این مطالعات با سه هدف اصلی: ۱- بررسی دلایل، آثار و تبعات شرایط به‌وجود آمده در منابع آب‌های زیرزمینی کشور، ۲- آسیب‌‌‌‌‌‌شناسی، ارزیابی کارآیی و اثربخشی طرح «احیا و تعادل‌‌‌‌‌‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور» و ۳- استخراج مهم‌ترین عوامل و مسائل قابل‌تحقق جهت بررسی و ارزیابی در تهیه نقشه‌راه و برنامه علمیاتی از طریق شناسایی روابط علّی-معلولی موثر بر تعادل‌‌‌‌‌‌بخشی آب‌های زیرزمینی تعریف شد. طرح «احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور» مشتمل بر ۱۵پروژه در جلسه پانزدهم شورای‌عالی آب در ۲۵شهریور ۱۳۹۳ به تصویب رسید‌که از ۱۵پروژه مصوب این طرح تعداد ۱۱پروژه تحت‌مسوولیت وزارت نیرو، سه پروژه در حیطه اختیارات وزارت جهادکشاورزی و یک پروژه تحت‌مسوولیت وزارت صنعت، معدن و تجارت بود، اما بررسی عملکرد پروژه‌های طرح نشان می‌دهد پیشرفت اغلب پروژه‌ها بسیار کمتر از هدف‌گذاری اولیه بوده‌است و طرح در نیل به هدف اصلی خود که همانا جبران کسری مخازن آبخوان‌‌‌‌‌‌های کشور است، ناموفق بوده‌است.

در این مطالعه ابتدا لیستی بلند از عوامل موثر بر عدم‌تحقق اهداف طرح احصا شد که به همین منظور جلسات متعددی با کارشناسان خبره و مجریان طرح احیا و تعادل‌بخشی برگزار شد. همچنین پرسش‌نامه‌‌‌‌‌‌ای تهیه و برای مجریان طرح در شرکت‌های آب منطقه‌ای ارسال شد. پرسش‌نامه مشابهی نیز برای کشاورزان فعال و بهره‌‌‌‌‌‌بردار آب زیرزمینی ارسال شد. همچنین جلساتی با سایر ارگان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط با پروژه برگزار شد و مطالعات داخلی انجام‌شده بر روی طرح نیز مورد بررسی قرارگرفت. در کنار این امر، تجربیات جهانی مدیریت منابع آب زیرزمینی نیز مورد ارزیابی قرارگرفتند.

پس از تهیه لیست بلند، جلسات متعددی برگزار شد و با تکمیل پرسش‌نامه‌‌‌‌‌‌ها و تحلیل مطالعات داخلی، ریشه‌‌‌‌‌‌یابی عوامل عدم‌تحقق اهداف طرح انجام شد. در این زمینه از تکنیک «استخوان ماهی» ایشیکاوا استفاده شد، در نتیجه فهرست بلندی از موانع پیشبرد طرح و مصداق‌‌‌‌‌‌های هرکدام تهیه و عوامل موثر بر عدم‌تحقق طرح به دودسته: الف) عوامل داخلی و ب) عوامل خارجی تقسیم‌بندی شدند. درنهایت با استفاده از تحلیل AHP و با استفاده از نظرات خبرگان، عوامل موثر بر عدم‌تحقق اهداف طرح اولویت‌‌‌‌‌‌بندی شد.

در فرآیند تدوین نقشه‌راه ابتدا ارزیابی حکمرانی آب‌های زیرزمینی کشور براساس نظریه حکمرانی منابع مشترک استروم انجام شد. در ادامه ارتباط موثر با خبرگان، صاحب‌نظران امر و نمایندگان ذی‌نفعان اصلی از طریق بر‌‌گزاری نشست‌ها هم‌‌‌‌‌‌اندیشی، جلسات کارشناسی و کارگاه‌های تخصصی انجام‌‌‌‌‌‌گرفته است، سپس با استفاده از رویکرد برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی ارزش نقشه‌راه تدوین شد. مهندسی ارزش رویکردی است که با استفاده از کار تیمی، خردجمعی و مشارکت ذی‌نفعان کلیدی، بستر لازم را جهت استفاده حداکثری از پتانسیل‌‌‌‌‌‌ها و ظرفیت‌ها در جهت دستیابی به وضعیت مطلوب فراهم می‌کند.

در این طرح چهار علت اصلی عدم‌تحقق اهداف طرح احیا و تعادل‌‌‌‌‌‌بخشی تبیین شده‌است:

۱-ظرفیت‌های ناکافی قانونی و عدم‌استفاده موثر از احکام برنامه‌های توسعه و اسناد بالادستی در سازمان‌‌‌‌‌‌دهی و فعال‌‌‌‌‌‌سازی مشارکت جامعه بهره‌‌‌‌‌‌بردار.

۲- ناکارآمدی و وجود تعارض منافع در مدیریت آب‌های زیرزمینی.

۳- وجود تعارض در سیاست‌ها، اسناد بالادستی و منافع بین‌‌‌‌‌‌بخشی برای حصول همگرایی در برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی، اقدام و عمل.

۴- فقدان جامع‌‌‌‌‌‌نگری در برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی، اجرا و پایش.

درنهایت در این طرح نقشه‌راه احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی کشور تدوین شد که این نقشه‌راه در دو سناریو ارائه‌‌‌‌‌‌شده‌است: سناریوی اول به ارائه پیشنهادهایی در جهت بهبود وضع موجود با برنامه‌‌‌‌‌‌ها و اقدامات کوتاه‌مدت و زودبازده جهت افزایش کارآیی طرح فعلی اما با اثربخشی کم روی کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی پرداخته است و سناریوی دوم برنامه‌‌‌‌‌‌ها و اقداماتی که سبب افزایش اثربخشی اقدامات مرتبط با احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی می‌شود در سه گام زمانی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه ‌‌‌‌‌‌شده‌است.

 

اخبار مرتبط