تمرکز برج‌سازی در مناطق خاص

دکتر پیروز حناچی

دبیر شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور

مطابق با نظریه شورای ساختمان‌های بلند و اسکان شهری در آمریکا، ساختمان بلند بدون مشخص کردن ارتفاع یا تعداد طبقات آن ساختمانی است که بلندی آن به‌طور قابل ملاحظه‌ای بر یکی از جنبه‌های استفاده از فضا یا برنامه‌ریزی ساخت آن تاثیر بگذارد. این ساختمان‌ها در مقایسه با ساختمان‌های معمولی نیازمند ضوابط و مقررات ویژه در طراحی، برنامه و ساخت است.

در کتاب استانداردهای برنامه‌ریزی و طراحی شهری آمریکا نیز ساختمان‌های بالای ۱۲ طبقه به عنوان بلندمرتبه در نظر گرفته شده‌اند. از سوی دیگر کمیسیون برنامه‌ریزی ملی سوئیس هر ساختمانی را که نسبت به ساختمان‌های اطراف خود دارای ارتفاع قابل ملاحظه‌ای باشد، ساختمان بلندمرتبه تعریف می‌کند. اما ساختمان‌های بلندمرتبه در ایران نیز از تعریف ثابتی برخوردار نبوده‌اند. ساختمان‌های بلند براساس ضوابط و مقررات شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران مصوب سال ۱۳۷۷، به ساختمان‌های بالای ۶ طبقه گفته شده، اما این تعریف بر‌اساس طرح جامع تهران مصوب سال ۱۳۸۶ به ساختمان‌های بالای ۱۲ طبقه گفته شده است. وجود این تعاریف از سال‌های گذشته نشان می‌دهد که اصولا ساخت‌و‌سازهای پرتراکم و بلندمرتبه گرایشی جدید نیست، بلکه از گذشته‌های دور این خواست برای هرچه بلندتر و مرتفع‌تر ساختن وجود داشته است. در دوره کنونی نیز به‌ویژه در کلان‌شهرهای کشور به‌ویژه تهران، با موجی از این نوع ساخت‌و‌سازها مواجه هستیم که با توجه به انگیزه‌های محرک آن به نظر نمی‌رسد با کاهش آن در آینده مواجه باشیم؛ بنابراین برای دنیایی با ساخت‌و‌سازهای پرتراکم‌تر و بناهای مرتفع‌تر باید آماده باشیم و برای افزایش مطلوبیت‌های آن از یکسو و کاهش پیامدهای مختلف اجتماعی و کالبدی آن در زیستگاه‌های انسانی تدارک کافی و موثر ببینیم. از این رو به نظر می‌رسد با تکیه بر این دیدگاه در قالب ضوابط طرح تفصیلی جدید تهران مصوب سال ۱۳۹۱ پیش‌بینی شد تا ۶ ماه پس از اجرای آن، ضوابط ویژه ساخت وسازهای بلندمرتبه برای شهر تهران تدوین و برای تصویب به شورای‌عالی شهرسازی ابلاغ شود.

با این حال تاخیر در ارسال این ضوابط، منجر به پیگیری‌هایی از سوی شورای‌عالی شهرسازی برای تدوین و ارسال هرچه زودتر این ضوابط شد. نهایتا نیمه دوم سال گذشته پیش‌نویس ضوابط بلندمرتبه‌سازی از سوی مدیریت شهری به شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور ارسال شد. بررسی اولیه این ضوابط حاکی از لحاظ نشدن تمامی ابعاد ضروری بلندمرتبه‌سازی در شهری همچون تهران بود. از این رو شورای‌عالی شهرسازی خواستار تکمیل اطلاعات پیش‌نویس ضوابط بلندمرتبه سازی از سوی مدیریت شهری پایتخت شده است و در این میان دستور توقف صدور مجوزهای بلندمرتبه‌سازی را برای تمامی پهنه‌های کلان‌شهر تهران صادر کرده است. اما آنچه در این زمینه باید مورد توجه هر دو نهاد دولت و مدیریت شهری قرار بگیرد، توجه به حقوق شهروندی و جلوگیری از غلبه انگیزه‌های اقتصادی بر حقوق شهروندی در نحوه تنظیم و تدوین ضوابط بلندمرتبه سازی است. تمایل به ساخت بناهای بلند و میزان تاثیرگذاری آن بر محیط اطراف بر یک رابطه دوسویه استوار است. از یکسو انگیزه اقتصادی مالک زمین و تلاش وی برای حداکثر کردن این صرفه اقتصادی تقویت می‌شود و از سوی دیگر حقوق شهروندان در فضای عمومی با تکیه بر حق انسان‌ها (شهروندان) در برخورداری از محیط زندگی ایمن، سالم، شاداب و سرزنده، با امکان دسترسی به زیرساخت‌ها و خدمات شهری مناسب - که با بارگذاری زیاد توسط ساخت‌و‌سازهای پرتراکم به خطر نیفتاده باشد - تعریف می‌شود. به همین دلیل تلاش بر این است تا مسیر تنظیم ضوابط بلندمرتبه‌سازی به سمتی رود که حقوق شهروندی در مقابله با انگیزه‌های اقتصادی به خطر نیفتد و در تطبیق با اطلاعات بلندمرتبه سازی گذشته، ساخت بناهای بلند در پایتخت حداکثر در یک یا ۲ درصد اراضی شهری مجاز شمرده شود.