شکست عربستان در ایجاد اتحاد علیه ایران
مارگریتا استانکاتی
تحلیلگر بخش خاورمیانه وال استریت ژورنال
با توجه برافروختن تنش با تهران، برخی از متحدان ریاض این کشور را همراهی نمی‌کنند. تلاش عربستان سعودی برای منزوی کردن ایران با مانع روبه‌رو شده و بسیاری از کشورها حاضر به همراهی با ریاض نیستند. در تنش دیپلماتیک ریاض با ایران، نزدیک‌ترین متحدان عربستان سعودی از او حمایت کرده‌اند اما تلاش‌های پادشاهی برای تشکیل بلوک گسترده‌تر ضد تهران، محدودیت‌های نفوذ و تاثیرگذاری این کشور در جهان اسلام را بهتر نشان داد. بحرین یک جزیره بسیار کوچک است که از طریق گذرگاهی به عربستان متصل می‌باشد، سودان نیز به دنبال حمایت مالی عربستان است و این دو کشور به سرعت روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کردند. این اقدام پس از آن انجام شد که پادشاهی عربستان روابط خود با تهران را در واکنش به حمله به سفارتخانه‌اش در ایران قطع کرد.

متحدان نزدیک عربستان مثل بحرین و سودان در رویارویی ریاض و تهران در کنار عربستان ایستاده‌اند اما تلاش‌های پادشاهی آل سعود برای ایجاد بلوکی گسترده علیه تهران با مقاومت دیگر کشورهای روبه‌رو شده است. ادامه تلاش‌های عربستان برای رویارویی با ایران به محدود شدن نفوذ ریاض در جهان اسلام می‌انجامد. و با وجود تماس‌های دیپلماتیک سراسیمه آل سعود و تلاش‌های پرجنب و جوش سعودی ها، بسیاری دیگر از متحدان این کشور از خود مقاومت نشان داده و حاضر به قطع روابط با تهران نیستند. تلاش عربستان سعودی برای نمایش توان و قدرت دیپلماتیک علیه ایران، این خطر را دارد که نتیجه معکوس داشته باشد. در همین ارتباط «هانی صبرا» رئیس بخش خاورمیانه در اندیشکده «گروه اوراسیا» گفته است: «عربستان سعودی در یک سطح تقریبا وسیعی برای جلب حمایت در ائتلاف ضد ایران با مشکل برخورده است. آنچه ما دیده‌ایم یک عربستان سعودی منزوی‌تر است.»

از زمان روی کار آمدن ملک سلمان در سال گذشته، عربستان هدایت ائتلافی از کشورهای عربی را برای جنگ با شبه‌نظامیان در یمن برعهده داشته و ماه گذشته از تشکیل ائتلافی متشکل از 34 کشور مسلمان برای جنگ با تروریسم خبر داد که شامل ایران نمی‌شد. با این حال عربستان اغلب برای جلب حمایت از طرح‌هایش با چالش مواجه بوده است. مصر به دلیل مساله باب‌المندب مداخله محدودی در عملیات نظامی سعودی‌ها در یمن داشته است. پاکستان از تعهد در قبال تامین هر گونه نیرویی در این عملیات خودداری کرد و در عین حال برخی از کشورهای ائتلاف ضد تروریسم، اشتیاق چندانی به آن نشان ندادند. وزیر دفاع مالزی در این زمینه گفت که کشورش درباره مداخله نظامی متعهد نشده است و اندونزی حتی تصمیمی برای پیوستن به آن نگرفته است. تازه‌ترین نشانه تلاش در روابط تهران و ریاض به دنبال اعدام شیخ «نمر باقر النمر» عالم برجسته شیعه بروز کرد. در حالی که به دنبال این اتفاق، تنش‌های فرقه‌ای در سراسر خاورمیانه بروز کرد، معترضان ایرانی به سفارت عربستان در تهران و کنسولگری این کشور در مشهد حمله کردند. مقامات ایرانی چنین خشونتی را محکوم کردند و وعده دادند عاملان آن را محاکمه کنند. با این حال، عربستان روابط تجاری و اقتصادی‌اش با ایران را در سوم ژانویه (13 دی) قطع کرد.

امارات، کویت و قطر سفرای خود را از تهران فرا خواندند و این در حالی بود که عمان که از گذشته‌های دور روابط نزدیکی با ایران داشته است، تغییری در روابط دیپلماتیک خود با ایران ایجاد نکرد. در عین حال، محمد بن سلمان ولیعهد و «عادل الجبیر» وزیر امور خارجه عربستان بطور جداگانه به اسلام‌آباد سفر کردند تا مقامات پاکستانی را به حمایت از عربستان متقاعد کنند، اما اسلام آباد تلاش کرد با در نظر گرفتن مرز مشترک این کشور با ایران و خطر تشدید تنش با کشوری که عمده جمعیت آن را مسلمانان شیعه تشکیل می‌دهند، از چنین اختلاف دیپلماتیکی فاصله بگیرد. «سرتاج عزیز» مشاور امور خارجی نواز‌شریف نخست وزیر پاکستان، ماه جاری به اعضای پارلمان این کشور گفت: پاکستان همچنان نقشی فعال و متوازن ایفا و دوستی خود را با ایران و عربستان به منظور رفع اختلافات آنها حفظ خواهد کرد. بر اساس بیانیه دفتر نواز شریف، وی روز دوشنبه در دیدار با ملک سلمان «نگرانی عمیق» خود را از تشدید تنش‌ها در روابط تهران و ریاض ابراز کرد و خواستار حل اختلافات دو کشور از راه‌های مسالمت‌آمیز شد. ایران شریک تجاری مهمی برای سایر کشورهای منطقه محسوب می‌شود و برخی از آنها تلاش می‌کنند به قطب روابط تجاری با ایران در دوران پساتحریم بدل شوند. بر اساس آمار صندوق بین‌المللی پول، امارات در سال 2013 میلادی، 12 میلیارد دلار کالا به ایران صادر کرد که 12 درصد از مجموع صادرات غیرنفتی آن را تشکیل می‌دهد. صندوق بین‌المللی پول، در آگوست (مرداد) گذشته تخمین زد که امارات می‌تواند با افزایش مبادلات تجاری در سایه لغو تحریم‌های ایران، سودی معادل 13‌‌میلیارد دلار به دست آورد. مقام‌های اماراتی این موضوع را که خودداری آنها از قطع رابطه با تهران در نتیجه ملاحظات تجاری بوده است، تکذیب کرده‌اند.