128 قلم کالا در بازارچه‌های مرزی

هما کبیری: پس از کش‌وقوس‌های فراوان بالاخره مدیر کل صادرات گمرک ایران از آغاز تجارت مرزی براساس تعرفه ترجیحی ۱۲۸ قلم کالا با ترکیه خبر داد. به این ترتیب ۶۸ قلم کالای ایرانی و ۶۰ قلم کالای ترک در بازارچه‌های مرزی دو کشور مبادله خواهند شد. در حالی که اواخر آبان‌ماه رئیس کل سازمان توسعه تجارت اعلام کرده بود از ابتدای سال آینده میلادی، فهرستی از کالاها بین ایران و ترکیه براساس تعرفه ترجیحی مبادله می‌شود. تجارت ترجیحی با ترکیه موضوعی است که از مدت‌ها پیش مطرح شده و ایران آمادگی خود را در این زمینه اعلام کرده بود، اما دولت ترکیه این موضوع را برای بررسی و تصویب به مجلس این کشور ارجاع نمی‌داد. در همین رابطه، روز گذشته حسن علی‌دوستی، مدیر کل صادرات گمرک در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: براساس این توافق، تجارت مرزی کالاهای صادراتی و وارداتی تا سقف ۵۰ میلیون دلار امکان‌پذیر است.

وی افزود: ۶۸ قلم کالای کشاورزی و صنعتی دارای تعرفه ترجیحی و تخفیفی برای ایران و ۶۰ قلم کالا از طرف ترکیه در بخش‌های کشاورزی و صنعتی برای مبادله تجارت مرزی وجود دارد. به گفته این مقام مسوول، در نظر گرفتن کالاهایی با تعرفه‌ ترجیحی از مصوبات مجلس است که سال ۸۳ انجام شده و امکان دارد اکنون مزیت‌هایی داشته باشیم که با ورود کالاهای ترکیه تولید داخل آسیب ببیند. وی ادامه داد: البته قبل از آن اعلام نظر از مراکز مربوطه اخذ شده اما این لیست‌ها در مقاطع زمانی مختلف نیاز به اصلاح دارند. مدیرکل صادرات گمرک ایران افزود: این تعرفه بدون زمان بوده و هر وقت تجارت در مرز به مبلغ مصوب برسد پایان می‌یابد و تنها برای برخی کالاها تعرفه ترجیحی دارای تاریخ است.

بحث بر سر رقابت‌پذیری

براساس این گزارش، وزیر صنعت، معدن و تجارت در زمان آغاز به کار دولت یازدهم از تلاش برای الحاق به سازمان تجارت جهانی خبر داده بود و حالا پس از گذشت ۱۶ ماه از آن زمان، تجارت مرزی ایران و ترکیه براساس تعرفه ترجیحی آغاز شده است. این در حالی است که برقراری و ایجاد تعرفه‌های ترجیحی میان ایران و کشورهای دیگر، موافقان و مخالفان زیادی را در داخل کشور دارد.

چندی پیش مجتبی خسروتاج، قائم مقام وزیر صنعت، معدن و تجارت در رابطه با تعرفه ترجیحی و دروازه باز تجارت اعلام کرده بود که باید ورود به تعرفه ترجیحی به صورت حساب شده باشد چرا که در حال حاضر نظام حمایت از تولید داخلی در دستور کار قرار دارد. در مقابل، ولی‌الله افخمی‌راد، رئیس کل سازمان توسعه تجارت معتقد است این‌طور نیست که اگر تعرفه‌ها را کاهش دهیم صنعت و تولید دچار مشکل شود. در بسیاری از رشته‌ها مانند صنایع غذایی و چرم رقم تعرفه رقابتی است و تولیدکنندگان می‌‌توانند با دنیا رقابت کنند. ضمن آنکه میانگین تعرفه صنعتی ایران خیلی بالا نیست و این نشان می‌دهد، صنعت رقابت‌پذیر است. وی درباره برقراری تجارت ترجیحی با کشورهای همسایه هم بر این باور است که با این کار بازاری به بازارهای کشور اضافه می‌شود. ضمن آنکه کاهش تعرفه‌ها به گونه‌ای دیده شده تا تولیدکنندگان دچار ضرر و زیان نشوند.

این در حالی است که با افزایش چشمگیر صادرات و واردات در اقتصاد جهانی، توجه به موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی (PTA) در سطح جهان و از جمله در منطقه آسیا گسترش یافته است. در حال حاضر حدود ۹۷ درصد از کل تجارت جهانی متعلق به کشورهایی است که حداقل عضو یکی از موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی هستند، در حالی‌که این نسبت در سال ۱۹۹۰ حدود ۷۲ درصد بود. کشورهای ترکیه، پاکستان و ایران از جمله کشورهایی هستند که اخیرا به سمت انعقاد موافقت‌نامه‌های تجاری دوجانبه در خاورمیانه و به‌ویژه با کشورهای مسلمان و همسایه خود گرایش پیدا کرده‌اند. موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی (PTA) توافقاتی بین دو یا چند کشور است که در آنها تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای تولیدشده در کشورهای عضو، کمتر از تعرفه‌های وضع شده بر کالاهای تولیدشده در کشورهای غیرعضو است. در حال حاضر ۴۰۰ موافقت‌نامه تجارت ترجیحی میان کشورهای مختلف در جهان منعقد شده و هر عضو سازمان تجارت جهانی، به طور متوسط در ۱۳ موافقت‌نامه تجارت ترجیحی عضویت دارد. این در حالی است که هم‌اکنون ایران با ۹ کشور ترکیه، ازبکستان، پاکستان، سوریه، کوبا، تونس، بوسنی و هرزگوین، قرقیزستان و بلاروس دارای تعرفه ترجیحی کالا است.

تجارت آزاد؛ آری یا خیر؟

هرچند وزیر صنعت، معدن و تجارت از اتخاذ سیاست‌های باز تجاری و نظام تعرفه ترجیحی و تجارت آزاد میان کشورهای اسلامی خبر داده، اما قائم‌مقام وی معتقد است در شرایط فعلی باید زمینه حمایت از واحدهای صنعتی مدنظر قرار گیرد و تا زمانی که این فرآیند کامل نشده، باید با احتیاط عمل کرد. خسروتاج معتقد است تجارت آزاد با کشورهایی چون آذربایجان، ارمنستان، ترکمنستان، قرقیزستان و روسیه هیچ نگرانی به همراه ندارد زیرا نمی‌توانند به واحدهای صنعتی و تولیدی ایران لطمه وارد کنند و سیاست تعرفه ترجیحی و دروازه باز با این کشورها دنبال می‌شود. این در حالی است که ترکیه با وجود آن که شعار تجارت آزاد سر می‌دهد ولی همچنان لایحه تعرفه ترجیحی با ایران در مجلس ترکیه در پی حمایت از تولید داخلی آن کشور مانده است.

این در حالی است که برخی کارشناسان حوزه تجارت از جمله مدیر کل سازمان تجارت جهانی، افزایش تعداد تعرفه‌های ترجیحی را عاملی برای آشفتگی در تجارت خارجی می‌دانند. در مقابل برخی نیز معتقدند ایجاد تعرفه‌های ترجیحی برای کشوری مانند ایران که هنوز فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی را طی نکرده، می‌تواند تمرینی برای رقابت‌پذیری باشد. چون در صورت الحاق به سازمان تجارت جهانی، تعرفه‌ای به شکل فعلی وجود نخواهد داشت. این گروه معتقدند تجربیات جهانی و نیز تجربیات ایران حاکی از آن است که حمایت تعرفه‌ای به تنهایی برای رشد یک صنعت کافی نیست و حمایت اصلی که باید از یک صنعت به عمل آید، با بهبود فضای کسب‌وکار در آن صنعت و به طور کلی یک اقتصاد حاصل می‌شود. علاوه بر آن، حمایت‌های تعرفه‌ای باید زمان‌بندی شده، هدفمند، مشروط و موقت باشند. برهمین اساس، موافقت‌نامه‌های تجارت ترجیحی می‌تواند از یک‌سو به عنوان فرصتی مطلوب برای کنار گذاشتن نگاه حمایتی و آماده سازی بنگاه‌های داخلی برای رقابت در عرصه جهانی و از سوی دیگر به منظور جلوگیری از تمرکز صادراتی و وابستگی به چند بازار صادراتی محدود و توجه به امکان گشایش بازارهای صادراتی برای محصولات کشور مورد توجه قرار گیرد.