«دنیای‌اقتصاد» ساختار و عملکرد اتاق بازرگانی عربستان‌سعودی را بررسی می‌کند
مقری برای تجار حجاز
اتاق بازرگانی عربستان همچنین به‌عنوان یک منبع اطلاعاتی و شبکه تجاری، به سرمایه‌گذاران محلی و خارجی کمک می‌کند تا به پروژه‌ها و فرصت‌های سرمایه‌گذاری در عربستان دست پیدا کنند. این نقش اتاق بازرگانی در جذب سرمایه و توسعه پروژه‌های اقتصادی این کشور اهمیت بسیاری دارد.
تلاش برای تنوع در اقتصاد
عربستان‌سعودی یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین اقتصادهای منطقه خاورمیانه است که به دلیل برخورداری از ویژگی‌های منحصربه‌فرد، تاثیر قابل‌توجهی بر تجارت و سیاست‌های اقتصادی در سطح منطقه و جهان دارد. این کشور ۳۶میلیون نفری دارای منابع نفتی بسیار غنی است که باعث شده‌است عربستان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان شناخته شود. نفت به‌عنوان منبع اصلی درآمد کشور عربستان به‌شمار می‌آید و منابع ارزی این کشور عمدتا از صادرات این منبع طبیعی به بازارهای جهانی به‌دست می‌آید و عمده تولیدات این کشور را شامل انواع سوخت، مواد شیمیایی و پلاستیک تشکیل می‌دهد. تولید ناخالص داخلی عربستان‌سعودی درسال ۲۰۲۲ میلادی به رقم قابل‌توجه ۱۱/ ۱تریلیون دلار به قیمت‌های فعلی رسید و تولید ناخالص داخلی سرانه نیز در این کشور نیز از ۳۰هزار دلار در سال‌عبور کرد. رشد اقتصادی این کشور در همان سال نیز ۷/ ۸درصد بود که می‌تواند گواهی بر روند صعودی اقتصاد این کشور باشد. عربستان‌سعودی تاکنون به‌عنوان یک کشور وابسته به نفت شناخته میشد، اما در سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی در جهت تنوع اقتصادی این کشور انجام شده‌است. برنامه «افق۲۰۳۰» که توسط حاکمیت عربستان‌سعودی معرفی شده‌است، اقداماتی را برای توسعه صنایع غیرنفتی، گردشگری، تکنولوژی و سایر بخش‌های اقتصادی ارائه می‌دهد. عربستان‌سعودی همچنین با داشتن جاذبه‌‌‌‌‌‌‌های مذهبی، فرهنگی و تاریخی منحصربه‌فرد، به توسعه بخش گردشگری نیز توجه ویژه‌ای دارد. شهرهای مذهبی این کشور مانند مکه مکرمه و مدینه منوره، سالانه پذیرای بخش قابل‌توجهی از مسلمانان جهان است. از سوی دیگر جاذبه‌‌‌‌‌‌‌های طبیعی مانند صحراها و سواحل و رویدادهای بزرگ ورزشی، از جمله مقاصد توریستی مهم این کشور هستند.
تجارت عربستان
تجارت یکی از پایه‌‌‌‌‌‌‌های اصلی اقتصاد عربستان‌سعودی است و نقش بسیار مهمی در رشد و توسعه اقتصادی این کشور دارد. عربستان‌سعودی یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان نفت در جهان محسوب می‌شود و در زمره بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان قرار دارد. نزدیک به ۵۴درصد از صادرات این کشور در سال۲۰۲۱ میلادی را مواد خام تشکیل داده که بخش قابل‌توجهی از آن مرتبط با بخش نفتی این کشور بوده‌است.
عربستان‌سعودی در همان سال۲۸۶میلیارد دلار صادرات و ۱۵۲میلیارد دلار واردات انجام داده‌است. این حجم صادرات با تبادل بیش از ۳۳۰۰ نوع کالا و با همکاری ۱۷۷ کشور در سطح جهان انجام گرفته‌است. واردات این کشور نیز شامل ۴۳۰۰ نوع کالا است که از مبدا ۲۱۶ کشور مختلف در جهان به عربستان‌سعودی وارد شده‌اند. عمده صادرات عربستان در سال۲۰۲۱ میلادی شامل نفت و مشتقات نفتی، پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن می‌شود. واردات این کشور نیز عمدتا از مشتقات نفتی، قطعات رادیویی، اتومبیل و طلا تشکیل شده‌است. اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی، خصوصا در سال‌های اخیر و با تلاش‌هایی که برای عبور از اقتصاد نفتی در این کشور انجام شده‌است، نقش بسیار مهمی در توسعه‌تجارت عربستان‌سعودی ایفا می‌کند. این اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان یک نهاد معتبر و نماینده کسب‌وکارهای محلی در سطح ملی و بین‌المللی فعالیت می‌کند.
شرکای تجاری
عربستان‌سعودی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین اقتصادها در منطقه خاورمیانه، با بسیاری از کشورها روابط تجاری گسترده‌ای دارد. این کشور نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت جهان است، بلکه با داشتن بازارهای داخلی بزرگ و منابع طبیعی متنوع، به‌عنوان یک مقصد جذاب برای تجارت و سرمایه‌گذاری در منطقه و جهان شناخته می‌شود. چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری عربستان‌سعودی محسوب می‌شود. این دو کشور برای تبادل کالا و خدمات، همکاری‌های اقتصادی و توسعه پروژه‌های مشترک همچون زیرساخت‌های حمل‌ونقل همواره روابط نزدیکی دارند. در سال۲۰۲۱ میلادی، قریب به ۲۰درصد واردات عربستان‌سعودی از مبدا جمهوری خلق چین انجام‌گرفته و ۸/ ۳درصد صادرات عربستان نیز راهی این کشور شده‌است. ایالات‌متحده یکی دیگر از شرکای تجاری مهم این کشور است.
این دو کشور در زمینه‌‌‌‌‌‌‌های تجارت نفت، سلاح و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ، همکاری‌های گسترده‌ای با یکدیگر دارند. آمریکا بیش از ۱۰درصد واردات و ۷/ ۱ درصد صادرات عربستان در سال۲۰۲۱ میلادی را به خود اختصاص داده‌است. هند و امارات‌متحده‌عربی، دیگر شرکای مهم تجاری عربستان هستند. نکته جالب‌توجه درمورد شرکای تجاری عربستان‌سعودی آن است که نزدیک به ۶۰درصد صادرات این کشور در سال۲۰۲۱ میلادی، راهی مقاصد نامشخص شده‌است و این امر شناسایی بازارهای صادراتی این کشور را با مشکل مواجه می‌کند. نقش اتاق‌های بازرگانی در توسعه روابط با شرکای تجاری این کشور حائزاهمیت است. برای مثال، علاوه‌بر شورای تجاری آمریکا و عربستان و شورای تجاری چین و عربستان، اتاق بازرگانی آمریکایی عربستان (AmCham) و فدراسیون اقتصادی و فرهنگی چین-عرب (ACC)، به توسعه روابط بازرگانی بین عربستان‌سعودی و این دو قدرت اول اقتصاد جهانی می‌پردازد.
تاریخچه اتاق عربستان‌سعودی
پس از تاسیس پادشاهی سوم عربستان‌سعودی و پس از جنگ‌جهانی اول، فرآیند توسعه‌تجارت و اقتصاد این کشور آغاز شد. در سال۱۹۳۵، اولین اتاق بازرگانی ملی عربستان با نام «الغرفه التجاریه والصناعیه السعودیه» (اتاق بازرگانی و صنایع عربستان) تاسیس شد. این سازمان تجاری به‌عنوان نماینده تجار و صنعتگران در کشور عربستان‌سعودی شناخته شد و وظیفه توسعه‌تجارت و صنعت در این کشور را به عهده داشت. این نهادها به‌عنوان انجمن‌های تجاری و صنعتی فعالیت می‌کردند و نمایندگی تجار محلی را برعهده داشتند. در آن زمان، تجارت به شیوه‌‌‌‌‌‌‌های سنتی انجام میشد و این اتاق‌ها نقش مهمی در تسهیل تجارت محلی و منطقه‌ای داشتند. با تاسیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی (FSC) در مارس ۱۹۸۰، این فدراسیون به‌صورت رسمی در پایتخت ریاض تاسیس شد.
وظیفه و مسوولیت اصلی فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی، هماهنگی، تنظیم و مدیریت مصالح مشترک ۲۶ اتاق بازرگانی در سراسر عربستان‌سعودی است. با تاسیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی، هدف اصلی این نهاد تجاری توسعه و ترویج نقش بخش‌خصوصی در اقتصاد ملی عربستان‌سعودی با حمایت از تجار و صنعتگران این کشور که در اتاق‌های منطقه‌ای عضو هستند، بوده‌است.
یک سال‌پس از شروع رسمی، فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی، تلاش‌های مشترکی را برای تشکیل ساختار خود آغاز کرد و دستگاه اجرایی خود را تشکیل داد. این دستگاه اجرایی که دبیرخانه کلی فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی نام دارد، در سال۱۹۸۱ تاسیس شد. این نهاد با اقدامات سریع و موثر خود، گام‌های سریعی را برای تحقق اهداف تدوین‌شده و مسوولیت‌های واگذارشده، انجام داد. از آن زمان، فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی، چتر حمایتی و تنها نماینده مشروع جامعه تجاری عربستان‌سعودی در تمامی گروه‌ها، بخش‌ها و مناطق مختلف خود است.
مدل اتاق عربستان‌سعودی
اتاق‌های بازرگانی و صنعت در عربستان‌سعودی با مدل عمومی فعالیت می‌کنند. اتاق‌هایی که بر اساس مدل حقوقی و سازمانی عمومی تاسیس می‌شوند، نهادی غیرانتفاعی (یا یک سازمان با مدیریت دولتی) هستند که بر اساس قانون عمومی و برای حمایت از منافع اقتصادی دولت و سازمان‌های بازرگانی فعالیت می‌کند. مدل عمومی یکی از اشکال سازماندهی مدیریت دولتی اقتصاد است.
در این مدل دولت حق ویژه‌ای نسبت به مدیریت اتاق، تعیین بودجه‌فعالیت‌های اتاق، تفویض وظایف عمومی و تعیین خدمات کارمندان اتاق به‌عنوان کارمندان دولت دارد. علاوه‌بر آن، این مدل اتاق‌ها تحت‌نظارت مقامات رسمی بوده و به آنها گزارش می‌دهند. مضاف بر آن، مدل عمومی برای حمایت از منافع اقتصادی دولت و نه منافع اقتصادی کسب‌وکارها ایجاد شده‌است. باید درنظر داشت که اکثر متفکران غربی مدل عمومی یا دولتی را به دلیل نظارت و فعالیت تماما دولتی، به‌عنوان یک سیستم حقوقی و سازمانی مستقل نمی‌‌‌‌‌‌‌بینند. از سوی دیگر اما شواهدی وجود دارد که مدل عمومی، پایه و اساس اتاق‌های بازرگانی در سراسر جهان را بنا نهاده که در طول این سال‌ها دچار تحول و تکامل شده‌اند. برای مثال فرانسه و آلمان از مدل عمومی به مدل قاره‌‌‌‌‌‌‌ای تغییر پیدا کردند. همچنین باید به این نکته اشاره شود که این مدل با همه سیستم‌‌‌‌‌‌‌های سیاسی به‌جز لیبرال دموکراسی قابلیت تطبیق دارد؛ دلیل آن‌هم این موضوع است که بسیاری از حکومت‌‌‌‌‌‌‌ها تمایل دارند اتاق بازرگانی و صنایع به‌عنوان سازمان تابعه دولتی باشد و بر فعالیت‌های آن نظارت دقیق داشته باشند که این امر با اصول لیبرالیسم و دموکراسی هم‌‌‌‌‌‌‌خوانی ندارد.
عضویت و ساختار
عضویت در مدل عمومی فاکتور تعیین‌کننده‌ای نیست و اجباری یا اختیاری‌بودن آن توسط مقامات تصمیم‌گیری می‌شود، چراکه هدف اتاق در ابتدا حمایت از منافع اقتصادی دولت و نه اعضای آن است. علاوه‌بر این، از آنجا که تامین مالی در اتاق‌های عمومی بر عهده دولت است و حق‌عضویتی وجود ندارد، اجباری یا اختیاری بودن آن اهمیت کم‌‌‌‌‌‌‌تری نسبت به سایر اتاق‌ها دارد. عضویت در فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی اختیاری است، به این معنا که اتاق‌های بازرگانی و صنعت محلی در عربستان‌سعودی تصمیم می‌گیرند که آیا می‌خواهند به‌عنوان عضو در این فدراسیون شرکت کنند یا خیر.
به‌عبارت دیگر، اعضای این فدراسیون از طریق تصمیم و اراده اتاق‌های محلی به‌عنوان نمایندگان تجارت و صنعت عربستان‌سعودی در این فدراسیون عضو می‌شوند. اگر یک اتاق بازرگانی محلی تصمیم به عضویت در فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان بگیرد، آن اتاق به‌عنوان عضوی فعال در فدراسیون شناخته می‌شود و حقوق و وظایف عضویت در این فدراسیون را بر عهده می‌گیرد. این عضویت به اتاق‌های محلی فرصت می‌دهد که در توسعه‌تجارت و صنعت کشور عربستان‌سعودی و تبادل اطلاعات و تجارب با دیگر اعضا و نهادهای تجاری شرکت کنند.
سازمان اجرایی فدراسیون اتاق‌های بازرگانی و صنعت عربستان‌سعودی از سه بخش هیات‌مدیره، کمیته اجرایی و دبیرخانه شورا تشکیل می‌شود. هیات‌مدیره از روسای اتاق‌های عضو و اعضای انتخابی از هیات‌مدیره هر اتاق تشکیل شده‌است.
تعداد کل اعضا ۵۶ نفر و مدت‌‌‌‌‌‌‌زمان عضویت آنها سه سال است. در اولین جلسه، هیات‌مدیره، رئیس و دو نایب‌رئیس خود را انتخاب می‌کند. همچنین یک فرد نمی‌تواند برای دو دوره متوالی به‌عنوان رئیس انتخاب شود. کمیته اجرایی از رئیس، دو نایب‌رئیس و ۶ عضو از روسای اتاق‌های عضو تشکیل می‌شود که بر اساس ترتیب الفبایی اتاق‌ها انتخاب می‌شوند. مدت عضویت در این کمیته فقط یک سال برای ۶عضو است، اما برای رئیس و نایب‌رئیس‌‌‌‌‌‌‌هایش تا پایان دوره سه‌ساله شورا ادامه دارد. وظیفه اصلی این کمیته، بررسی مسائل بسیار مهم و فوری است و همچنین، آماده‌‌‌‌‌‌‌سازی جلسات هیات‌مدیره نیز بر عهده این کمیته است. وظایف اصلی کمیته اجرایی، تصمیم‌گیری در موارد مالی و اداری، ارائه پیشنهادات، آماده‌‌‌‌‌‌‌سازی و بررسی مسائل مهم قبل از ارائه آنها به شوراست.
همچنین پیگیری اجرای تصمیمات و توصیه‌های صادره در جلسات شورا نیز بر عهده این کمیته است. دبیرخانه عمومی نیز دستگاهی اجرایی است که وظایف محول‌شده به شورا را انجام می‌دهد. دبیرخانه عمومی همچنین محل فعالیت‌های سازمانی شورا است و توسط دبیرکل مدیریت می‌شود.
کارکردها و عملکرد اتاق عربستان
فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی (FSC) به‌عنوان یک چتر حمایتی برای بخش تجاری و اتاق‌های بازرگانی و صنعت در کشور عربستان‌سعودی عمل می‌کند. این فدراسیون، با هدف نمایندگی از مصالح مشترک این نهادها، نمایندگی از آنها در سطح داخلی و بین‌المللی و ترویج مشارکت آنها در فرآیند توسعه اقتصادی ملی فعالیت می‌کند. این نهاد تجاری، در سطح داخلی به انتقال مسائل بخش تجاری به نهادهای مرتبط دولتی می‌پردازد. در این زمینه، ۳۲ کمیته ملی مختلف وجود دارد که بخش‌های مختلف اقتصاد این کشور را نمایندگی می‌کنند. در سطح خارجی نیز فدراسیون اتاق‌های بازرگانی به نمایندگی از بخش تجاری در سطح بین‌المللی می‌پردازد که شامل فعالیت‌هایی مانند شرکت در رویدادها و کنفرانس‌‌‌‌‌‌‌ها و مشارکت در تدوین سیاست‌های اقتصادی بین‌المللی می‌شود. علاوه‌بر این، FSC به تلاش برای تقویت روابط عربستان با شرکای تجاری خود در سراسر جهان و افزایش صادرات عربستان می‌پردازد. این مهم از طریق ۳۱شورای تجاری سعودی و کشورهای خارجی، در فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان‌سعودی انجام می‌گیرد. یکی از اتاق‌های بازرگانی و صنعت مهم در عربستان‌سعودی، اتاق ریاض است. اتاق بازرگانی و صنعت ریاض (RCCI) یک سازمان غیردولتی است که طبق یک سیستم ویژه فعالیت می‌کند و مانند سایر اتاق‌های عربستان به شورای اتاق‌های بازرگانی و صنعت عربستان تعلق دارد. این اتاق، برنامه‌های بازرگانی را توسعه می‌دهد و فرصت‌های تجاری را به نفع اعضای خود ایجاد می‌کند.
از جمله فعالیت‌های آن می‌توان به برقراری ارتباط با مقامات دولتی، بررسی مصالح کسب‌وکارهای مختلف و کمک به رشد اقتصاد ملی و دستیابی به توسعه‌پایدار از طریق پژوهش‌های مختلف، اشاره کرد. این اتاق، پشتیبانی و خدمات ویژه مربوط به شرکت‌های خصوصی فعال در منطقه ریاض را به‌طور کامل ارائه می‌دهد و افراد و کسب‌وکارها بابت خدمات و مزایای متعددی که توسط RCCI ارائه می‌شود، اشتراک سالانه پرداخت می‌کنند. اتاق بازرگانی و صنعت ریاض در سال۱۹۶۱ تاسیس شده و مقر آن در ریاض واقع شده‌است.
شورای اتاق‌های عربستان توسط کمیته‌‌‌‌‌‌‌های ملی از بخش‌های اقتصادی مختلف حمایت می‌کند. این فدراسیون، حق تشکیل کمیته‌‌‌‌‌‌‌های جدید را برای منافع اقتصادی ملی دارد و اتاق‌های بازرگانی و صنعت در کمیته‌‌‌‌‌‌‌های ملی شورا، همراه با متخصصان و کارشناسان شرکت می‌کنند.فدراسیون اتاق‌های بازرگانی عربستان همچنین دارای یک دپارتمان جامع برای خدمات روابط بازرگانی این کشور با شرکای تجاری خود در سراسر جهان از طریق شوراهای تجاری سعودی و کشورهای خارجی است. این نهاد تجاری، نقش اصلی را در مشارکت در تدوین آیین‌نامه‌‌‌‌‌‌‌ها و تصمیماتی که به جامعه تجاری عربستان ارتباط پیدا می‌کند، ایفا می‌کند. این مهم از طریق عضویت در کمیته‌‌‌‌‌‌‌های مختلف و دفتر کارشناسان انجام می‌گیرد.
از سوی دیگر، شورای اتاق‌های بازرگانی عربستان و اتاق‌های بازرگانی و صنعت این کشور تلاش می‌کنند تا نقش بخش‌خصوصی را با توسعه استراتژی‌های خود به‌صورت هماهنگ با چشم‌‌‌‌‌‌‌انداز «افق۲۰۳۰» تقویت کنند. این امر از طریق دفتر تحقق چشم‌‌‌‌‌‌‌انداز اتاق بازرگانی (VRO) انجام می‌گیرد. VRO به افزایش مشارکت بخش‌خصوصی در دستیابی به چشم‌‌‌‌‌‌‌انداز عربستان ۲۰۳۰ می‌پردازد. این دفتر به‌عنوان دستگاه اجرایی شورای اتاق‌های بازرگانی عربستان عمل می‌کند و در تسهیل نوآوری‌‌‌‌‌‌‌های بخش‌خصوصی و تقویت نقش این بخش در تنوع منابع درآمد ملی و دستیابی به توسعه اقتصادی پایدار، نقش دارد.
زندگی‌نامه رئیس اتاق
حسن الحویزی، رئیس فدراسیون اتاق‌های بازرگانی و صنعت عربستان‌سعودی است. الحویزی در گذشته به سمت‌‌‌‌‌‌‌های مختلفی منصوب شده و در بخش‌های مختلفی فعالیت کرده‌است. از جمله مناصبی که او در حوزه بازرگانی برعهده داشته‌است، می‌توان به ریاست هیات‌مدیره فدراسیون اتاق‌های بازرگانی خلیج‌فارس و ریاست اتاق بازرگانی و صنعت ابها (منطقه‌ای در عربستان‌سعودی) اشاره کرد. وی همچنین ریاست هیات‌مدیره تعدادی از شرکت‌ها در مناطق و بخش‌های مختلف عربستان‌سعودی مانند مسکن، حمل‌ونقل و انبارداری، خدمات، حج و عمره، بهداشت، آموزش، صنعت را برعهده داشته و در این بخش‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌است. علاوه‌بر این، الحویزی به‌عنوان سفیر در سازمان ملل‌متحد نیز خدمت کرده و مالک و حامی مالی سازمان خیریه العطاء است. او همچنین عضو شورای کسب‌وکار B۲۰ است. از جمله جوایز و افتخارات او می‌توان به‌جایزه عالی از وزارت حج عربستان‌سعودی و جایزه خدمات ملی ابها در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۱۱ اشاره کرد.
