حبیب الله طاهرخانی

کارشناس اقتصاد شهر

درآمدهای پایدار در مجموعه‌های مدیریت شهری در کشورهای پیشرفته معادل ۵/ ۰ درصد از تولید ناخالص داخلی در این کشورها را شامل می‌شود که در واقع حجم بسیار بالایی از درآمدهای مالیاتی برای شهر محسوب می‌شود. این مالیات‌ها دربردارنده انواع مالیات‌های وضع شده بر خودروها شامل مالیات بر سوخت، ارزش افزوده، تردد در محدوده‌های خاص، عوارض سالانه خودروها، شماره‌گذاری و برخی دیگر از انواع مالیات‌ها می‌شود. اصل این موضوع که استفاده از خودروهای شخصی و افزایش تردد آنها به خصوص در سطح معابر کلان‌شهرها از نظر اقتصادی و زیست محیطی پیامدهای منفی زیان‌باری را برای شهرها به همراه خواهد داشت، مورد پذیرش همگان است.

این در حالی است که براساس منطق فردی، استفاده از خودروی شهری منجر به افزایش سطح رفاه برای افراد می‌شود. با این وجود هم اکنون افزایش تردد خودروها در سطح شهرها موجب شده سواری‌های شخصی در حال حاضر به عاملی زیان‌بار برای شهر تبدیل شوند. همواره دولت‌ها در تمام دنیا از ابتدا تاکنون تلاش کرده‌اند با راهکارهایی مصرف کالاهای زیان‌بار در تمام زمینه‌ها را به حداقل برسانند که یکی از این راهکارها تحت کنترل درآوردن مصرف این کالاها از طریق دریافت مالیات و عوارض است. به همین علت است که می‌بینیم برای مثال در کشورهای پیشرفته، مالیات‌ها و عوارض سنگینی بر استفاده از خودروها و همچنین سوخت مصرفی آنها وضع می‌شود، به‌طوری‌که هر چند هزینه خرید خودرو ممکن است در مقایسه با کشور ما و سایر جوامع مشابه ایران بسیار پایین‌تر باشد، اما هزینه نگهداری و استفاده از خودروی شخصی و سوخت‌گیری به قدری بالا است که افراد ترجیح می‌دهند به جای استفاده از خودروی شخصی از حمل و نقل عمومی استفاده کنند.به این ترتیب اولا در این کشورها مالیات‌های سنگینی بر مصرف سوخت تعیین می‌شود و همچنین مالیات‌های سالانه استفاده از خودرو هم به حدی است که علاوه برتحقق اهداف زیست محیطی به خصوص در کلان‌شهرها منبع درآمد پایدار و مناسبی برای دولت‌های ملی و محلی به خصوص شهرداری‌ها محسوب می‌شود.

به همین خاطر است که می‌بینیم در حال حاضر به‌رغم آنکه نفت در حداقل سطح قیمتی خود قرار گرفته، اما باز هم هزینه تامین سوخت به دلیل مالیات سنگینی که دولت‌ها برای آن تعیین کرده‌اند، بسیار زیاد است. این در حالی است که در کنار عوارض سوخت و مالیات سالانه استفاده از خودرو، هزینه‌های متغیر استفاده از وسایل حمل و نقل شخصی در سطح شهر هم یکی دیگر از منابع تامین درآمد برای مجموعه‌های شهری است. بالا بودن هزینه‌های پارکینگ در بخش‌های آلوده و پر تردد شهر، وضع برخی تعرفه‌های مالیاتی و عوارض استفاده و تردد در پل‌ها، تونل‌ها و بزرگراه‌ها و سایر متغیرهای این‌چنینی از دیگر مصادیق کسب درآمد پایدار برای مجموعه‌های شهری توام با توجه به اهداف زیست محیطی و اقتصادی شهر است. این در حالی است که حتی در برخی کشورها میزان مصرف سوخت، سن اتومبیل و سایر پارامترهایی از این قبیل هم در تعیین نرخ عوارض و مالیات سوخت و تردد خودروها موثر است.به این ترتیب خودروهای با مصرف سوخت بیشتر، آلایندگی بیشتر و فرسوده‌تر باید عوارض و مالیات بیشتری در مقایسه با سایرین پرداخت کنند. بنابراین هزینه استفاده از خودروهای پرمصرف و فرسوده که هم اکنون یکی از مهم‌ترین منابع آلاینده شهری محسوب می‌شوند به قدری زیاد است که برای مالکان آنها به صرفه نخواهد بود که از این خودروها برای تردد در سطح شهر استفاده کنند.

این در حالی است که تعیین عوارض و مالیات خودرو در کشور ما کاملا برعکس است و خودروهای جدید که کمترین اثر آلایندگی را دارند، در مقایسه با خودروهای فرسوده به دلیل آنکه گران‌تر هستند، باید مالیات بیشتری پرداخت کنند. در واقع برخلاف سایر کشورها که سن خودرو اثر تصاعدی بر میزان مالیات و عوارض آن دارد، در کشور ما عوارض خودرو براساس قیمت خودرو و مدل آن تعیین می‌شود که هر چه این قیمت بالاتر و سن کمتر باشد عوارض نیز بیشتر خواهد بود. به این ترتیب تعیین نرخ مالیات بر تردد خودروها در این کشورها عموما تابعی از میزان آلایندگی خودرو است و با ابزارهای مالیاتی، دولت‌ها تمهیداتی در نظر می‌گیرند که عملا این خودروها امکان تردد در سطح شهر را نداشته باشند. حتی در برخی کشورها وزن خودرو هم برای تعیین مالیات سالانه به‌عنوان فاکتور تاثیرگذار مطرح است. در واقع علاوه‌بر اینکه وضع این مالیات‌ها و عوارض برای دولت‌های ملی و محلی در بردارنده اثر جانبی کسب درآمد پایدار برای شهرهاست، اما مهم‌ترین هدفی که در پی این موضوع دنبال می‌شود، تخصیصی بودن مالیات‌ها برای کاهش اثرات زیان بار خودرو بر محیط زیست شهرها است. در کشور ما هم به خصوص در کلان‌شهرهایی مانند تهران لازم است اصلاحات قانونی و اجرایی لازم برای وضع مالیات سوخت، عوارض سالانه خودرو و سایر تعرفه‌های مالیاتی مربوط به عوارض تردد خودروها در محدوده‌های خاص شهری صورت بگیرد. این در حالی است که به‌عنوان مثال هم‌اکنون فروش تعرفه‌های یک ساله برای ورود به محدوده‌های طرح ترافیک الگوی اشتباهی است که باید حتما اصلاح شود. شکل درست این طرح در برخی کشورها به‌صورت فروش مجوز ورود به محدوده‌های طرح ترافیک بر مبنای میزان ورود به این محدوده‌ها از نظر بازه زمانی و نرخ استفاده کاملا متغیر است. دولت و شهرداری‌ها باید جسارت ورود به موضوع درآمدهای پایدار را از طریق مالیات بر سوخت و عوارض تردد خودروها داشته باشند، اما متاسفانه می‌بینیم که شهرداری‌ها به دلیل درآمدهای سهل‌الوصول ساخت‌و‌ساز چندان تمایلی به ورود به این مقوله‌ها ندارند.