دکتر لطفعلی بخشی

عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

بودجه سال ۹۵ دولت به‌دلیل شرایط ویژه کشور از اهمیت و حساسیت زیادی برخوردار است.برخی از این شرایط عبارتند از:

- امضای برجام و آغاز عادی شدن روابط با جهان

- رکود اقتصاد جهانی

- کاهش شدید قیمت‌های نفت به‌عنوان مهم‌ترین منبع درآمد ارزی کشور

- رکود بی‌سابقه کشور

- بدهی‌های سنگین دولت

- پرداخت یارانه‌های نقدی به بخش عظیمی از جمعیت کشور

- پیچیدگی اقتصاد ایران و نقش نهادهای غیردولتی.

با اجبار مجلس به دولت برای تقدیم لایحه دو دوازدهم، هم دولت و هم مجلس فرصت بیشتری برای تدوین بهتر بودجه ۹۵ خواهند داشت؛ لیکن همه به‌یاد داریم که همین مجلس بودجه‌های تقدیم شده با تاخیر زیاد دولت قبل را چند هفته‌ای و به سرعت تصویب می‌کرد و هیچ نظارتی را نیز بر خرج آن نداشت. به هر صورت باید این حساسیت را حمل بر صحت کرد و به فال نیک گرفت.هرچند باید در نظر داشت بودجه‌های یک دوازدهمی تحرک را از دولت می‌گیرند و در این وضعیت رکودی، مشکل را پیچیده‌تر می‌سازند.با وجود نهایی شدن برجام، دولت دست‌بازتری برای تدوین بودجه نداشته است؛ زیرا:

- وضعیت رکودی بر اقتصاد جهان حاکم است که کشور ما نیز کم و بیش از آن متاثر است و متاسفانه چشم‌انداز کوتاه‌مدت امیدبخشی نیز وجود ندارد.

- قیمت نفت به پایین‌ترین حد خود در یک دهه اخیر رسید و این امر درآمدهای ارزی دولت را که از مهم‌ترین منابع درآمد دولت است، بسیار کاهش می‌دهد.

- امکان افزایش پایه‌های مالیاتی در کوتاه‌مدت وجود ندارد و در این شرایط، وصول مالیات بیشتر امکان‌پذیر نیست.

- اقتصاد کشور ما نیز در وضعیت رکودی دشواری به‌سر می‌برد که دولت به تنهایی قادر به رفع آن نیست.

- افزایش سایر درآمدهای دولت در چنین وضعیتی بسیار دشوار خواهد بود.

در این وضعیت بغرنج و پیچیدگی‌های سیاسی کشور ما و اجبار دولت برای تامین بودجه‌های سنگین نهادهای خاص، که کارکرد اقتصادی قابل توجهی ندارند، دست دولت در تدوین یک لایحه متناسب با وضعیت اقتصادی خاص کشور بسته است. دولت نیز در عمل ثابت کرده است که در تلاش خود برای کنترل نهادهای بیرون دولت چندان موفقیتی نداشته است لیکن بودجه ۹۵، آزمون دشواری برای دولت در جهت انتخاب‌های سخت است. دولت برای تدوین بودجه ۹۵ و خروج از رکود کارهای دشواری در پیش دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

- افزایش شدید بودجه‌های عمرانی کشور و اتمام پروژه‌های نیمه‌تمام

- پرداخت بخش بزرگی از بدهی‌های های داخلی دولت

- کاهش بودجه جاری کشور

- حذف تعداد زیادی از یارانه‌بگیران غیرنیازمند

حال آنکه با وضعیت فعلی مخارج دولت و ساختار درآمدی آن، چنین امری به سادگی امکان‌پذیر نیست. بنابراین دولت انتخاب‌های دشواری در پیش‌رو دارد که هیچ دولتی از بعد از انقلاب تا کنون با آن روبه‌رو نبوده است و به همین دلیل دولت مجبور به اتخاذ تصمیمات سختی است. تصمیمات دشواری نظیر انتخاب بین بودجه هنگفت نهادهای غیراقتصادی و بودجه‌های عمرانی و مالیات‌گیری از نهادهای غیردولتی چنین تصمیماتی در ساختار سیاسی پیچیده ایران کار آسانی نیست. جا دارد که این نهادها نیز موقعیت دشوار دولت را درک کنند و خواسته‌های خود را به‌شدت کاهش دهند. در این صورت شانسی برای گذر از این گردنه سخت وجود خواهد داشت. لیکن اگر این نهادها همچنان با موقعیت خاص خود و با تمسک به منابع قدرت و فشار‌های سیاسی، بخش بزرگی از بودجه دولت را همچنان در اختیار بگیرند و مالیات نیز نپردازند، نمی‌توان به خروج از این بن‌بست خطرناک امیدی بست.