رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تشریح کرد؛ نمی‌توان در انتظار تضعیف هژمونی آمریکا نشست
نقد دیپلماسی اقتصادی شرق پسند
نگاه به رویکرد مقام‌‌‌‌‌‌های سیاسی رسمی در ایران، تاییدکننده تمایزی است که در نگاه بخش‌های مختلف به دیپلماسی اقتصادی به آن اشاره شد. در سخنان نمایندگان بخش حاکمیت، چه در قوه‌مقننه و چه در قوه‌مجریه با وجود آنکه مستقیما به حذف غرب از سیاست‌های اقتصادی اشاره نمی‌شود، اما غیاب کامل غرب در اظهارات رسمی این نتیجه‌‌‌‌‌‌گیری طبیعی را در پی دارد که برنامه‌‌‌‌‌‌ای برای تعامل با غرب و ایجاد تعادل در روابط خارجی در دستور کار نیست.
تمامی سخنان رسمی مربوط به دیپلماسی اقتصادی بیانگر رویکرد نگاه به شرق، تجارت با اوراسیا و افزایش حجم تجارت با همسایگان و نیز کشورهای آفریقایی است.
رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق با انتقاد از این تعاریف، دیپلماسی اقتصادی را کلی‌‌‌‌‌‌تر می‌‌‌‌‌‌بیند و معتقد است با استفاده از شرایط موجود و بهره‌‌‌‌‌‌گیری از تمام ظرفیت‌های جهان، چه در غرب و چه در شرق، باید جایگاه ایران را در نظم جدید جهان به بهترین نحوی تعیین کرد.
این تفاوت در رویکرد در بخش‌خصوصی به نمایندگی اتاق بازرگانی که دبیرخانه‌‌‌‌‌‌ای برای دیپلماسی اقتصادی تشکیل داده است نیز به چشم می‌خورد. از جمله آنکه در میان کشورهای هدف آن از تمامی جهان کشورهایی وجود دارند. قاسمی، به‌عنوان رئیس بخش پژوهش‌های اتاق و تدوینگر سیاست دیپلماسی این نهاد خصوصی، در اظهارات خود هرچند تایید می‌کند که نظم جهانی در حال تغییر است و هژمونی آمریکا که پس از جنگ‌جهانی دوم در جهان گسترش یافت با چالش‌هایی مواجه شده، اما در توضیح این مساله و نتیجه‌‌‌‌‌‌گیری‌‌‌‌‌‌های اشتباهی که از این مقدمه صحیح صورت می‌گیرد، تصریح می‌کند که نمی‌شود منتظر ماند تا این فرآیند که تازه آغاز شده‌است به نتیجه برسد.
به گفته او در جهان جدید، یک‌سال عقب‌ماندن از تحولات سیاسی ممکن است به بهای عقب‌ماندن ۱۰ساله از دیگر کشورها تمام شود، از همین‌رو به اعتقاد قاسمی با اتکا به تئوری نگاه به شرق نمی‌توان از مراوده با غرب اجتناب کرد از جمله به این دلیل که هرچند نشانه‌‌‌‌‌‌هایی از تحولات جهانی و تغییر موازنه میان شرق و غرب وجود دارد اما نتیجه آن به هیچ‌عنوان مشخص نیست و با سیاست انفعالی و انتظار برای پیروزی شرق نمی‌توان انتظار داشت با دیپلماسی اقتصادی راهی گشوده شود.
او همچنین به لزوم اتخاذ سیاست‌هایی متناسب با شرایط جهان اشاره می‌کند و می‌گوید با بالابردن سطح فناوری و صرفه‌‌‌‌‌‌جویی در مصرف گاز می‌توان از فرصت جدید موجود در جهان برای صدور گاز استفاده کرد و به بازیگری مهم در عرصه بین‌المللی تبدیل شد. او دیگر نمونه مهم دیپلماسی اقتصادی را تعیین متناسب رایزنان اقتصادی و بازرگانی عنوان می‌کند.
نتیجه‌‌‌‌‌‌گیری غلط از مقدمات درست
ظهور مفهومی تازه مانند دیپلماسی اقتصادی در حالت کلی اتفاق می‌‌‌‌‌‌افتد و تعیین جزئیات آن به شکل تفصیلی با گفت‌وگوی مستمر و تضارب میان آرای متولیان سیاسی، دانشگاهیان و مجموعه نخبگان کشور ممکن می‌شود. نکته‌‌‌‌‌‌ای که در سخنان رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نیز به آن تصریح شده‌است.
به گفته محمد قاسمی رسیدن به تعریفی دقیق از دیپلماسی اقتصادی و درنظرگرفتن جزئیات آن امری مهم است و به همین جهت به‌تازگی مطالعه‌‌‌‌‌‌ای در مرکز تحت‌نظارت او درباره تعریف جامع و کامل دیپلماسی اقتصادی صورت‌گرفته است. به گفته او رسیدن به تعریفی دقیق از دیپلماسی اقتصادی و درنظرگرفتن جزئیات آن امری مهم است و از جمله تلاش‌های صورت‌گرفته در این راه می‌توان به مطالعه‌‌‌‌‌‌ای که به‌تازگی در مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران درباره تعریف جامع و کامل دیپلماسی اقتصادی صورت‌گرفته، اشاره کرد.
به اعتقاد قاسمی چنانچه در کشور تعریف درست و دقیقی از این مفهوم مهم ارائه نشود، دست پیدا کردن به آن غیرممکن خواهد بود. به‌این‌ترتیب باید اذعان کرد دیپلماسی اقتصادی تلاش برای یافتن جایگاه واقعی ایران در سطح بین‌المللی متناسب با تغییراتی است که شاهد آن هستیم و در این راستا هم باید به شرق و هم به غرب توجه داشته باشیم.
او برداشت‌‌‌‌‌‌های مختلف نسبت به دیپلماسی اقتصادی را مورد‌توجه قرار داد و تشریح کرد: گاهی دیپلماسی اقتصادی را برابر با بازاریابی برای کالاهای ایرانی در‌نظر می‌گیرند و گاهی منظور از دیپلماسی اقتصادی این است که در کشوری مانند سوریه که هزینه زیادی پرداخت کردیم، در روند بازسازی و استفاده از فواید اقتصادی آن سهیم شویم.
بر اساس اظهارات رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران نظم موجود جهانی که به‌طور عمده در دوران بعد از جنگ‌جهانی دوم و به‌ویژه بعد از جنگ سرد در جهان حاکم شد، اقتصاد لیبرال به رهبری آمریکا و جهان‌شمول شدن آن بود. یکی از بزرگ‌ترین کشورهایی که زیر فشار این نظم قرار گرفت ایران بود. حال که این نظم در حال تغییر است، ایران باید جایگاه مناسبی برای خود متناسب با این تحولات، تعریف کند. هرچند تعاریفی که از این تغییرات در سطح جامعه ارائه‌شده، موجب عقب‌ماندن ایران در این نظم جدید می‌شود.
قاسمی ادامه داد: گاهی اوقات با نگاهی ساده به این عبارات که نیازی به مراوده با بلوک‌غرب نداریم و می‌توانیم بلوک‌شرق را جایگزین آن کنیم، مواجه می‌شویم و گاهی می‌‌‌‌‌‌شنویم که اگر صبر کنیم، جایگاه دلار تضعیف و خود به خود تحریم‌هایی که بر اساس مکانیزم دلار است، برطرف می‌شود.
صاحبان این نوع نگرش باید به برخی سوالات پاسخ بدهند که آیا بازیگران اصلی این تغییرات، تمایلی به تغییر سریع نظم موجود دارند؟ به‌نظر پاسخ خیر است. آنها خود بزرگ‌ترین برندگان شرایط موجود هستند، بنابراین دلیلی نمی‌‌‌‌‌‌بینند که به اعمال تغییرات سرعت بدهند.
رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تاکید کرد: آمادگی کافی به لحاظ فنی و سیاسی برای ایجاد نظم جدید در جهان وجود ندارد، همچنین واکنش غرب راجع‌به این موضوع چه خواهد بود؟ این خود موضوع مهمی در این شرایط است.
به باور قاسمی تضعیف هژمونی آمریکا برای ایران فرصت است، اما نمی‌توان منتظر نشست تا این نظم برقرار شود و از آن استفاده کرد. فرآیند توسعه هر کشوری یک فرآیند دائمی، تدریجی و تعاملی است. زمانی‌که در جهان امروز یک‌سال عقب‌بیفتی، ممکن است به اندازه ۱۰سال بین کشور با دیگر اقتصادها، شکاف ایجاد شود. سرعت پیشرفت تکنولوژی و جایگزینی کشورها با یکدیگر به حدی است که مجبوریم از نقش منفعل خارج شده و با همه کشورهای دنیا شروع به تعامل کنیم.
رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با توجه به مبادلات ژئوپلیتیکی و تغییرات آب‌وهوایی تصریح کرد: در شرایط کنونی، گاز به‌عنوان یک انرژی مهم کمتر آلاینده، مورد‌توجه قرار گرفته است که اگر در این فضا بتوانیم با ورود تکنولوژی، میزان مصرف را مهار کنیم که به‌معنای بالابردن قیمت‌ها برای مصرف کمتر نیست، اگر تکنولوژی تولید فولاد، تولید سیمان و کلیه صنایعی که گاز مصرف می‌کنند بالا برود و مصرف گاز در داخل مدیریت شود، ظرفیت مازاد برای صادرات این محصول ایجاد می‌شود و این فرصت بزرگی است که برای تغییر جایگاه نقش‌آفرینی ایران در سطح بین‌المللی
موثر است. او توجه به هم شرق و هم غرب برای توسعه کشور به‌عنوان مبنایی برای دیپلماسی اقتصادی را نکته مهمی دانست و ادامه داد: اگر اولویت‌های صنعتی خود را مشخص کنیم و بر اساس آن کشورهای مهم که باید بازارهای اصلی باشند را شناسایی کرده و سفرا و رایزنان بازرگانی خود را از بین افرادی باتجربه در همان صنعت مورد‌توجه در بازار هدف انتخاب و اعزام کنیم، شرایط اقتصادی کشور بهبود پیدا می‌کند. ماموریت اصلی آنها ارتقای جایگاه ایران در همان صنعت موردنظر با استفاده از شیوه‌‌‌‌‌‌های مختلف قابل‌اجراست. اگر چنین نگاهی وجود داشته باشد در دیپلماسی اقتصادی موفق می‌شویم.
