دردهای پس از دندان کشیدن

اکونومیست

حتی بدترین دشمنان ایران هم موافقند که این کشور نقش خود را در قبال توافق هسته‌ای تمام و کمال اجرا کرده است. طی چند ماه پس از توافق ماه ژوئیه سال گذشته، ایران به‌طور عملی سانتریفیوژهای خود را که برای غنی‌سازی اورانیوم به کار می‌رفت از چرخه خارج کرد. این اقدام به سرعت انجام شد. همکاری تمام و کمال ایران با بازرسی‌های گسترده طبق مفاد توافق نیز گامی بلند در همین جهت بوده است.

غرب نیز در ظاهر به مفاد توافق عمل کرده است. تحریم‌هایی که علیه ایران وضع و شدیدتر شده بود رفع و تهران در حال افزایش صادرات نفت خود و سرمایه‌گذاری خارجی است.

آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر ایران، اوایل ماه جاری میلادی اعلام کرد هرکس تا به حال به آمریکایی‌ها اعتماد کرده، در آخر از آنها سیلی خورده است. تجربه گفت‌وگوهای هسته‌ای ثابت کرد که حتی اگر ما هم مصالحه کنیم، آمریکایی‌ها از نقش مخرب خود دست برنمی‌دارند. این تازه‌ترین انتقاد ایران از توافق یک سال پیش بود. این پیام که غرب به تعهدات خود درخصوص توافق عمل نکرده است(رفع بیشتر تحریم‌ها در عوض محدودیت‌های خاص در برنامه هسته‌ای ایران) هر روز از ایران به گوش می‌رسد.

اما مشکل اصلی، جایی بیرون از این توافق است.جایی که ادعا می‌شود ایران موشک‌های بالستیک را آزمایش کرده است و به‌طور مستقیم و غیرمستقیم در جنگ‌های خاورمیانه دخالت می‌کند. آمریکا نیز تحریم‌های یکجانبه خود را که از مدت‌ها پیش از قضیه پرونده هسته‌ای اعمال کرده بود، حفظ کرده است. این دست تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا از دو طریق به ایران آسیب می‌زنند.

اول اینکه به استثنای چند مورد خاص از جمله غذا، دارو و خطوط هواپیمایی مانند قرارداد اخیر بوئینگ با ایران، در سایر موارد مانع از معاملات شرکت‌ها و افراد آمریکایی با ایران می‌شوند. هر گونه نقل و انتقال پولی که حتی به شکل غیرمستقیم از طریق بانک یا موسسه بیمه آمریکایی انجام شود یا مربوط به شهروندان آمریکایی باشد که حتی برای یک شرکت خارجی کار می‌کنند، عملا در فهرست تحریم‌ها قرار می‌گیرد. همچنین محدودیت تجارت ایران با دلار و محدودیت دسترسی به شرکت‌های بیمه یا بانک‌های آمریکایی نیز به ایران لطمه زده است. این مساله باعث دلسردی تاجران و سرمایه‌گذاران حتی غیر‌آمریکایی در ایران شده است: همه ما جریمه ۹ میلیارد دلاری سال ۲۰۱۴ علیه بانک فرانسوی «بی ان پی پاریبا» بابت دور زدن تحریم‌ها را به یاد داریم. دومین آسیب این گونه تحریم‌ها به ایران این است که اگر موسسات غیرآمریکایی با هر یک از افراد یا نهادهای مشمول تحریم‌های آمریکا معامله‌ای انجام دهند، جریمه می‌شوند. احتمال قرار گرفتن در فهرست تحریم‌های آمریکا در نتیجه معامله با هر یک از این افراد یا نهادها هم بسیار زیاد است.

بخش بزرگی از الزامات در دوران پسابرجام بر دوش ایران است. ایران در نهایت باید فرهنگ سازمانی خود را تغییر دهد همچنین باید قوانین سرمایه‌گذاری و حسابرسی خود را به روز کند تا سرمایه‌گذاران بتوانند تشخیص دهند که طرف معامله شان چه فرد یا نهادی است. اگر این کار باعث کنار رفتن برخی نهادها از معاملات شود شرایط بهتر خواهد شد.

ایران درصدد کسب امتیازات بیشتری از برجام است که در مذاکرات مطرح نشده است. برخی بر این باور بودند که گشایش اقتصادی در ایران به عادی‌سازی روابط ایران و با غرب و کشورهای منطقه خواهد انجامید. اما واقعیت آن است که این موضوع به سادگی محقق نخواهد شد و ایران باید نهادهای خاص را متقاعد کند که پای خود را از اقتصاد بیرون گذارند. برای ایران ایجاد فرصت‌های شغلی برای میلیون‌ها تحصیلکرده و جوان بیکار باید اولویت داشته باشد.