روباتیک کردن بشریت یا متعالی ساختن آن

وال‌استریت ژورنال

مترجم: جهانپور معماریان

مفهوم و نحوه پاسخ به انقلاب صنعتی چهارم، موضوع اصلی انجمن اقتصاد جهانی در داووس سوئیس در سال 2016 بود. کلاوس شواب، بنیانگذار و رئیس اجرایی WFE تلاش کرده است که این موضوع را توضیح دهد. دکتر شواب انقلاب صنعتی چهارم را در چارچوب تاریخی سه انقلاب صنعتی پیشین جای می‌دهد. اول، در یک سوم آخر قرن 18، که با ابزارهای جدید و فرآیندهای تولید بر اساس بخار و نیروی آب، گذار از محصولات دست ساز به محصولات مکانیزه و تولید مبتنی بر ماشین معرفی شد. دوم، یک قرن بعد، انقلابی که حول محور فولاد، راه آهن، اتومبیل، مواد شیمیایی، نفت، برق، تلفن و رادیو می‌گشت و سرانجام به تولید انبوه منجر شد. سوم، با شروع دهه 1960 که شاهد ظهور فناوری‌های دیجیتال، کامپیوتر، صنعت فناوری اطلاعات و اتوماسیون فرآیند در تمام صنایع بود.

دکتر شواب اشاره می‌کند که «در حال حاضر انقلاب صنعتی چهارم در حال بنا شدن بر پایه‌های انقلاب سوم است، انقلابی دیجیتال که از اواسط قرن گذشته در حال به وقوع پیوستن است. مشخصه این انقلاب ترکیبی از انواع فناوری‌ها است که مرزهای موجود بین انواع حوزه‌های فیزیکی، دیجیتالی و زیستی را کمرنگ و گاه از بین برده است.» آنچه که بیشتر افراد بر آن توافق دارند این است که یک تفاوت کیفی عمده بین انقلاب صنعتی اول و دوم وجود داشته است. در حالی که برخی بر این باورند که انقلاب چهارم صرفا تکامل انقلاب سوم است، دکتر شواب استدلال می‌کند که این دو انقلاب به لحاظ کیفی به سه دلیل عمده با یک دیگر تفاوت می‌کنند:

• سرعت: در مقایسه با سه انقلاب قبلی، «تکامل انقلاب چهارم به‌صورت تصاعدی است و نه سرعت خطی.»

• محدوده: «تقریبا در تمامی صنایع در همه کشورهای دنیا» تغییرات بنیادین در حال رخ دادن است.

• تاثیر سیستم‌ها: «وسعت و عمق این تغییرات، نوید بخش تحول کل سیستم‌های تولید، مدیریت و حکومت است.» او در ادامه اضافه می‌کند که هیچ سابقه تاریخی برای فرصت‌های پیش رو وجود ندارد. پیشرفت‌های حاصل از این فناوری‌ها به گسترش مزایای انقلاب دیجیتال در سراسر این جهان منتهی شده است. امکانات موجود برای میلیاردها نفر انسان نامحدود است، انسان‌هایی که توسط دستگاه‌های تلفن همراه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، از قدرت بی‌سابقه پردازش اطلاعات بهره می‌برند و ظرفیت ذخیره‌سازی و دسترسی به دانش برای آنها بسیار افزایش یافته است. و این امکانات با ظهور پیشرفت‌های فناوری در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، روباتیک، اینترنت، وسایل نقلیه، چاپ‌های سه بعدی، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، علم مواد، ذخیره انرژی و محاسبات کوانتومی چندین برابر خواهد شد. این انقلاب دیجیتال می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی به بهبود کیفیت زندگی میلیاردها نفر در سراسر جهان بینجامد. اما چالش‌هایی جدی بر سر راه آن قرار خواهد گرفت. نباید فراموش کنیم که انقلاب‌های تکنولوژیک برای اقتصاد و جوامع بسیار مخرب هستند. به ویژه اینکه ما در چند دهه گذشته شاهد زوال و از هم پاشیدگی در بازار کار و بهره‌وری از کارگران با هزینه کم در کشورهای در حال توسعه بوده‌ایم. علاوه‌بر این، با افزایش قابلیت ماشین‌های هوشمند و ارزان‌تر شدن آنها، شاهد جایگزینی آنها با نیروی کار انسانی غیر ماهر حتی در اقتصادهای در حال توسعه خواهیم بود. دکتر شواب می‌نویسد که «ما در این نقطه نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که کدام سناریو به احتمال زیاد پدیدار می‌شود و تاریخ نشان می‌دهد که نتیجه به احتمال زیاد ترکیبی از این دو باشد. با این حال، من نسبت به یک چیز متقاعد شده‌ام - اینکه در آینده، استعداد، بیش از سرمایه، عامل اصلی تولید خواهد بود. این امر بازار کاری را پدید خواهد آورد که در آن بخش‌ها به کم مهارت، کم دستمزد و با مهارت بالا و دستمزد بالا تقسیم خواهند شد، که به نوبه خود به افزایش تنش‌های اجتماعی منجر می‌شود.»

تاثیر انقلاب صنعتی چهارم به سه بخش عمده می‌پردازد: تجارت، دولت و افراد.

تاثیر بر تجارت: در حال حاضر سازگاری با دیجیتالی شدن اقتصاد تغییری بزرگ برای بسیاری از شرکت‌ها می‌باشد. این سرعت رو به بالا، محدوده گسترده و تاثیر سیستماتیک انقلاب صنعتی چهارم به شگفتی‌های مداوم و اختلالات جدی منجر می‌شود که شامل موارد زیر می‌شود:

1. انتظارات مشتریان - محقق ساختن انتظارات مشتریانی که از خدمات دیجیتالی بهره می‌برند بسیار چالش برانگیز است. فناوری‌های دیجیتالی شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا بهتر به مشتریان خود متعهد باشند و به آنها تجربه بالاتری با هزینه‌های مقرون‌به‌صرفه پیشنهاد می‌دهد، اما ارائه چنین تجربه‌ای به مشتریانی که هر روز بی‌ثبات تر می‌شوند، بسا سخت تر و سخت‌تر می‌شود.

2. افزایش محصول- پیشرفت‌های فناوری باعث افزایش تنوع محصولات و خدمات هوشمند و به هم متصل، حسگرهای ترکیبی، نرم افزارها، داده‌ها، تحلیل‌ها و ارتباطات در انواع روش‌ها می‌شوند. این ابتکارات و نوآوری‌ها مرزهای صنعتی را در هم ریخته و از نو در حال بازسازی آن هستند و به ایجاد یک کل جدید از صنایع منجر می‌شوند.

3. نوآوری‌های مشارکتی- شرکت‌ها باید بیشتر خلاق شوند تا بهتر به تغییرات سریع متناسب با محیط رقابتی تجارت پاسخ دهند. همکاری و تعاون در این عرصه یک امر ضروری است، هم درون خود شرکت و هم فراتر از آن - که شامل مشتریان، شرکا، راه‌اندازی‌ها، دانشگاه‌ها و انجمن‌های تحقیقاتی می‌شود.

شکل‌های سازمانی- ساختارها و فرهنگ شرکتی باید برای بهتر کنار آمدن با محیط‌های تجاری جدید و مدل‌های تجارت مورد بازبینی قرار گیرد. سازمان به سلسله مراتبی که رواج آن بیشتر در قرن بیستم بود برای اقتصاد صنعتی محصول محور مناسب بود، اما در اقتصاد دیجیتالی گسترده تر و با سرعت بیشتر به خوبی عمل نمی‌کند.

تاثیر بر دولت: هماهنگی دولت با واقعیت‌های فناوری، اقتصادی و اجتماعی قرن ۲۱ نیاز به نوآوری‌هایی دارد که این نوآوری‌ها می‌بایستی حداقل به میزانی که افراد در بخش خصوصی از آن بهره می‌برند عمیق باشند. تحقق استعداد انقلاب صنعتی چهارم - به‌عنوان مثال، اینترنت، تحلیل سلامت، وسایل نقلیه شهری هوشمند - نیازمند پشتیبانی مستقل و اقداماتی قابل‌توجه از جانب سیاست‌گذاران است. این اقدامات عبارتند از سیاست‌هایی برای محافظت از حریم خصوصی و حقوق مصرف‌کنندگان و تجارت. نیازهای امنیتی قوی برای دستگاه‌ها و سیستم‌های حساس، انگیزه‌هایی که باعث ترویج اشتراک‌گذاری عادلانه داده‌ها در بین شرکت‌ها شود و مقررات جدیدی که به ما کمک کند تا با ماشین آلات هوشمند تعامل کنیم. پشتیبانی از جانب سیاست‌گذاران نیز مورد نیاز است تا کمک کند که به مبحث ایجاد شغل پرداخته شود، مبحثی که یکی از سخت‌ترین چالش‌های کشورهای سراسر جهان است. اهداف آموزش عالی برای بسیاری از انواع مشاغلی که در طول چند دهه بعدی در دسترس خواهند بود لازم است، بنابراین تعهدی ملی به آموزش و پرورش نیز نیاز است. یکی از مسوولیت‌های دولت ایجاد محیطی است که به پرورش نیروی کار با استعداد، شغل‌های پر درآمد و یک استاندارد مناسب برای زندگی منجر گردد. دکتر شواب بیان می‌کند که «در نهایت، توانایی سیستم دولت و مقامات دولتی جهت انطباق تعیین‌کننده‌ بقای آنها خواهد بود.... پس چگونه آنها می‌توانند نفع مصرف‌کنندگان و عموم مردم را حفظ کنند در حالی که همچنان به حمایت از نوآوری و توسعه فناوری می‌پردازند؟ با حمایت از یک حاکمیت سریع و چابک... قانون‌گذاران باید به‌طور مداوم با محیط جدید و به سرعت در حال تغییر وفق یابند، خود را بازآفرینی کنند، به‌طوری که بتوانند به درستی به درک آنچه که آنها در حال تنظیم هستند برسند. برای این کار، دولت‌ها و سازمان‌های نظارتی نیازمند همکاری با جامعه تجارت و جامعه مدنی هستند.»

تاثیر بر مردم: «انقلاب صنعتی چهارم سرانجام نه تنها به تغییر آنچه ما انجام می‌دهیم منجر می‌شود، بلکه به تغییر آنکه ما هستیم نیز می‌انجامد. این انقلاب بر هویت ما و تمام مسائل مربوط به آن تاثیر می‌گذارد: مسائلی مانند مفهوم زندگی خصوصی، مفاهیم مالکیت، الگو‌های مصرف، زمانی که ما صرف کار و تفریح می‌کنیم و نحوه‌ای که ما کار خود را توسعه می‌بخشیم، به پرورش مهارت‌های خود می‌پردازیم، با افراد دیدار می‌کنیم و به پروراندن روابط خود می‌پردازیم. زندگی دیجیتال در دهه‌های آینده چگونه خواهد بود؟ چند سال پیش، مرکز تحقیقات پیو مطالعه‌ای تحت عنوان زندگی دیجیتال در سال ۲۰۲۵ انجام داد که در آن از بیش از ۱۸۰۰ کارشناس در مورد آنچه به احتمال زیاد تا سال ۲۰۲۵ بیشترین تاثیر اینترنت بر بشریت خواهد بود سوال شد. اجماع مهم مطالعه این بود که «اینترنت مانند برق خواهد شد - کمتر قابل‌مشاهده و در عین حال با تاثیر عمیق تر بر زندگی مردم … به اشتراک‌گذاری اطلاعات از طریق اینترنت چنان در زندگی روزمره مردم تنیده شده است که گاه مانند جریان برق غیر قابل‌رویت شده است.» اما همراه با مزایای بسیار، یک زندگی دیجیتال فراگیر با مسائل جدی همراه خواهد بود، مخصوصا مساله حریم خصوصی: «ممکن است شما بدون اینکه حتی روحتان خبر داشته باشد در اینترنت تعقیب شوید / دیده شوید / ضبط شوید.»

دکتر شواب در بند پایانی سخنان خود اینگونه می‌نویسد: «در پایان، همه این موارد به مردم و ارزش‌ها برمی‌گردد.» «در بدبینانه‌ترین و غیرانسانی‌ترین شکل خود، انقلاب صنعتی چهارم در واقع ممکن است پتانسیلی برای روباتیک کردن بشریت باشد... اما به‌عنوان یک مکمل برای بهترین قسمت‌های ماهیت انسان - خلاقیت، همدلی، نظارت این انقلاب نیز می‌تواند انسانیت را به یک خرد جمعی و اخلاقی جدید بر اساس یک معنای مشترک در مورد سرنوشت تعالی بخشد. حال به همه ما بستگی دارد تا کوشش کنیم که مورد دوم غلبه نماید.»