هما کبیری: نخستین و مهم‌ترین هدفی که براساس آن مفهوم «مناطق آزاد» پایه‌ریزی شد، افزایش صادرات و صادرات مجدد بود؛ اما براساس گفته‌های دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، در سال‌های اخیر مناطق آزاد به‌جای قطب‌های صادراتی، تبدیل به دروازه‌های واردات شده‌اند. همین موضوع موجب شده اکبر ترکان بارها و بارها بر «آزاد شدن» مناطق آزاد کشور تاکید داشته باشد. مقررات‌زدایی از مناطق آزاد موضوعی است که به گفته این نماینده دولت، می‌تواند ابهام‌زدایی کرده و به بهبود فضای کسب‌وکار کمک کند. اکبر ترکان پیش از این اعلام کرده بود که برای اتصال مناطق آزاد کشور به مناطق تجاری دنیا برنامه‌هایی در دست اجرا است که همه آنها نیازمند یک «پورت» است. وی در این باره توضیح داد: اتصال مناطق آزاد به چرخه صنعت آزاد، ابزارهای نامحسوس دیگری نیز نیاز دارد که هنوز نمی‌دانیم باید چه کنیم و چطور به دنیا متصل شویم. این در حالی است که براساس آمار منتشرشده ازسوی شورای عالی مناطق آزاد، میزان صادرات قطعی شامل کالای حاصل از تولید از هفت منطقه آزاد در سال ۹۲ به وزن ۴۱۰هزار و ۹۸۸تن بوده که معادل ۴۴/۰درصد از کل صادرات کشور در سال گذشته است. براساس گزارش شورای عالی مناطق آزاد، ارزش صادرات قطعی از این مناطق در سال گذشته، ۱۳۲میلیون دلار معادل ۳هزار و ۳۹ میلیارد ریال بوده است؛ این در حالی است که میزان واردات در این مناطق رقم ۳میلیارد و ۱۹۸میلیون دلار را پشت سر گذاشته است.

صادرات فراموش‌شده

هر چند که نخستین و مهم‌ترین هدف ایجاد مناطق آزاد کمک به افزایش صادرات و صادرات مجدد بود، اما به دلیل اینکه از ابتدای تاسیس، اجرای زیرساخت‌های مناطق به خودشان واگذار شد، مناطق آزاد به دالان‌های وارداتی تبدیل شدند تا بتوانند هزینه‌های مورد نیازشان را تامین کنند. بر این اساس در سال گذشته، میزان سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده از منابع داخلی در مناطق آزاد ۵۲هزار و ۷۳۲میلیارد ریال بوده و سرمایه‌گذاری‌های خارجی نیز حدود ۳۱میلیون دلار ارزیابی شده است. ارزش صادرات قطعی ۴۱۰هزار و ۹۸۸ تن کالای حاصل از تولید در این مناطق، ۱۳۲میلیون دلار اعلام شده که بیشترین صادرات از منطقه انزلی با رقم ۴۶میلیون دلار بوده و از مناطق آزاد اروند و ماکو هیچ صادراتی انجام نشده است. همچنین ارزش صادرات ۷۵۵هزار و ۹۸۸ تن کالای داخلی که با استفاده از امکانات منطقه آزاد و توسط گمرک ایران به خارج از کشور ارسال می‌شود درمجموع ۱۴هزار و ۴۶۲میلیارد ریال معادل ۴۰۹میلیون دلار اعلام شده است. در صادرات کالاهای داخلی مناطق کیش، قشم، چابهار و ماکو هیچ مشارکتی نداشتند و بیشترین صادرات از منطقه اروند به ارزش ۳۷۷میلیون دلار و کمترین مقدار از بندر انزلی به ارزش ۱۷۰هزار دلار اعلام شده است.

صادرات ۴۱هزار و ۱۸۹تن کالای حاصل از تولید به سرزمین اصلی به ارزش ۱۲۴میلیون دلار معادل ۲هزار و ۳۳۷میلیارد ریال اعلام شده است. در میان مناطق آزاد هفت‌گانه، کیش و ارس با ۵۳میلیون دلار در صدر صادرات کالا حاصل از تولید به سرزمین اصلی بوده‌اند و انزلی با صادرات یازده میلیون دلار، چابهار با صادرات ۶ میلیون دلار و قشم با صادرات یک میلیون دلار در رتبه‌های بعدی قرار گرفته‌اند؛ البته لازم به توضیح است که از مناطق دیگر صادراتی در این حوزه صورت نگرفته است. سهم صادرات مجدد به‌عنوان موضوع فراموش‌شده در مناطق آزاد نیز در این آمار ۵۱میلیون دلار معادل ۶۹۰میلیارد ریال اعلام شده است؛ این در حالی است که در سال گذشته تنها ۲۰هزار و ۷۹۴تن کالا از مناطق آزاد صادرات مجدد شده است.

واردات 5/4 برابر صادرات

واردات در سه بخش ازطریق منطقه به سرزمین اصلی، واردات مواد اولیه و همچنین کالاهایی که برای مصارف غیر از عملیات تولید و پردازش وارد محدوده منطقه می‌شوند مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، ۲ میلیون و ۱۲۴هزار و ۶۶۸تن کالا از طریق منطقه به سرزمین اصلی به ارزش یک میلیارد و ۷۸۲میلیون دلار معادل ۴۱هزار و ۳۰۲میلیارد ریال وارد شده است. رتبه اول واردات را ازنظر ارزش دلاری منطقه اروند با رقم ۷۴۵میلیون دلار به خود اختصاص داده و کمترین واردات از منطقه ماکو انجام شده است.

ارزش واردات مواد اولیه جهت مصرف در واحدهای تولیدی منطقه نیز ۲۱۵میلیون دلار معادل ۲هزار و ۷۰۸میلیارد ریال عنوان شده که برای واردات ۱۱۸هزار و ۳۱۱ تن کالا بوده است. ارزش واردات سایر کالاها به منطقه شامل کالاهایی که برای مصارف غیر از عملیات تولید و پردازش وارد محدوده منطقه می‌شود نیز یک میلیارد و ۲۰۱میلیون دلار معادل ۳۸هزار و ۷۹۴میلیارد ریال اعلام شده است. بر این اساس، ۳۲۵هزار و ۳۰۷تن کالا به این ترتیب وارد مناطق آزاد شده که کیش با واردات ۴۲۵میلیون دلاری، در رتبه نخست و قشم با واردات ۴۱۰میلیون دلاری، در رتبه دوم قرار داشته است. بر این اساس مجموع صادرات و صادرات مجدد انجام شده از مناطق آزاد کشور در سال ۹۲، حدود ۷۱۶میلیون دلار اعلام شده و واردات کالا در همین مدت، ۳میلیارد و ۱۹۸میلیون دلار بوده است. بنابراین واردات در مناطق آزاد حدود ۵/۴ برابر مجموع صادرات و صادرات مجدد بوده و سهم آن از کل واردات کشور در سال گذشته حدود ۲۶/۶ درصد بوده است؛ این در حالی است که سهم صادرات از مناطق آزاد در همین مدت ۷۲/۱ درصد از کل صادرات کشور بوده است.

تراز تجاری منفی در مناطق آزاد