رقابت نابرابر با ترکیه

مسیح حاتمی

نمایی از بازارچه مرزی باشماق

عراق بزرگ‌ترین وارد‌کننده کالاهای ایرانی در نه ماه نخست سال‌جاری بوده است؛ به عبارت دیگر ۲۶/۲۰ درصد از کل صادرات غیر نفتی ایران روانه عراق شده است. این کشور به مثابه بازاری پرجمعیت موقعیت خوبی را برای صادرات فرآورده‌های صنعتی، غذایی، کشاورزی و ... ایران فراهم می‌کند و گسترش روابط تجاری در دیدارهای مقامات دو کشور موضوعی است که پیوسته بر آن تاکید می‌شود. اوایل ماه جاری برهم صالح نخست وزیر اقلیم کردستان عراق به ایران آمد و وزیر بازرگانی در دیدار با او بر اجرای پروژه منطقه مشترک تجاری صنعتی تاکید کرد؛ طرحی که در دیگر سو، با ترکیه هم قرار است در مرز زاخو به اجرا درآید.

ارزش صادرات ایران به عراق طی نه ماه نخست امسال دو میلیارد و ۹۷۹ میلیون و ۷۳۰ هزار دلار بوده است که البته به گفته مسعود دانشمند از اعضای هیات‌رییسه اتاق ایران در رقم مذکور ترانزیت نیز منظور شده است وگرنه ما در مدت یاد شده دو میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار کالا به عراق صادر کرده‌ایم.

عراق با ۲۸ میلیون جمعیت با کشورهای ایران، عربستان، اردن، سوریه، ترکیه و کویت مرز مشترک دارد که طولانی‌ترین مرزش به میزان ۱۴۰۰ کیلومتر با کشور ما است و ۱۸ استان دارد که سه استان شمالی کردستان، مستقل، با ثبات و مدرن هستند. تولید ناخالص داخلی این کشور در سال گذشته ۱۰۲ میلیارد دلار و درآمد سرانه این کشور ۳۶۰۰ دلار اعلام شده است. مهم ترین تولید کشور عراق نفت است و در حال حاضر تولید روزانه نفت این کشور دو میلیون بشکه در روز است که ۸/۱ میلیون بشکه آن صادر‌ می‌شود. صنعت ۶۸ درصد، کشاورزی پنج درصد و خدمات ۲۷ درصد اقتصاد این کشور را تشکیل‌ می‌دهد. تورم در کشور عراق نوسان شدیدی دارد و نرخ بیکاری این کشور در سال ۲۰۰۸ میلادی ۱۸ درصد بوده است. به گفته کیوان کاشفی، رییس اتاق بازرگانی کرمانشاه عراق دارای تراز تجاری مثبت بوده و در سال ۲۰۰۸ میلادی ۶/۷۲ میلیارد دلار صادرات و حدود ۵۰ میلیارد دلار واردات داشته است.

در میان همسایگان، کشورهای ترکیه، امارات، ایران، سوریه و اردن عمده کشورهای صادرکننده کالا به عراق هستند که از آن میان، ترکیه ۱۹ درصد، امارات ۳/۱۷ درصد و ایران ۴/۱۳ درصد از کل صادرات به عراق را در اختیار دارند. تعرفه‌های وارداتی کشور عراق صفر است و برای برخی کالاها حداکثر به ۵ درصد‌ می‌رسد. ایران در برخی محصولات کشاورزی، مصنوعات پلاستیکی، بیسکویت، نان شیرینی، شیشه ساختمانی، فرش و موکت رتبه نخست و در آهن آلات، مصالح ساختمانی، لبنیات، روغن خوراکی، مواد شوینده، کفش و لوله رتبه دوم یا سوم صادرات به عراق را در بین تمام کشورها دارد.

ارزش صادرات ایران به عراق طی سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ میلادی به ترتیب ۴۷۴ میلیون دلار، ۹۱۸ میلیون دلار، ۸/۱میلیارد دلار، ۱/۲ میلیارد دلار و ۳/۲ میلیارد دلار بوده است.

کیوان کاشفی، رییس اتاق کرمانشاه با بیان اینکه در دو سال گذشته عراق اولین شریک صادراتی کشور ما بوده، به روند صعودی صادرات کشور به عراق اشاره کرده و می‌گوید: پیش‌بینی‌ می‌شود صادرات ایران به عراق تا پایان سال به حدود

۳ میلیارد دلار برسد که ۶۰ تا ۷۰ درصد بیشتر از صادرات سال گذشته است، البته باید به این نکته توجه داشت که ارزش صادرات ترکیه به عراق در شش ماه ابتدایی امسال ۸/۳ میلیارد دلار بوده و پیش‌بینی‌ می‌شود تا پایان سال به هفت تا هشت میلیارد دلار برسد.

به سمت سرمایه‌گذاری پایدار

مسعود دانشمند، رییس اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق نیز در گفت‌وگو با ما خاطرنشان می‌کند: سال گذشته میزان صادرات غیر نفتی ایران به عراق به جز ترانزیت، سوآپ سوخت و ... ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار بوده که به این ترتیب عراق اولین شریک تجاری ما در دنیا به شمار می‌رود.

وی با بیان اینکه سال‌های سال امارات اولین شریک صادراتی ما بود، در بیان علت اصلی نشستن عراق به جای امارات گفت: هیات‌های تجاری بین دو کشور رفت‌وآمد زیادی داشتند. تجارت اتفاق نمی‌افتد مگر طرفین بروند، بازاریابی کنند و بر اساس آن تصمیم بگیرند.

دانشمند در مورد برنامه‌های آتی برای توسعه صادرات به این کشور اظهار داشت: الان داریم تلاش می‌کنیم که وارد پروژه‌های نیروگاهی عراق شویم. همچنین پروژه‌هایی را برای کارخانه مواد شوینده، لبنیات، فولاد و ... پیگیری می‌کنیم؛ یعنی ما داریم به سمت سرمایه‌گذاری مشترک و پایدار با طرف‌های عراقی حرکت می‌کنیم.

عضو هیات‌رییسه اتاق ایران حوزه جغرافیایی فعالیت‌های ایرانیان در عراق را از بصره تا شمال اربیل می‌داند و می‌گوید: دولت عراق نیاز به احداث ۲۰هزار واحد مسکونی را تعریف کرده که ما در تلاشیم تا ۱۰۰۰ واحد آن را به شرکت‌های ایرانی اختصاص بدهیم.

بازاریابی نکرده‌ایم

نجم بیت چنعان، رییس اتاق بازرگانی و صنایع خرمشهر نیز در پاسخ به این سوال ما که «چشم‌انداز روابط اقتصادی - تجاری میان دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید» اظهار داشت: متاسفانه تاکنون پژوهش موثقی بر روی فرهنگ مصرف مردم عراق صورت نگرفته است. ترکیه در این زمینه خیلی کار کرده و با آن که ما شریک تجاری اول عراقی‌ها هستیم ترکیه حضور بیشتری دارد و نمایشگاه‌های بیشتری را در عراق برگزار می‌کند.

نایب‌رییس اتاق ایران و عراق با بیان اینکه ترکیه فقط یک مرز مبادلاتی به نام زاخو با عراق دارد که از همان جا روزانه لاقل ۱۵۰۰ کامیون کالا به سوی عراق می‌روند، افزود: ترک‌ها با توجه به شاخص‌های ذائقه پسند عراقی‌ها وارد بازار این کشور شده‌اند، به عنوان مثال شرکت‌های لبنیاتی ترکیه رفتند دیدند که عراقی‌ها چه نوع لبنیاتی را می‌پسندند دقیقا همان را تولید و به عراق صادر کردند که به نظر من رمز موفقیت و پایداری آنها در بازار عراق همین خواهد بود.

رییس اتاق خرمشهر یکی از موانع و کش و قوس‌های صادرات به عراق را عدم ثبات قیمت کالاهای تولیدی عنوان و تصریح کرد: ما هر ساله تورم ۱۵ درصدی را داریم حال آن که این رقم برای طرف‌های خارجی نامعقول است. عراق نیز دارای بازار آزاد بوده و درصد تورم در آنجا پایین است.

بیت چنعان با بیان اینکه عراقی‌ها همه چیزشان وارداتی است، یادآور شد: از مسائلی که ما باید بدان توجه بکنیم این است که بیاییم و صادرات آنها را از طریق ترانزیت حمایت بکنیم؛ چون اینها خرمای زیادی دارند و می‌شود به آنها کمک کرد تا با صادرات خرما به هند، پاکستان و ... از طریق کشور ما این احساس را نداشته باشند که تجارت ما با کشورشان یک طرفه است.

توافق‌های بندری را اجرا کنیم

نایب رییس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن سنندج نیز بر آن است که در صورت حمایت‌های اعتباری - بانکی کافی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان کشور با پتانسیل‌های موجود هم اینک ما امکان صادرات ۱۰ میلیارد دلاری به کشور عراق را داریم. فاروق کیخسروی برای مثال به کشور ترکیه اشاره می‌کند که حامی صادرکنندگان خود است و به ویژه در حیطه صادرات خدمات فنی -مهندسی و احداث راه، نیروگاه و ... سرمایه‌گذاران ترک پروژه‌های عظیمی را در دست اجرا دارند.

به گفته وی، دولت ترکیه تا اتمام ۸۰-۷۰ درصدی پروژه‌ها، سرمایه‌گذاران و صادرکنندگان خود را مورد حمایت مالی قرار می‌دهد تا از آن پس از دولت عراق هزینه‌ها دریافت شود.

وی در تشریح پتانسیل‌های کشور برای صادرات به عراق به مرزهای خسروی، پرویزخان، باشماق، حاج عمران و نیز بازارچه‌های مرزیی مانند سیران بند در بانه، سیف در سقز و ... اشاره می‌کند و می‌افزاید: اینها برای صادرات مبادی خروجی خوبی هستند و طی چند سال گذشته چون بازارهای مرزی رسمی شده‌اند و از ترانزیت و واردات کالاهای چین و ... به عراق از طریق بنادر کشور تلاش‌های خوبی شده که با توسعه صادرات خود به این کشور مواجه بوده‌ایم.

عضو هیات نمایندگان اتاق ایران همچنین اجرایی شدن توافق نامه‌های بندری بین دو کشور مبنی بر تخلیه صادرت کشورهای دیگر به عراق در بنادر ایران و سپس حملشان به سمت عراق را امری مهم در راستای افزایش همکاری‌های تجاری بین دو کشور دانست و افزود: این در حالی است که ترکیه تنها یک نقطه مبادلاتی مرزی با عراق در منطقه زاخو به نام ابراهیم خلیل دارد و تازه در صورت ناامنی آن منطقه کالاهایش را از طریق آذربایجان غربی به کردستان عراق صادر می‌کند.

راه‌اندازی مراکز در عراق

معاون دبیرکل اتاق تعاون ایران نیز می‌گوید: بررسی‌هایی که توسط کارشناسان انجام شده مشخص کرد که کردستان عراق برای عرضه تولیدات ایران و تعاونگران دارای موقعیت استراتژیک خوبی است که علاوه‌بر این می‌توان نزدیکی راه و امکان تبادل زمینی کالاها را نیز

در نظر گرفت.

تهرانی ادامه داد: در هر صورت تصمیم‌گیری شده است تا دومین مرکز تجاری تعاونی ایران در سلیمانیه عراق ایجاد شود و پس از آن می‌توان از این دو مرکز به عنوان سکوی پرش کالاهای ایرانی برای صدور به خارج از کشور استفاده کرد؛ ولی راه‌اندازی مراکز تجاری یکی از مهم‌ترین برنامه‌های اتاق تعاون است.

وی از تلاش برای راه‌اندازی یک مرکز تجاری دیگر ایران در جنوب کشور عراق نیز خبر داد و افزود: بررسی‌ها و تلاش‌هایی نیز در این جهت صورت گرفته است تا از این طریق بتوانیم ارتباط بین شمال و جنوب کشور عراق را در زمان صدور و عرضه اجناس ایرانی برقرار کنیم.

این مقام مسوول در اتاق تعاون تاکید کرد: البته شعب اصلی و مراکز تجاری ایران در عراق فقط در بغداد و سلیمانیه خواهد بود؛ ولی برای نقاط دیگر عراق از جمله جنوب این کشور نیز نمایندگی‌هایی ایجاد خواهد شد.