عرصه‌های تنفسی و ناهنجاری در کلان‌شهرها

دکتر پیروز حناچی اصلی‌ترین نکته در حوزه شهری و مدیریت ‌شهرها، حرکت بر مدار برنامه است. در طرح جامع شهر تهران مصوب سال۸۶ برای نرخ جمعیت‌پذیری شهر برنامه‌ریزی‌های مشخصی انجام شد و حد جمعیت‌پذیری در افق ۱۳۹۳ و همچنین چشم‌انداز بلندمدت طرح یعنی افق ۱۴۰۵ تعیین شد. وقتی بارگذاری در سطوح مسکونی شهرها توسعه پیدا می‌کند، باید متناسب با آن خدمات محله‌ای، منطقه‌ای و خدمات در مقیاس شهری نیز گسترش یابد. اما متاسفانه یکی از مشکلات کنونی شهر تهران و عمدتا کلان‌شهرها این است که افزایش جمعیت‌پذیری چون خارج از برنامه‌‌ریزی‌ها بوده، طبیعتا خدمات مورد نیاز شهری در آن پیش‌بینی نشده است ضمن اینکه در گذشته نیز تهران در بحث سرانه‌های خدماتی با مشکلاتی روبه‌رو بود، به‌خصوص خدماتی که درآمدزا نیستند همچون مراکز آموزشی، درمانی، فضای ‌سبز، آتش‌نشانی و ... که باید سرانه‌های این خدمات متناسب با جمعیت شهر رعایت شود.

اگر امروز در شهر با کمبود این سرانه‌ها مواجه هستیم، به معنای آن است که یک ناهنجاری وجود دارد.

هم‌اکنون در وضعیتی هستیم که به تناسب جمعیت‌پذیری نتوانسته‌ایم خدمات مورد نیاز به‌ویژه فضای ‌سبز را برای ساکنان شهر تامین کنیم.

از این امر مهم‌تر در بارگذاری شهرها، عدم توجه به دو مقوله «تاب‌آوری شهری» و «جزایر گرمایی» است. امروز در دنیا برای سنجش میزان سلامت یا چالش‌های سکونتی شهرها از این دو پارامتر نیز در کنار سایر پارامترها استفاده می‌کنند. همچنین در بلندمرتبه‌سازی‌ها نیز قواعدی همچون رعایت کریدورهای هوایی یا ایجاد تونل‌های باد برای تصفیه هوای آلوده در نظام شهرسازی مورد تاکید است. شهرهای ما متاسفانه از همه این مقولات غافل بوده‌اند.

در شهر تهران و عمدتا کلان‌شهرها سرانه‌ فضای ‌سبز نباید کمتر از حد مشخصی باشد. منظور از فضای‌ سبز، عرصه‌هایی است که مورد استفاده مردم قرار می‌‌گیرند. نباید درباره فضای ‌سبز خلط‌ مبحث صورت بگیرد. برخی‌ها مساحت باغات را نیز جزو فضای ‌سبز حساب می‌کنند؛ درحالی‌که اگر بخواهیم باغات را در ردیف مساحت فضای ‌سبز در نظر بگیریم، در این صورت باید باغات توسط شهرداری تملک شود و در اختیار عموم قرار بگیرد.

از سوی دیگر عرصه‌های تنفس‌گاهی شهر تهران و برخی دیگر از شهرهای بزرگ در مقطع فعلی متناسب با جمعیت شهر گسترش پیدا نکرده است.

عرصه‌های اصلی تنفسی تهران تپه‌های چیتگر، پارک پردیسان، لویزان و عباس‌آباد است. این عرصه‌ها زمانی که جمعیت تهران سه میلیون نفر بود، مناسب بودند، اما امروز که جمعیت شب تهران ۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر است، نمی‌توانند پاسخگو باشند.

خیلی‌ها اعتقاد دارند در دهه۷۰ ظرفیت‌های زیست‌محیطی تهران اشباع شده و در حال حاضر با بحران در کمبود کاربری خدمات عمومی روبه‌رو شده است.

دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری کشور