در یک گزارش پژوهشی، مکانیزم ترخیص‌کالا در کشورهای منتخب بررسی شد
الگوی برنده در تجارت
بررسی تجارب سایر کشورها در زمینه نحوه واردات و ثبت‌سفارش، کمک می‌کند تا با کاهش دوباره کاری و آزمون و خطا برای توسعه مدل بومی و ملی، الگوبرداری کرد. به دلیل اهمیت این موضوع، معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران در یک گزارش پژوهشی روند ترخیص‌کالا در گمرک کشورهای مختلف را موردتحلیل قرار داده‌است. در این گزارش سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی چند کشور منتخب در زمینه واردات و همچنین سامانه‌هایی مشابه با کارکرد ثبت‌سفارش به‌منظور مشخص‌شدن مجوزهای لازم برای ورود کالا به کشور مقصد، مدیریت و کنترل واردات مورد بررسی قرارگرفته‌است. با توجه به ویژگی‌ها و شرایط اظهار کالاهای مختلف، مدارک، الزامات و اظهارکالا پیش از ورود به گمرک مقصد در هریک از کشورها مورد بررسی قرارگرفته و نهادهای متفاوت شکل‌گرفته برای پیشبرد این اهداف، شناسایی شده‌است. بررسی تجارب کشورها می‌تواند در ارزیابی و قاعده‌گذاری مناسب ثبت‌سفارش در ایران و شناسایی الزامات واردات کشورها برای واردکنندگان در ایران موثر واقع شود.
در حال‌حاضر بسیاری از کشورهای جهان با استفاده از تکنولوژی‌های روز، بوروکراسی واردات را کاهش داده و سرعت ترخیص‌کالاها در گمرک را افزایش داده‌اند. در کشورهای توسعه‌یافته مدت زمان لازم برای اخذ مجوزهای واردات به چند ساعت کاهش‌یافته و تنها در کمتر از یک روز قبل از ترخیص، لازم است کالا اظهار شود.
گمرک تمام‌آنلاین آمریکایی
واردکنندگان برای انجام واردات در آمریکا، باید مدارک ورودی از جمله مانیفست بارنامه و یک اظهارنامه الکترونیکی را از طریق محیط تجاری خودکار به اداره حفظ مرزها و گمرکات ایالات‌متحده ارسال کنند.«محیط تجاری خودکار»، سیستم پردازش تجاری است که توسط گمرک و حفاظت مرزی ایالات‌متحده برای تسهیل تجارت و در عین‌حال تقویت امنیت مرزی توسعه‌یافته‌است.در آمریکا 32 دسته از کالاها در مارس 2022، مشمول ممنوعیت‌ها یا محدودیت‌هایی بوده‌‌‌‌اند. از جمله محصولات وارداتی ممنوع در آمریکا می‌توان به میگو و محصولات حاصل از آن، پستانداران دریایی، مواد سمی و خطرناک، مواد مخرب لایه اوزون، گونه‌های خاص جانوری و گیاهان وحشی و سرم‌‌‌‌های درمانی اشاره کرد. به غیر‌از گروه‌های کالایی مذکور، عملیات گمرکی در ایالات‌متحده روند مشخصی دارد. طبق مقررات گمرک ایالات‌متحده، کلیه کالاهایی که به این کشور وارد می‌شوند یا از طریق ایالات‌متحده به کشور ثالث ترانزیت می‌شوند باید 24 ساعت قبل از ارسال، به گمرک ایالات‌متحده اظهار شوند. داده‌های سامانه اظهارنامه خودکار، با استفاده از سیستم تعیینشده توسط گمرک ایالات‌متحده مستقیما به پایگاه داده گمرک ارسال شده و سیستم گمرک ایالات‌متحده بهطور خودکار آن را بررسی کرده و پاسخ می‌دهد. این فرآیند 5 تا10 دقیقه پس از ارسال اطلاعات خاتمه می‌‌‌‌یابد، به‌عبارتی این سامانه اظهار کالا و پردازش اطلاعات را سرعت بخشیده و کاغذبازی و تشریفات اداری را کاهش داده‌است. ذی‌نفعان با استفاده از این سامانه اطلاعات رهگیری دقیق‌تری دریافت خواهند کرد و اداره گمرک آمریکا نیز به‌صورت کارآمدتری به واردکنندگان خدمات ارائه می‌دهد.
تمهیدات اروپا برای مقابله با قاچاق
رویه در گمرک‌‌‌‌های اتحادیه اروپا تا حد زیادی مشابه ایالات‌متحده است. واردکنندگان باید بین 2 تا 24 ساعت قبل از ورود کالا (بسته به نوع ترانزیت)، آن را اظهار کنند. در اتحادیه اروپا، محدودیت زمانی برای ارسال خلاصه ورود کالا برای محموله‌‌‌‌های کانتینری دریایی 24 ساعت قبل از بارگیری در بندر مبدا و برای پروازهای کوتاه‌مدت و بلندمدت به ترتیب در زمان پرواز و 4 ساعت قبل از ورود به گمرک تعیین‌شده‌است. همچنین برای کالاهای حمل شده از طریق راه‌آهن و جاده، 2 و یک ساعت قبل از ورود، ارسال خلاصه ورود کالا الزامی است. کالاهایی که به قلمرو گمرکی اتحادیه اروپا وارد می‌شوند، از زمان ورود، تا زمان انجام تشریفات گمرکی، تحت‌نظارت گمرک قرار دارند. برخی از کالاها به دلیل قوانین مختلف هنگام واردات به اتحادیه اروپا مشمول ممنوعیت بوده یا با محدودیت مواجه هستند.سایر کالاها طبق یک روال مشخص وارد این اتحادیه اقتصادی می‌شوند. سامانه کنترل واردات بخشی از سیستم یکپارچه واردات اتحادیه اروپاست که برای تسهیل رویههای وارداتی طراحی شده‌است، بنابراین بازرگانان تنها باید یکبار اطلاعات خود را وارد کنند. سیستم گمرکات اتحادیه اروپا برای افزایش امنیت و سلامت، بازرگانان را ملزم ساخته است تا خلاصه اظهارنامه الکترونیکی ورود کالا به یک بندر یا فرودگاه را در یک زمان معین قبل از رسیدن کالاها اعلام کنند. برای تطبیق با این سامانه، بازرگانان موظف هستند که اطلاعات ورود کالا به این اتحادیه را در قالب اظهارنامه خلاصه ورود به سامانه کنترل واردات اعلام کنند. این قانون از ژانویه٢٠١١ برای ٢٧کشور عضو اتحادیه اروپا اجرایی شده‌است. اطلاعات مشخصات کالا، شرکت‌های درگیر در جابه‌‌‌‌جایی و مسیر ورود به اتحادیه اروپا از جمله مهم‌ترین اطلاعاتی هستند که باید در قالب اظهارنامه خلاصه ورود (ENS) به سامانه کنترل واردات اتحادیه اروپا اعلام شوند. اظهارنامه خلاصه ورود حاوی جزئیات مربوط به محموله وارداتی است و هدف اصلی آن جلوگیری از فعالیت‌های غیرقانونی مانند قاچاق، تضمین ایمنی مردم، حفاظت از محیط‌‌‌‌زیست و تجزیه و تحلیل ریسک‌های امنیتی و ایمنی محموله است. اظهارنامه خلاصه ورود به عهده شرکت حمل‌ونقل بوده و بسته به نوع حمل‌ونقلی که استفاده می‌شود، محدودیتهای زمانی متفاوتی برای ارسال اظهارنامه وجود دارد.
گمرکی برای پیوستن به اتحادیه
وزارت بازرگانی از طریق ادارات کل گمرک مسوول تشریفات گمرکی در ترکیه است. سامانه کنترل واردات بخشی از مقررات تجارت خارجی ترکیه است که جهت استاندارد و هماهنگ‌‌‌‌سازی یکپارچه واردات اتحادیه اروپا از سال٢٠٠٤ تاکنون راه‌اندازی شده‌است. کنترل‌ها در ترکیه از ماشین‌آلات، تجهیزات ولتاژ پایین، اسباب‌بازی‌ها، باتری، تجهیزات پایانه‌‌‌‌های مخابراتی و محصولات کشاورزی شروع شده‌است. علاوه‌بر این یک نظارت قدرتمند بر تمامی محصولات موجود در بازار فارغ از اینکه وارداتی باشند یا تولید داخل، صورت می‌گیرد و محصولاتی که خطرات جدی برای جامعه داشته باشند با ممنوعیت واردات مواجه می‌شوند. این بررسی توسط سازمان استاندارد ترکیه انجام می‌گیرد.محدودیت زمانی برای ارسال خلاصه ورود کالا کاملا مشابه اتحادیه اروپا است. برای حمل‌ونقل دریایی 24ساعت و پروازهای کوتاه‌مدت در زمان شروع پرواز تعیین‌شده‌است. همچنین برای مسیرهای ریلی و جاده‌ای 2 و یک ساعت قبل از ورود به گمرک باید اظهارنامه ارسال‌شود.رویههای اسناد تجاری ترکیه ایجاب می‌کند که یک فاکتور تجاری و بارنامه یا صورتحساب همراه تمامی محموله‌‌‌‌های تجاری باشد. همچنین بسته به نوع محصول، ممکن است واردکنندگان نیاز به ارائه گواهی مبدا ترجیحی یا غیرترجیحی داشته باشند. مدارک و الزامات لازم دیگر برای واردات در ترکیه شامل، اظهارنامه گمرکی، فاکتور تجاری و بارنامه است. همچنین اسنادی مانند گواهی ثبت انطباق با علامت CE ممکن است مورد‌نیاز باشد. زمان ارائه اظهارنامه باتوجه به وسیله حمل‌ونقل، مدت زمان پرواز، موقعیت جغرافیایی بندر و نوع بسته‌‌‌‌بندی کالا و برخی عوامل دیگر متغیر است. سریع‌ترین زمان تعیینشده، متعلق به کالاهای حمل شده در کانتینر از طریق دریا به مقصد بنادر دور (منظور بنادر واقع در سایر دریاها و نه دریای‌سیاه یا مدیترانه است) است که باید ٢٤ساعت قبل از بارگیری کشتی در بندر مبدا، اظهار شوند.
از بسته به باز
چین به‌عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، برای کسانی که به‌دنبال فرصت‌های تجاری هستند، بسیار جذاب است. وجود جمعیت انبوه این کشور که یک‌پنجم کل جهان را تشکیل می‌دهد و نیاز به مواد خام، چین را به‌جایگاه دوم درمیان واردکنندگان جهانی رسانده است. طی چند سال‌اخیر مقررات واردات چین همانند بسیاری از کشورها دستخوش تغییرات بسیاری شده‌است. در گذشته تعداد بسیار معدودی از شرکت‌های چینی مجاز به واردات بودند، پس از الحاق چین به سازمان تجارت‌جهانی شرکت‌های بیشتری به عرصه فعالیت‌های وارداتی روی‌آوردند. واردکنندگان کالا پیش‌‌‌‌تر مدارکی مانند صورتحساب‌ها، لیست بسته‌‌‌‌بندی، صورت‌وضعیت محموله، بارنامه‌‌‌‌ها و قبض‌‌‌‌های حمل‌ونقل، مجوزهای واردات برای کالاهای خاص و هرگونه اسناد وارداتی دیگر که توسط اداره‌کل گمرک چین تجویز شده‌بود، به‌عنوان مدارک مورد‌نیاز برای واردات لازم بودند. در سال٢٠١٩، چینی‌ها اصلاح «اعلامیه دو مرحله‌‌‌‌ای» را برای واردات آغاز کردند؛ به این معنی که شرکت‌ها نیازی به ارائه همه اظهارنامه‌‌‌‌ها و اسناد در یک زمان ندارند. اولین مرحله شامل تهیه اظهارنامه خلاصه همراه با بارنامه برای تحویل‌گرفتن کالا است. مرحله دوم شامل تکمیل کل فرآیند اظهارنامه در یک زمان مشخص است. به گفته مقامات چین، این اصلاح که ابتدا در برخی از گمرکات به‌صورت آزمایشی اجرا شد، اظهارنامه شرکت را کارآمدتر و راحت‌‌‌‌تر کرده و ترخیص‌کالا را تسریع و کارآیی آن را بهبود بخشید. از اول ژانویه ٢٠٢٠ این قانون در سراسر کشور چین اعمال شده‌است. واردکنندگان باید الزامات بازرسی و قرنطینه گمرک و اداره‌کل نظارت بر کیفیت، بازرسی و قرنطینه (AQSIQ) را مطابق قانون و کاتالوگ کالاهای وارداتی و صادراتی مشمول بازرسی اجباری را رعایت کنند. کاتالوگ هر‌ساله مورد بازبینی قرار می‌گیرد تا کالاهایی را که برای حفاظت از سلامت انسان، حیوان یا گیاه و محیط‌‌‌‌زیست لازم است، اضافه یا حذف کند و از تقلب جلوگیری کند. بر اساس گزارش WTO، در این کشور، تنها کالاهای خاص، نیاز به مجوز واردات دارند و واردات سایر کالاها نیاز به مجوز ندارد. اظهارنامه‌‌‌‌های وارداتی ممکن است به‌صورت کاغذی یا الکترونیکی از طریق سیستم پنجره واحد ارسال‌شود. چین واردات کالا را به سه دسته طبقه‌‌‌‌بندی می‌کند: بدون محدودیت، محدود و ممنوع. واردات کالاهای محدود شده از طریق مجوزها یا سهمیه‌‌‌‌های وارداتی انجام می‌شود.
واردات متمرکز
واردات پاکستان، توسط قانون گمرک ١٩٦٩، قوانین گمرکی٢٠٠١، قانون سیاست صادرات و واردات ١٩٥١ و قوانین مرتبط و دستور سیاست واردات٢٠٢٠ کنترل می‌شود. طبق این قوانین، واردکنندگان ملزم به داشتن شماره مالیات ملی و ثبت مالیات فروش هستند. بر اساس اطلاعات درج‌شده در اداره تجارت بین‌‌‌‌الملل، مدارکی مانند، بارنامه، فاکتورها، گواهی مبدا، گواهی بیمه و... برای واردات و صادرات در این کشور مورد‌نیاز است.
در پاکستان واردکنندگان و صادرکنندگان باید با هماهنگی دفتر توسعه صادرات این کشور اقدام به واردات یا صادرات کنند. در این راستا سامانه‌‌‌‌ای برای ثبت‌‌‌‌نام تجار اعم از صادرکنندگان و واردکنندگان طراحی شده که زیرمجموعه دفتر توسعه صادرات این کشور است. تمامی صادرکنندگان و واردکنندگان به‌عنوان یک عضو سازمان تجاری شناخته می‌شوند که وابسته به فدراسیون اتاق‌های بازرگانی و صنعت پاکستان هستند. واردکننده باید اظهارنامه کالا و اسناد همراه آن را در سامانه WeBOC ارسال کند. واردات برخی از کالاها به دلایل بهداشتی، ایمنی، امنیتی، اخلاقی، مذهبی و زیست‌محیطی ممنوع است.
بازرسی مکانیزه
بر اساس گزارشWTO، شرکت‌ها اعم از واردکنندگان و صادرکنندگان و صرف‌نظر از ملیت، باید قبل از انجام هر تجارت مستقیمی در وزارت بازرگانی و صنعت، ثبت‌‌‌‌نام کنند و تمامی کالاهای واردشده به عربستان صرف‌نظر از ارزش آنها باید به گمرک اظهار شوند. اداره گمرک عربستان زیرنظر وزارت دارایی، مسوول اجرای رویههای گمرکی است. علاوه‌بر این گمرک عربستان یک سیستم تبادل الکترونیکی داده و یک پنجره واحد تجارت الکترونیکی ایجاد‌کرده است که امکان ارسال و پردازش الکترونیکی اظهارنامه‌‌‌‌های واردات را فراهم می‌کند. گمرک عربستان بر اساس توصیه‌های بانک جهانی، از واردکنندگان اسنادی همچون: اظهارنامه گمرکی، بارنامه، فاکتور تجاری، گواهی مبدا، گواهی انطباق و مدارک نحوه پرداخت جهت اجتناب از پولشویی و تامین مالی تروریسم، لیست بسته‌‌‌‌بندی و مجوز واردات را مطالبه می‌کند.اخذ مجوز وارداتی برای کالاهای خاص الزامی است و تنها اعضای شورای همکاری خلیج‌فارس از آن مستثنی هستند. مجوزهای وارداتی در این کشور پس از صدور، یک سال‌اعتبار دارند. فرآیند صدور مجوز به علت انطباق با قوانین و مقررات داخلی و کنوانسیون‌های بین‌المللی، غیر‌خودکار است و مجوزدهی خودکار برای لیست کالاهای نیازمند مجوز که هر‌ساله توسط وزارت بازرگانی منتشر می‌شود، وجود ندارد. مجوزها نهایتا ظرف ٣٠ روز باید صادر شوند که این امر در تطابق با موافقت‌نامه رویههای صدور مجوزهای واردات سازمان تجارت‌جهانی است. در عمل مجوزها در کمتر از ٣٠ روز صادر می‌شوند. در بدو ورود کلیه کالاهای وارداتی مشمول بازرسی گمرکی است. بازرسی فیزیکی ممکن است برای کالاها به‌صورت تصادفی و بر اساس پروفایل ریسک تعیینشده، انجام شود. به گفته مسوولان گمرکی عربستان، ١٠٠درصد محموله‌‌‌‌های وارداتی تحت‌اسکن اشعه‌ایکس قرار گرفته و ٢٠درصد آن بازرسی فیزیکی می‌شود. در فوریه٢٠٢٠، عربستان‌سعودی با هدف کمک به بخش تجاری، به‌ویژه شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs)، از طریق رفع موانع واردات و افزایش شفافیت برای دریافت مجوزهای واردات، اطلاعیه جدیدی در مورد روش‌های صدور مجوز واردات اعلام کرد.
واردات کالا در یک ساعت و 38 دقیقه
واردکنندگان در روسیه ملزم به تکمیل اظهارنامه حمل‌ونقل گمرک روسیه برای هر کالای وارداتی هستند. کلیه اظهارنامه‌‌‌‌های واردات گمرک به‌صورت الکترونیکی ارسال می‌شود. وب‌سایت سرویس گمرک فدرال روسیه می‌تواند به پورتال اظهارنامه‌‌‌‌های الکترونیکی متصل شود. به‌عبارت دیگر، واردات کالا به روسیه باید در زمان ورودشان به قلمرو روسیه ثبت‌شده باشند و امر ترخیص، در داخل قلمرو این کشور و در گمرک انجام خواهد شد. این ثبت کالاها کارکرد مجوزدهی ندارد و بهطور خودکار ثبت می‌شود. البته برای کالاهای خاص مشمول کنترل، اخذ مجوز برای صادرات یا واردات ضروری است. به گفته مقامات، در نتیجه اقدامات تسهیل تجارت، میانگین زمان برای واردات یک محموله کالا از ٤٨ ساعت در سال٢٠١٣ به یک‌ساعت و ٣٨دقیقه در سه‌ماهه سوم ٢٠١٥ کاهش یافته‌است.
تجارت آسان با شیخ‌نشین‌‌‌‌ها
در امارات‌متحده‌عربی برای واردات برخی کالاهای خاص، باید مجوزهای لازم را قبل از واردات از نهادهای مربوطه اخذ کرد. این کالاها شامل تسلیحات نظامی، مهمات جنگی، مواد آتش‌‌‌‌بازی، مشروبات الکلی، گوشت خوک و فرآورده‌های آن، تنباکو، تجهیزات ارتباط از راه دور، مواد غذایی، حیوانات و برخی موارد دیگر است. به گزارش اداره تجارت بین‌المللی، برای واردات کالا در امارات، شرکت‌ها باید مجوز تجارت را از وزارت توسعه اقتصادی اخذ کنند. واردکنندگان به مجوز تجارت صادر شده، نیاز دارند و باید در سیستم ترخیص الکترونیکی ثبت‌‌‌‌نام کنند یا از یک کارگزار مجاز گمرک استفاده کنند. مجوزهای موردنظررا معمولا می‌توان به‌صورت آنلاین درخواست کرد، به‌عنوان مثال، در دبی از طریق پورتال خدمات الکترونیک می‌توان به مجوزهای مورد‌نیاز دسترسی داشت. همچنین برای تجارت بین مناطق آزاد و سایر نقاط جهان، اخذ مجوز از مناطق آزاد الزامی است. اظهارنامه‌‌‌‌های گمرکی باید به‌صورت الکترونیکی یا فیزیکی با استفاده از سیستم ترخیص‌کالا به گمرک ارسال‌شود. به گفته مقامات امارات، عملکرد سیستم مجوزدهی طی چند سال‌اخیر بهبود یافته‌است. به‌عنوان مثال، به شرکت‌ها این اجازه داده شده‌است تا مستقیما سیستم‌های داخلی خود را به سیستم ترخیص‌کالا از گمرک وصل کرده و اطلاعات را انتقال دهند که این امر موجب تسهیل روند ارائه اظهارنامه‌‌‌‌ها و مدیریت صحیح داده‌ها شده‌است.در نهایت این گزارش نتیجه می‌گیرد که در کشورهای مورد بررسی هدف نهادهای مختلف از مجوزدهی، ایجاد محدودیت‌هایی پیش‌‌‌‌روی تجارت است و اکثر محدودیتهای موجود از جنس تعرفه‌‌‌‌ها و مالیات‌ها هستند. به موازات سامانه‌‌‌‌های کنترل واردات در بعضی کشورها، نهادهایی به‌منظور ایجاد تجارت عادلانه و کنترل توافق‌های پنهانی ایجاد شده‌است تا نوسانات واردات کالا و تاثیر آن بر مصرف‌کننده را از مجرای حقوقی و قانونی پیگیری کند. در این کشورها دولت به‌عنوان نهاد ناظر، فرآیند واردات را زیرنظر داشته و در برخی از کشورها بیش از یک نهاد، واردات را کنترل می‌کنند. هدف سامانه‌‌‌‌های اجرا شده در این کشورها کاهش اسناد کاغذی و کاستن بوروکراسی اداری، مقابله با واردات ناعادلانه، ارائه سریع‌تر خدمات، افزایش درآمدهای دولتی و رصد کامل واردات جهت تدوین استراتژی‌های میان‌مدت و بلندمدت است. در اکثر کشورها، ثبت اطلاعات واردات جنبه اطلاع‌رسانی داشته و جنبه اخذ مجوز ندارد و مجوزهایی که باید برای تسلیحات نظامی، گیاه‌‌‌‌ها، محصولات حیوانی و سایر کالاهای حساس اخذ شود، رویه رایجی است که در تمامی کشورها از جمله ایران نیز وجود دارد. یکی از اصول اساسی برای حمایت از صنایع داخلی استفاده از ابزار تعرفه‌‌‌‌ها است و بیشتر کشورها اعمال محدودیتهای مقداری یا دیگر اقدامات غیرتعرفهای محدودکننده واردات را به‌عنوان سیاست وارداتی استفاده نمی‌کنند و درحالی‌که کاهش یا حذف تعرفه‌‌‌‌ها از طریق تعهدات خاص صورت می‌‌‌‌پذیرد، حذف اقدامات غیرتعرفهای از طریق اصلاح قوانین و مقررات به‌‌‌‌گونه‌‌‌‌ای که آثار محدودکننده تجاری نداشته باشند، طراحی می‌شوند تا از این طریق بتوان بیشترین بهره‌وری و بالاترین منافع را برای کشورها تامین‌کرد.
