترکیه، ساختار متعارض ایدئولوژی‌ها و نزدیکی به گروه‌های تروریستی احتمالی که به شکل گریزناپذیری ناتو، حوزه یورو و به‌صورت غیرمستقیم کل منطقه را درگیر خود می‌سازد، نمی‌توان بر نگرانی غرب درباره ثبات ترکیه تاکید بیشتری داشت. علاوه بر مسائل داخلی و درگیری با گروه‌های افراطی واپوزیسیون ملی‌گرا، این کشور به حضور تعداد زیادی از نیروهای ترکیه در درون گروه داعش پی برده است.

در بین ۷ کشور ترکیه، فرانسه، آلمان، انگلیس، سوئد، هلند و اسپانیا، اتباع ترکیه در سال ۲۰۱۵ بیشترین نفرات را در میان گروه داعش تشکیل می‌داده‌اند.

به علاوه، شاخص تروریسم ترکیه تا سال ۲۰۱۴، ۷۴/ ۵ بوده است. در این شاخص رقم صفر نشان‌دهنده بهترین حالت و رقم ۱۰ نشان‌دهنده بدترین حالت ممکن است. این رقم نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده ترکیه از لحاظ شاخص تروریسم است. از این منظر، ترکیه در رتبه بیست و هفتم در بین تمام کشورهای جهان قرار دارد. نگرانی جدی‌تر این است که ترکیه به لحاظ جغرافیایی در نزدیکی ۴ کشور از ۵ کشور خطرناک جهان، یعنی عراق، افغانستان، پاکستان و سوریه قرار گرفته است. پنجمین کشور خطرناک نیجریه است که از ترکیه فاصله نسبتا زیادی دارد.

درگیری‌های مسلحانه یک عامل عمده دیگر در بی‌ثباتی و مخاصمه بین جمهوری ترکیه و گروه‌های شورشی کرد است. این گروه‌ها درخواست جدایی از ترکیه و ایجاد یک کردستان مستقل را دارند. در سال‌های اخیر گروه شاهین‌های آزادی کردستان به‌عنوان یک گروه رقیب پ‌ک‌ک مطرح شده است. در ۲۸ اوت ۲۰۰۶، شاهین آزادی کردستان به انفجار چند بمب در شهرهای مارماریس، استانبول و آنتالیادست زدند. این حملات که جدیدترین نمونه از یک رشته حملات مداوم بودند، موجب مرگ ۳ تن و مجروح شدن ۲۱ نفر دیگر شدند. این حملات همچنین نشان داد که تهدید گروه شاهین‌های آزادی کردستان نه تنها برای ترکیه بلکه برای حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) نیز که خود را تنها مدافع ۱۵ میلیون کرد ساکن ترکیه می‌داند، افزایش یافته است.

بعد از آخرین کودتای نظامی موفق در ترکیه در سال ۱۹۹۷، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه در سال ۲۰۰۲ قدرت را از طریق انتخابات برای مدت ۵ سال در اختیار گرفت. تقویت اخیر موضع وی و حزب اسلامگرایش و رویکرد اقتدارگرایانه او، به گفته بسیاری از مردم ترکیه، به تدریج وی را به یک شخص کم‌تحمل نسبت به مخالفانش تبدیل ساخته است. تلاش‌های رو‌به افزایش او برای خفه کردن صدای دانشجویان، معلمان و روزنامه‌نگاران، برای مثال موجب اخراج ۹۰۰ روزنامه نگاراز مشاغل خود شده که همه اینها منجر به افزایش مخالفت‌ها با وی شده است. با این وجود، به‌رغم همه این مسائل، کودتای روز جمعه از سوی همه احزاب سیاسی مخالف تقبیح شد. آخرین چیزی که این ملت ۷۹ میلیون نفری نگران آن بود و حتی فکرش را هم نمی‌کردند، ظهور یک دیکتاتور ظالم دیگر بود که هیچ گاه نمی‌توانست راه‌حلی واقعی برای مشکلات و چالش‌های واقعی پیش‌روی ترکیه باشد.

نزدیکی جغرافیایی ترکیه به اروپا از برخی جهات یک عامل مثبت و از برخی جهات موجب بروز اختلافات مذهبی است. موفقیت اردوغان در راهیابی به اتحادیه اروپا پس از سال‌ها تلاش سرسختانه و توسعه اقتصادی قابل‌توجه، هدف اصلی اقدامات او بوده است. اما همه این تلاش‌ها با اشتباهات حساب نشده‌اش در جهت تثبیت قدرت و اختیاراتش بر اساس تغییر قانون اساسی، به باد رفته و در نهایت موجب بدتر شدن رابطه وی با رای‌دهندگان و نهایتا بروز نارضایتی کلی شده است. عرصه سیاسی ترکیه به دلیل وجود عوامل ناخوشایند فراوان، آماده یک آشفتگی و هرج و مرج دیگر است.

ارزش لیر ترکیه، بلافاصله پس از وقوع کودتا به‌شدت کاهش یافت. اگر کودتا موفق می‌بود این کاهش ممکن بود ادامه یابد.

هرچند کودتا شکست خورده، اما بسته به چگونگی مدیریت صحنه توسط دولت ترس و بی‌ثباتی تا مدتی در این کشور تداوم خواهد داشت. به گفته بسیاری از تحلیلگران ممکن است تنش‌های اخیر موجب خروج بخشی از سرمایه‌ها و حرکت آنها به سمت سرمایه‌گذاری‌های امن‌تر شود، اما اگر بی‌ثباتی در این بازار مهم نوظهور تداوم یابد، ممکن است تاثیر بلندمدت جدی‌تری بر جا بگذارد.

کودتای ناموفق ترکیه قدرت سرکوب بیشتری به رئیس‌جمهوری این کشور می‌دهد. هرچند این اقدام ضروری به نظر می‌رسد، اما باید اضافه کرد که رویکرد مشکل‌آفرین قبلی در متمایل شدن اردوغان به گروه‌های اسلامی، موجب نارضایتی گسترده عمومی شده است. با این حال، او همچنان از محبوبیت ۵۰ درصدی برخوردار است و هر انتخاباتی را که از سال ۲۰۰۲ تاکنون برگزار شده، برده است. چشم‌انداز مثبت اقتصادی ترکیه طی حدود ۱۰ سال گذشته موجب شده تا اردوغان حتی از سوی مخالفان سرسختش تحمل شود و گزینه‌ای بهتر از یک حاکم نظامی تلقی شود.

هدف درازمدت اردوغان در تغییر قانون اساسی و به‌دست آوردن اختیارات بیشتر ممکن است عملی شود. به نظر می‌رسد که به‌رغم برخی نوسانات کوتاه‌مدت، وضعیت نسبتا با ثبات‌تر به جامعه ترکیه بازخواهد گشت و دموکراسی ضعیف‌تری که خواست اردوغان است، مجددا برقرار خواهد شد.