امیر شاملویی
پژوهشگر اقتصادی

سال‌ها است که گردشگری یکی از ستون‌های اقتصادی ترکیه محسوب می‌شود. این کشور به واسطه برخورداری از بنیان‌های این صنعت مانند میراث فرهنگی، مناظر طبیعی و گذشته‌ای تاریخی توانسته است هر ساله گردشگران فراوانی را از نقاط مختلف جهان جلب کند به‌طوری که در سال‌ 2014 تعداد گردشگران خارجی وارد شده به خاک ترکیه به حدود 40 میلیون نفر نیز رسید. با این وجود به نظر می‌رسد این شاهرگ حیاتی در سال جاری به‌عنوان پاشنه آشیل یا چشم اسفندیار اقتصاد این کشور عمل کرده باشد. ماجراجویی‌های سیاسی-نظامی در سوریه، تنش با روسیه در پی ساقط کردن یک فروند هواپیمای جنگنده این کشور، بمب‌گذاری‌های انتحاری، درگیری با کردها و کودتای اخیر همه مسائلی بوده‌اند که این صنعت مهم ترکیه را در سال جاری تحت فشار قرار داده‌اند و گروه‌های مختلف تروریستی با دانستن این وابستگی ترکیه به گردشگری روی آن انگشت گذاشته‌اند.

با این همه، به نظر می‌رسد آمار گردشگران ایرانی وارد شده به ترکیه چندان از چنین وقایعی متاثر نشده باشد، به‌طوری که در شب کودتای نظامی در ترکیه مسوولان، خبر از حضور 10 هزار ایرانی در خاک این کشور می‌دادند. طبق آمار موجود، در سال 2013 بیش از یک میلیون و 196 هزار گردشگر ایرانی به ترکیه سفر کرده بودند که رقمی حدود 17/ 3 درصد از کل گردشگران خارجی ایران را تشکیل می‌داد. این در حالی است که جریان گردشگران وارد‌شده از ترکیه به مرزهای ایران در سال 2013 تنها حدود 391 هزار نفر بوده است. علاوه بر این، باید اشاره کرد که اتباع ترکیه 2/ 8 درصد از بازار گردشگری ایران را در سال 2013 به خود اختصاص داده‌اند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال گذشته، ترکیه در صدر کشورهایی قرار دارد که ایرانیان آن را به‌عنوان مقصد گردشگری برون‌مرزی خود انتخاب می‌کنند و پس از آن به‌ترتیب کشورهای عراق و عربستان در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند.

در همین سال (2013) ترکیه پس از عراق، آذربایجان و افغانستان رتبه چهارم را در میان کشورهایی که به ایران گردشگر فرستاده‌اند، داشته است. اگر روند ورود گردشگران از ترکیه به ایران را مورد بررسی قرار دهیم، مشاهده می‌کنیم که در سال 2009 حدود 300 هزار نفر از اتباع ترکیه وارد ایران شده‌اند. این رقم در سال 2010 با اندکی کاهش به 288 هزار نفر رسیده و در فاصله سال‌های 2011 تا 2013 از 420 هزار نفر به 391 هزار نفر کاهش یافته است. البته با گزارشی که توسط «مجمع جهانی اقتصاد» در سال 2015 چاپ شد و ایران را به‌عنوان ارزان‌ترین مقصد جهان در این سال معرفی کرد و حل برخی از ‌مسائل سیاسی که بر چهره کشور اثرگذار بوده است، احتمال این وجود دارد که این رقم افزایش یافته باشد، اما هنوز ترکیه برنده تراز تبادل گردشگر میان دو کشور است، این در حالی است که ایران نیز از نظر میراث تاریخی و فرهنگی جهان و حتی متغیر جمعیت از ترکیه اختلاف چندانی ندارد و حتی طبق گزارش «مجمع جهانی اقتصاد» در میان 10 کشور برتر دارای میراث فرهنگی جهان قرار دارد.

ساز ناکوک گردشگری ایران و ترکیه

نگاهی به آمار گردشگران برون‌مرزی ایران نشان می‌دهد که ترکیه در سال‌های اخیر همواره از نظر تبادل گردشگر با ایران سود برده است. به این معنی که ورود گردشگران ایرانی به ترکیه نسبت به گردشگران اتباع ترکیه که وارد ایران شده‌اند، تراز مثبتی به سود این کشور داشته است. در سال 2009، حدود یک میلیون و 400 هزار ایرانی از ترکیه بازدید کردند. این رقم در سال 2010 به بیشترین مقدار خود، یعنی حدود یک میلیون و 885 هزار نفر رسید. هرچند، در فاصله سال‌های 2011 تا 2013 این رقم با کاهشی 700 هزار نفری روبه‌رو شده است، اما تعداد گردشگران جابه‌جا شده میان دو کشور هنوز فاصله بسیار دارد. طبق برآوردهای وزارت گردشگری ترکیه، در سال 2014 حدود 6/ 1 میلیون ایرانی از این کشور دیدن کرده‌اند و این رقم در سال 2015 به 7/ 1 میلیون نفر رسیده است. سهم گردشگران ایرانی در بازار ترکیه در سال‌های اخیر افزایش یافته و در حال حاضر به حدود 5 درصد آن رسیده است. این آمار بیانگر این است که چرا مقامات ترکیه در حال حاضر سعی دارند لغو تورهای ایرانی را که پس از کودتا انجام شده است، به حال سابق برگردانند.

آخرین آمار برای گردشگران ورودی که در ماه مه و قبل از آن به دست آمده، همچنان روند رو به رشد گردشگران ایرانی به ترکیه را نسبت به مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد. تعداد گردشگران ورودی ایرانی به ترکیه در 5 ماه نخست سال 2016 به حدود 700 هزار نفر رسیده که نسبت به دوسال گذشته افزایش داشته است. علاوه بر آن سهم گردشگران ایرانی در ترکیه در این 5 ماه نخست از 66/ 5 درصد در سال 2014 به 1/ 6 درصد در سال 2015 و 36/ 8 درصد در سال جاری رسیده که حاکی از استقبال بیشتر ایرانیان در شرایط جاری ترکیه نسبت به امتناع بسیاری از شهروندان کشورها از سفر به ترکیه است. با این حال شرایط پساکودتا ممکن است در کوتاه‌مدت تعداد گردشگران ایرانی به ترکیه را کاهش دهد.