چه ویژگی‌هایی اقیانوس هند را به منطقه استراتژیک تبدیل کرده است؟
قلب تجارت جهان
اقیانوس هند منطقه کلیدی برای انتقال نفت و کالا از سراسر جهان است. این منطقه جغرافیایی شامل حدود 20درصد از منابع سطحی آب جهان، یک‌چهارم خشکی جهان و سه‌چهارم ذخایر نفت، آهن و قلع جهان می‌شود. سالانه 80درصد نفت استخراج‌شده از دریا و 9.84میلیارد تن محموله از منطقه اقیانوس هند عبور می‌کند. در سال2020، حاشیه اقیانوس هند نزدیک به 6.17تریلیون دلار تجارت را ثبت کرد.
تاجران اقیانوس
آمارهای تجارت کالا نشان می‌دهد که چین بزرگ‌ترین شریک اقتصادی منطقه اقیانوس هند است، پس از چین، امارات و ایالات‌متحده، در رتبه‌‌‌‌‌های دوم و سوم قرار دارند. همچنین چین بزرگ‌ترین شریک وارداتی برای چهار کشور از 6 کشور جزیره‌ای منطقه است. این کشورها ماداگاسکار، مالدیو، موریس و سریلانکا هستند.بر اساس آمارها چین با تجارت 900میلیارد دلاری بیشترین حجم تجارت را با کشورهای حاشیه اقیانوس هند دارد. نزدیک‌ترین کشور به چین، ایالات‌متحده است که 361میلیارد دلار با کشورهای این منطقه تجارت داشته‌است؛ این در حالی است که شرکای منطقه‌ای سنتی مانند استرالیا و فرانسه رتبه بسیار پایین‌تری دارند. در سال‌های اخیر، جزیره‌‌‌‌‌های اقیانوس هند، از گسترش روابط اقتصادی با چین استقبال کرده‌‌‌‌‌اند، زیرا این کشورها تلاش می‌کنند تعاملات خود را فراتر از شرکای سنتی خود گسترش دهند. از سال2000، روابط اقتصادی چین با جزیره‌‌‌‌‌های اقیانوس هند بیشتر از تجارت این جزیره‌‌‌‌‌ها با بازیگران سنتی رشد کرده‌است. چین از سال2005 به‌طور قابل‌توجهی از سایر شرکای تجاری اصلی در اقیانوس هند بهتر عمل کرده‌است.این آمارها نشان‌دهنده تغییرات قابل‌توجهی در پویایی تجارت منطقه در چند دهه‌گذشته است. از نظر تاریخی، تجارت بازیگران سنتی در اقیانوس هند، همواره بیشتر از تجارت بازیگران نوظهور بود، با این حال از سال2010، بازیگران سنتی تجارت خود را در اقیانوس هند کاهش داده‌اند و بازیگران منطقه‌ای نوظهور اکنون سهم بیشتری از تجارت را در اختیار دارند. به‌رغم این تغییر، حجم کل تجارت در منطقه همچنان در حال رشد است. بخش عمده این رشد برعهده بازیگران نوظهور منطقه است.
منابع غنی در حاشیه اقیانوس
محصولات معدنی اولین کالای صادراتی و دومین کالای وارداتی در منطقه است. دسته محصولات معدنی شامل تمام سوخت‌های معدنی، روان‌کننده‌ها و مواد مرتبطی است که از زغال‌سنگ مشتق می‌شوند، مانند زغال‌سنگ، نفت و فرآورده‌های نفتی. استرالیا بزرگ‌ترین صادرکننده محصولات معدنی منطقه است. این کشور تقریبا به اندازه نفت‌خام عربستان‌سعودی، سنگ‌آهن صادر می‌کند. این آمار، عربستان و استرالیا را به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکنندگان تک محصولی منطقه حاشیه اقیانوس هند در سال2021 معرفی می‌کند. سواحل شرقی و جنوبی آفریقا نیز سرشار از فلزات و مواد معدنی است. شرق آفریقا به‌ویژه دارای منابع غنی از جمله طلا، پلاتین، زغال‌سنگ، آهن، مس و الماس است. رشد تولید و صنعت در آسیا باعث افزایش تقاضا برای این کالاها می‌شود و اهمیت مسیرهای تجاری و جغرافیای منطقه را افزایش می‌دهد.
مساله امنیت انرژی
با افزایش اهمیت اقتصادی منطقه، آسیب‌پذیری آن در‌برابر جرائم دریایی نیز افزایش می‌‌‌‌‌یابد. همچنین تغییرات آب‌و‌هوایی چالش‌هایی را برای تجارت در اقیانوس هند ایجاد می‌کند. منطقه اقیانوس هند برای حرکت جهانی انرژی مایع حیاتی است. حدود 65درصد از ذخایر نفت جهان متعلق به 10کشور ساحلی اقیانوس هند است و تقریبا 80درصد نفت وارداتی چین و هند از مبدا خلیج‌فارس انجام می‌شود؛ برای ژاپن، این عدد به حدود 90درصد می‌رسد. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که اتکای ژاپن به نفت‌خام خاورمیانه در فوریه 2022 به بالاترین حد خود رسیده‌است و واردات از این منطقه 98درصد از کل واردات نفت این کشور را تشکیل می‌دهد. همچنین آمارهای سالانه نشان می‌دهد که در جزایر اقیانوس هند حجم ترافیک کشتیرانی کشتی‌های کوچک و متوسط نسبت به کشتی‌های بزرگ بیشتر است. این مساله نشان می‌دهد که جزایر کوچک نسبت به کشورهای ساحلی که می‌توانند به محموله‌های انرژی بزرگتر و منظم دسترسی داشته باشند در‌برابر شوک‌های زنجیره تامین محلی یا منطقه‌ای آسیب‌پذیرتر هستند.بر اساس داده‌های پایگاه Comtrade UN، عربستان‌سعودی، امارات‌متحده‌عربی، استرالیا، قطر و عراق بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان انرژی در منطقه هستند. همچنین هند، سنگاپور، تایلند، مالزی و اندونزی بزرگ‌ترین واردکنندگان انرژی در اقیانوس هند هستند. بر اساس آمارها، هند عامل اصلی تقاضای روبه‌رشد آسیا در سال2022 بوده‌است؛ روندی که انتظار می‌رود در سال2023 ادامه یابد.علاوه بر هند، کشورهای آسیای جنوب‌شرقی مانند مالزی، اندونزی و فیلیپین احتمالا به مقاصد مهمی برای صادرات انرژی مایع تبدیل خواهند شد. در حال‌حاضر، صادرات نفت خاورمیانه به مالزی در سه‌ماهه اول سال2023 نسبت به مدت مشابه سال‌قبل 73درصد رشد داشته‌است. همچنین واردات نفت اندونزی از خاورمیانه در این دوره بیش از 45درصد افزایش یافته‌است.تغییرات در تقاضای انرژی‌بر توزیع محموله‌‌‌‌‌ها و نیاز برای افزایش ظرفیت کشتیرانی تاثیر می‌گذارد. این مساله می‌تواند ترافیک و فشار را در گلوگاه‌های کشتیرانی افزایش داده و نظارت دقیق و ارزیابی منظم را به یک نیاز اساسی تبدیل می‌کند.
آینده اقیانوس هند
با درنظرگرفتن آمارهای مذکور می‌توان گفت که اهمیت اقتصادی، سیاسی و امنیتی اقیانوس هند در صحنه بین‌المللی احتمالا در سال‌ها و دهه‌های آینده افزایش خواهد یافت. به‌نظر می‌رسد بسیاری از بازیگران سنتی مانند استرالیا، فرانسه، هند، ژاپن، بریتانیا و ایالات‌متحده به گسترش حضور خود در اقیانوس هند ادامه خواهند داد، درحالی‌که تغییر شرایط ژئوپلیتیک منجر به ظهور بازیگران جدید مانند چین، امارات‌متحده‌عربی و روسیه شده‌است. همه این بازیگران از نظر اقتصادی، سیاسی و نظامی در کشورهای اقیانوس هند سرمایه‌گذاری می‌کنند که باعث امنیتی‌تر‌شدن منطقه شده‌است.اهمیت منطقه اقیانوس هند در جهان به‌سرعت در حال افزایش است و این مساله فرصت را برای کشورهای جزیره‌ای کوچک درحال‌توسعه ایجاد می‌کند تا گفت‌وگوها را در مورد اقتصاد آبی، حاکمیت، تغییرات آب و هوا، تجارت و حفاظت از خطوط دریایی پیش ببرند، اگرچه کشورهای جزیره‌ای به‌طور سنتی به حاشیه مکالمات ژئواستراتژیک رانده شده‌اند، نقش و علایق آنها در پیشبرد گفت‌وگوهای دریایی، همراه با جغرافیای کلیدی آنها، این کشورها را در موقعیت مناسبی قرار می‌دهد. با توجه به فرصت‌های اقتصادی، خطوط کشتیرانی و منابع انرژی، منطقه اقیانوس هند طی چند دهه‌آینده نقش مهمی در رقابت ژئوپلیتیکی ایفا خواهد کرد. این منطقه در حال‌حاضر صادرکننده عمده نفت، مواد معدنی، فلزات گرانبها و محصولات کشاورزی است و دو سوم محموله‌های نفتی و یک‌سوم محموله‌های باری جهان از طریق اقیانوس هند جابه‌جا می‌شود، بنابراین تضمین دسترسی ایمن برای کشتی‌های تجاری و نظامی یک اولویت برای همه دولت‌ها است. گفت‌وگوهای جهانی در مورد امنیت دریایی و رقابت ژئوپلیتیکی در منطقه و همچنین مسائل امنیتی مانند جرائم دریایی، ماهی‌گیری غیرقانونی، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان ضروری به‌نظر می‌رسد. از سوی دیگر، مسائل مربوط به تغییرات اقلیمی، زیرساخت‌های انعطاف‌‌‌‌‌پذیر، واکنش به بلایا و اقتصاد آبی فضایی را برای بازیگران بزرگ و کوچک منطقه فراهم می‌کند. این جنبه‌های امنیتی زمینه را برای تعاملات استراتژیک و نظامی فراهم کرده و رقابت ژئوپلیتیک در دهه‌های بعدی در اقیانوس هند را شکل می‌دهد.
