احسان قمری

فرآیند انتخاب و اعزام رایزنان بازرگانی توسط وزارتخانه‌ای غیر از وزارت امور خارجه،جوان بوده و عمر آن به ده سال هم نمی‌رسد. بنابراین نمی‌توان این فرآیند را با انتخاب و اعزام وابستگان اقتصادی توسط وزارت امور خارجه که عمری چند ده ساله دارد مقایسه کرد. ضمن آنکه بازار هدف وزارت امور خارجه در مقایسه با وزارت بازرگانی (صنعت، معدن و تجارت) بسیار وسیع‌تر بوده و کشورهای زیادی را شامل می‌شود. درحالی که این مجموعه کشورها جهت اعزام رایزنان بازرگانی حدود ۲۰ کشور بوده است.

در این یادداشت قصد ندارم فرآیند انتخاب و اعزام رایزنان بازرگانی را به نقد بکشم، بلکه در پی آن هستم به بخش دیگری از این فرآیند، یعنی استفاده از نیروهای بالقوه رایزنی بعد از انجام ماموریت اشاره کنم و امیدوار باشم که مسوولان محترم با واقع‌بینی به این مساله نگریسته و از نیروهای تربیت شده و مجرب، بیش از این استفاده کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد از زمان اعلام درخواست فردی برای تصدی منصب رایزنی تا زمان صدور حکم رایزنی حداقل دو سال وقت تلف می‌شود. البته این دو سال را می‌توان از جنبه‌های مثبت یا منفی مورد بررسی قرار داد. جنبه منفی آن طولانی بودن روند تایید صلاحیت رایزنان است که انرژی زیادی می‌طلبد و در پاره‌ای اوقات فرسایشی می‌شود (به نحوی که در پاره‌ای اوقات این فرآیند به ۴ سال هم می‌رسد و در نهایت هم انتخابی صورت نمی‌پذیرد) جنبه مثبت آن استفاده از این فرصت چند ساله جهت تربیت نیروهای متخصص و کاردان با برگزاری دوره‌های آموزشی تئوری و تجربی جهت رایزنان می‌باشد که امید است محتوای این دوره‌ها به سمت و سوی مطلوبی حرکت کرده و مطالبی به نامزدهای رایزنی آموزش داده شود که در مسیر فعالیت مثمر ثمر باشد.

به هرحال بعد از گذشت چند سال، رایزنی برای کشوری انتخاب می‌شود و این شخص برای مدت سه سال در این سمت مشغول به کار می‌شود. بر خلاف وزارت امور خارجه که افراد بعد از پایان دوره ماموریت می‌توانند بعد از یک دوره تنفس به محل دیگری اعزام شوند احتمال وقوع این اتفاق برای رایزنان بازرگانی تقریبا صفر است. به عبارت دیگر به صورت تئوری احتمال انتصاب رایزن بازرگانی یک کشور بعد از پایان ماموریت در کشور دیگری وجود دارد ولی از نظر عملی، این احتمال وجود ندارد و رایزنان مورد نظر بعد از پایان دوره ماموریت به محل کار سابق خود برگشته و حتی پست سازمانی قبلی خود را نیز از دست رفته می‌بینند.

اگر اذعان داریم که نیروهای رایزنی از فیلترهای مختلفی عبور می‌کنند و دارای مشخصه‌هایی هستند که در پاره‌ای اوقات منحصر به فرد بوده و به علت دارا بودن این ویژگی‌ها به عنوان نماینده بازرگانی جمهوری اسلامی ایران انتخاب شده‌اند پس این نکته را نیز باید بپذیریم که عدم استفاده از این نیروها بعد از پایان ماموریت در یک کشور خاص ( که بر تجربه‌ها و تخصص ایشان به نحو فزاینده‌ای افزوده شده است) چندان مفید فایده نخواهد بود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که اغلب رایزنان بازرگانی بعد از پایان دوره ماموریت خود به عنوان یک کارمند به سرکار خود بازگشته‌اند و از تجربیات گرانبهای آنها که راهکارهای ورود به یک بازار را تسهیل می‌کنند استفاده نمی‌شود.

امروزه شرکت‌های کوچک و متوسط جهت دسترسی به بازارهای جهانی تحقیقات و مطالعات زیادی انجام می‌دهند و در پاره‌ای اوقات نیروهای خود را برای مدت‌های طولانی به کشورهای هدف اعزام می‌کنند تا از نزدیک با رفتارهای مصرفی مردم آشنا شده و روابط حاکم بر تجارت در کشورهای مورد نظر را بیاموزند که بی‌شک این مساله هزینه‌های زیادی برایشان ایجاد خواهد کرد. حال که این فرصت از سوی بخش دولتی ایجاد شده است بخش خصوصی می‌تواند بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای از اطلاعات این نیروها که حداقل برای سه سال در یک بازار فعال بوده‌اند استفاده کند. بی‌شک انتظار بخش خصوصی از بخش دولتی، انجام امور حاکمیتی و نظارت بر سازو کار تجارت است و انتخاب رایزنان بازرگانی و استفاده از تجربیات آنها رسالتی است که بخش دولتی به خوبی از پس آن برآمده است و لازم است راهکارهایی جهت ارتباط هرچه بیشتر دو بخش خصوصی و دولتی جهت استفاده از این فرصت اندیشیده شود.

تاسیس باشگاه رایزنان بازرگانی به عنوان محلی جهت تبادل نظرات، افکار، ایده‌ها و ارائه مشاوره به تجار و بازرگانان راهکاری است که لازم است از سوی ارگان مسوول انتخاب و نحوه اعزام رایزنان مورد مداقه قرار گیرد. تاسیس این مکان، هزینه چندانی نخواهد داشت ولی آثاری برجای خواهد گذاشت که رضایتبخش خصوصی و دولتی را به دنبال خواهد داشت و از به حاشیه راندن و مغفول ماندن بخش اعظمی از انرژی کارشناسی کشور در بخش تجارت جلوگیری خواهد کرد.