کلیدواژه‌های امیدبخش

یحیی آل اسحاق*

مقام معظم رهبری از ابتدای امسال به مناسبت‌های مختلف در حوزه‌های مختلف اقتصادی ورود کرده و رهنمودهایی فرموده‌اند که ضرورت دارد همه دست‌اندرکاران اجرایی و سیاست‌گذار و همه فعالان اقتصادی با دقت و تامل در این بیانات، هر کدام برنامه‌ریزی مناسبی برای تحقق منویات رهبری معظم داشته باشند. برای درک صحیح بیانات رهبری ،باید فرموده‌های ایشان را به صورت یک بسته سیاستی در نظر گرفت و براساس آن سازوکاری تنظیم کرد که به منویات ایشان، نزدیک باشد. بنابراین لازم است در ابتدا محور سخنان ایشان را مشخص کنیم و پس از آن به هدف مورد نظر ایشان نزدیک شویم. «شرایط تحریمی»، شاید مهم‌ترین دلیلی بود که از سوی رهبر انقلاب مطرح شد تا پس از آن ایشان، سخن از «اقتصاد مقاومتی» به میان بیاورند. «مدیریت واردات» محور دیگری از بیانات ایشان بود و پس از آن، ایشان از لزوم «بهبود فضای کسب‌وکار» سخن گفتند و براین نکته هم تاکید کردند که ضروری است «منابع» به شکلی صحیح در اقتصاد کشور مدیریت شود.در ادامه، ایشان از «لزوم بالا بردن کیفیت تولید داخل» یاد کردند، اما براین نکته مهر تایید زدند که لازم نیست درها را ببندیم و به بهانه حمایت از تولید داخل، مصرف‌کننده را از دسترسی به کالای با کیفیت محروم کنیم. اکنون این پرسش مطرح است که منظور مقام معظم رهبری از طرح زنجیرواره این واژه‌ها چیست و اصولا چه ارتباطی میان کلیدواژه‌های بیانات ایشان وجود دارد؟ هدف ایشان از طرح موضوع «تولید صادرات محور» که اشاره مستقیمی به نظریه «توسعه صادرات» دارد چیست و چه ارتباطی میان آن بیانات با رهنمودهای ایشان در مورد «تقویت تولید ملی» و «مدیریت واردات» و «اقتصاد مقاومتی» وجود دارد؟به اعتقاد نگارنده، همه سخنان رهبر معظم انقلاب در راستای هم قرار دارد و تکمیل‌کننده هم است و این‌گونه نیست که هر سخن معنی و مفهومی متمایز داشته باشد. برای آن که از مجموع بیانات رهبر انقلاب در چندماه گذشته، برداشتی نزدیک به منویات ایشان داشته باشیم، ضروری است یک باردیگر آن چه ایشان از ابتدای سال مطرح کرده‌اند را مرور کنیم.

۱- مقام معظم رهبری در ابتدای سال در جریان بازدید از شرکت ایران‌خودرو فرمودند بخش‌های صنعتی باید محصولات خود را با محوریت صادرات تولید کنند و دستگاه‌های مختلف دولتی نیز باید تلاش چندجانبه و هنرمندانه بازار صادراتی را تامین کنند. هم چنین ایشان بر لزوم افزایش کیفیت کالای تولیدی و افزایش رقابت‌پذیری توصیه فرمودند. معنی راهبردی فرموده رهبری این بود که صادرات، به‌ویژه صادرات صنعتی، به‌عنوان موتور محرک اقتصاد قرار گیرد. این همان استراتژی «توسعه صادرات» است که در پنج دهه اخیر رشد و شکوفایی بی‌نظیری برای بسیاری از اقتصاد‌های جهان به دنبال داشته است.

۲- در دیدار با کارگزاران و مدیران نظام ضرورت مدیریت واردات را مورد تاکید قرار داده و فرمودند ضرورت دارد واردات مدیریت شود، اما این به معنای آن نیست که واردات به طور کامل محدود شود. نگرش اصلی در تنظیم استراتژی و بیان ماموریت می‌بایست بر مبنای تولید صادرات محور مبتنی بر «نگرش درون‌زای بیرون‌نگر» استوار باشد، در این صورت ماموریت اصلی مدیریت واردات این‌گونه تعریف می‌شود، «واردات برای تولید در جهت تامین بهینه نیازهای داخلی و صادرات». با توجه به این تعریف واردات نه تنها مذموم نیست، بلکه همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرمودند ضروری هم هست. اما واردات در چه شرایطی مذموم است؟ در این مورد دیدگاه اصلی این است که واردات در مواردی که به تولید کشور آسیب می‌زند، غیرضروری است. با مختصر مطالعه وضعیت کشورهای موفق در توسعه اقتصادی در رابطه چگونگی و حجم صادرات و واردات و ترکیب کالاهای وارداتی صادرات مشخص می‌شود یکی از عوامل موفقیت این کشورها مدیریت صحیح

چرخه تولید، صادرات و واردات است که دقت نظر در بیانات رهبری هم موید همین نکته است.

۳- مقام معظم رهبری هم چنین در دیدار با کارآفرینان و فعالان بخش خصوصی به اقتصاد مقاومتی و لزوم تولید و صادرات کالای باکیفیت تاکید کردند و با این نکته حق و حقوق مصرف کنندگان را به تولیدکنندگان گوشزد کردند. ایشان موارد مختلف دیگری چون اصل ۴۴ را تذکر داده و هم چنین ضرورت و اقدامات ضروری برای رسیدن به اهداف چشم‌انداز و ضرورت تسریع و اقدامات جامع در زمینه‌هایی چون ... و هم چنین در سال کار و تلاش مضاعف و ضرورت توجه به عدالت و پیشرفت تاکید داشته‌اند.

حال با توجه به کلید واژه‌های بیانات اخیر ایشان یعنی «تولید صادرات محور»، «مدیریت واردات»، «تولید با کیفیت»، «اقتصاد مقاومتی» و «نگاه جامع در اجرای اصل ۴۴» این سوال مطرح است که آیا عناوین فوق عناوین انتزاعی و مجزا از همدیگر هستند؟ ارتباط بین این کلید واژه‌ها چیست و چگونه می‌شود از مجموعه بیانات و رهنمودهای ایشان ،الگویی اقتصادی تهیه و تدوین کرد؟

استنباط و برداشت من این است که مقام معظم رهبری با توجه به شرایط موجود و ملاحظه فرصت‌ها و تهدیدها و رسالت آرمان‌های انقلابی و اقتضائات زمانی حساس داخلی و پیرامونی، رهنمودهایی دارند که باید آن را در چارچوب یک استراتژی منسجم و مشخص مورد مطالعه قرار داد. بر اساس مبانی این استراتژی که جزئیات آن بارها از سوی ایشان تببین شده است چند نکته باید مورد توجه مسوولان و برنامه‌ریزان کشور قرار گیرد.

الف- براساس رهنمودهای رهبری، نگرش به اقتصاد باید مبتنی بر «نگاه درون‌زای برون‌نگر» باشد، یعنی با توجه به استعداد و توانایی‌های مختلف داخلی، تولیدات کشور باید بر پایه صادرات شکل گیرد و محصولات تولیدی از نظر نوع و سلیقه تولید و کیفیت باید جایگاه خود را در منطقه و جهان یافته و قابل رقابت در بازارهای جهانی باشد.

ب- واردات باید مدیریت شود. ماموریت واردات باید بر اساس همان نگاه توسعه صادرات بر مبنای «واردات برای تولید در جهت توسعه صادرات» شکل گیرد.

ج- تولید در کشور باید اقتصادی و قابل رقابت باشد، به نحوی که مصرف‌کننده در میان کالاهای داخلی و خارجی حق انتخاب داشته باشد و آزادانه بتواند کالای دلخواه خود را انتخاب کند و طبیعی است که اگر کیفیت تولید داخلی بالا باشد مصرف‌کننده، کالای داخلی را انتخاب می‌کند. بنابراین سیاست‌گذاران باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنند که شرایط برای تولید با کیفیت فراهم شود.

د- با اجرای دقیق و به موقع اصل ۴۴ قانون اساسی چه در واگذاری‌ها و چه در سرمایه گذاری‌های جدید دولت با واگذاری مالکیت و هم چنین مدیریت امور به بخش غیردولتی شرایط را برای رقابت پذیری بیشتر اقتصاد فراهم کرده و خود به هدایت، نظارت و سیاست‌گذاری بنشیند.

ه- با توجه به چالش‌های موجود در نظام سیاسی جهان ضرورت دارد تهدیدهای جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران به فرصت‌های اقتصادی تبدیل شود و این کار امکان‌پذیر نیست مگر در سایه مدیریت صحیح منابع مالی و منابع انسانی. تجربه تحریم‌ها البته موید این نکته است که ما هرزمان به شکلی صحیح، سیاست‌گذاری کرده‌ایم و منابع به صورت بهینه به اقتصاد تزریق شده است، اثر تحریم‌ها به شدت کاهش یافته و اگر منظور تحریم‌کنندگان، وارد کردن فشار به کشور بوده، این نتیجه هرگز حاصل نشده و برعکس، تولید داخل شکوفاتر شده است.

و- ایشان به درستی بهبود فضای کسب و کار را مورد تاکید قرار دادند و خواستار تسهیل فضای کسب و کار در کشور شدند که این اصلاح ساختار امکان‌پذیر نیست، مگر در سایه برنامه‌ریزی مناسب و توجه به شاخص‌های تعیین شده در اسناد بالادستی نظام از جمله سند چشم‌انداز و سیاست‌های فراقوایی چون اصل ۴۴.

در این زمینه فعالان بخش خصوصی که مجموعه بیانات مقام معظم رهبری را نسخه ای امید بخش برای اصلاح ساختار اقتصاد کشور می‌دانند، آمادگی خود را برای هرگونه همکاری با دولت و مجلس محترم اعلام می‌دارند و در این زمینه از هیچ تلاشی فرو‌گذار نخواهند بود.

*وزیر اسبق بازرگانی و رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن تهران