هما کبیری: به‌رغم اینکه سال‌ها است امتیازها و تسهیلات ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی کشور پیش‌بینی شده، اما بر‌اساس آمار و ارقام، در سال ۹۲ تنها ۳۳میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی و ۶۰هزار و ۲۱۲ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری داخلی در ۷ منطقه آزاد فعال کشور انجام شده است. این در حالی است که در سه ماه نخست سال جاری تنها ۴۸۷میلیارد ریال در منطقه آزاد انزلی و ۱۷۹۲میلیارد ریال در منطقه ارس از منابع داخلی سرمایه‌گذاری شده و هنوز خبری از سرمایه‌گذاران خارجی در این مناطق نیست. بر این اساس، صادرات کالا از این مناطق به خارج از کشور در سال گذشته حدود یک میلیارد و ۱۸۷ میلیون تن بوده که در سه ماه نخست سال جاری میزان صادرات کالا حدود ۸/۲ میلیون تن بوده که معادل تقریبا ۴/۲درصد از صادرات سال گذشته این مناطق است. صادرات مجدد از ۷ منطقه آزاد کشور در سال گذشته به ارزش ۵۱میلیون دلار و وزن ۲۰هزار و ۷۹۴ تن بوده که در سه ماه نخست سال جاری از نظر ارزش دلاری ۰۲/۱۲میلیون دلار صادرات مجدد انجام شده که وزن ۵هزار و ۳۲۴ تن بوده و حدود ۲۵درصد رقم سال گذشته را محقق کرده است. در ترانزیت خارجی نیز مناطق آزاد در سال گذشته موفق به ترانزیت حدود ۹۸هزار تن کالا شدند که در سه ماه نخست سال جاری در این حوزه حدود ۱۶هزار تن کالا ترانزیت شده که حدود ۱۶درصد رقم سال گذشته بوده است. مناطق چابهار و اروند در سه ماه نخست سال جاری در ترانزیت کالا مشارکتی نداشتند و منطقه آزاد قشم نیز در حد انتظار ظاهر نشده است. ارزش دلاری واردات کالا در سال گذشته ۳ میلیارد و ۱۹۸ میلیون دلار بوده که از نظر وزنی رقم ۵/۲ میلیون تن را محقق کرده است. میزان واردات کالا در سه ماه نخست سال جاری ۴/۹۹۴میلیون دلار بوده که ارزش وزنی آن حدود ۴۶۳هزارتن برآورد شده است. به این ترتیب تنها ۱۸درصد از واردات کالا از نظر وزنی طی سال گذشته در بهار امسال محقق شد. این آمارها حاکی از آن است که در برخی از ۷ منطقه آزاد کشور، واردات، صادرات، ترانزیت یا صادرات مجدد به‌طور کلی فراموش شده بود یا هیچ سرمایه‌گذاری در آن منطقه صورت نگرفته است. بر اساس آمار دبیرخانه شورای‌عالی مناطق آزاد، صادرات کالا در سال گذشته از مناطق آزاد شمالی کشور موفق‌تر از مناطق جنوبی صورت گرفته و منطقه آزاد کیش در صادرات مجدد نقش پررنگ‌تری داشته است. در ترانزیت خارجی کالا نیز منطقه آزاد ارس بهترین عملکرد را به خود اختصاص داده است.

سرمایه‌های خارجی در راهند

از زمان آغاز به‌کار دولت یازدهم، هیات‌های خارجی که به ایران در رفت‌و‌آمد بودند، غالبا از مالیات‌های سنگین در ایران برای سرمایه‌گذاری گلایه می‌کردند. به این دسته سرمایه‌گذاران خارجی، همواره مناطق آزاد برای سرمایه‌گذاری پیشنهاد می‌شود که براساس قوانین موجود حائز معافیت ۲۰ ساله مالیاتی از زمان صدور پروانه بهره‌برداری مجوز فعالیت اقتصادی هستند. در این مناطق همچنین ترانزیت کالا بدون محدودیت و مطابق با دستورالعمل ترانزیت گمرک انجام می‌شود. محمد معزالدین، معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد تجاری در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» گفت: در حال حاضر بر اساس قانون، مناطق آزاد مزیت‌هایی برای سرمایه‌گذاری دارند. به عنوان مثال برای ورود به این مناطق نیاز به اخذ روادید نیست، ورود ماشین‌آلات صنعتی بدون عوارض گمرکی انجام می‌شود و امکان ثبت شرکت‌ها با سهام صد درصد خارجی وجود دارد.

وی افزود: همچنین اگر محصولی در این مناطق تولید شود، کمیسیون ارزش افزوده آن را بررسی کرده و نسبت به ارزش افزوده‌ای که این کالا ایجاد کرده، معافیت گمرکی برای آن در نظر می‌گیرد. برای خدمات پولی و بانکی نیز در حال حاضر معضلاتی ایجاد شده، اما اگر تحریم‌ها برداشته شود، در مناطق آزاد همه نوع خدمات پولی و بانکی ارائه‌ می‌شود.

معاون اقتصادی و سرمایه‌گذاری دبیر شورای هماهنگی مناطق آزاد تجاری همچنین درباره مزیت‌های مناطق آزاد ایران توضیح داد: به عنوان مثال در «ماکو» نیروی کار با هزینه کمتری وجود دارد، وفور مصالح ساختمانی و همچنین نقش کریدوری ماکو میان شرق و غرب این منطقه را حائز اهمیت کرده است. همچنین با توجه به نزدیکی این منطقه به اروپا، می‌تواند فرصت‌های خوبی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کند. در مقابل در منطقه آزاد کیش، حوزه توریسم مورد توجه و حمایت قرار گرفته است.

به گفته این مدیر مناطق آزاد، از آغاز به‌کار دولت یازدهم تاکنون، سرمایه‌گذارانی از کشورهای ژاپن، اتریش، ایتالیا، چین، هند و آلمان و ... برای حضور در مناطق آزاد ایران پا پیش گذاشته‌اند. ضمن آنکه در حال حاضر ترکیه‌ای‌ها در منطقه آزاد ارس فعال هستند و قطری‌ها نیز در تلاشند بخشی از نیازهای جام جهانی ۲۰۲۲ را از طریق مناطق آزاد ایران برطرف کنند. همچنین هندی‌ها هم مذاکره برای حضور در منطقه آزاد چابهار را برای احیای این منطقه آغاز کرده‌اند.

خبرها از مناطق آزاد حاکی از آن است که دولت یازدهم تلاش برای احیای این مناطق فراموش شده را آغاز کرده تا به کارکرد واقعی خودشان که تسهیل تجارت و کمک به توسعه تجارت با دنیا است، دست پیدا کنند.

مناطق آزاد هفت‌گانه در بند