قطعه گمشده پازل دیپلماسی اقتصادی
کوتاهی از وزارت امورخارجه نیست
وزارت‌خارجه به‌عنوان یک اهرم بسیار بسیار مهم در جریان شکل‌گیری دیپلماسی اقتصادی است، اما به گفته دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل، در کنار آن دستگاه‌‌‌‌‌ها و نهادهای دیگر، فضای عمومی سیاسی اقتصادی کشور، مناسبات دیگر، مجامع و سازمان‌هایی که سایر وزارتخانه‌‌‌‌‌ها در آن عضو هستند، مثل وزارت امور اقتصاد و دارایی، وزارت کار و امور اجتماعی، وزارت جهادکشاورزی و حتی وزارت ورزش و جوانان و سایر نهادها، همگی بر بحث دیپلماسی اقتصادی تاثیرگذار هستند. او معتقد است: حتی NGOها و و نهادهای عمومی و دیپلماتیک می‌توانند در این مسیر تاثیرگذار باشند، اما معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت‌خارجه نقش محوری و کلیدی دارد و می‌تواند نقش بسیار مهمی در تنظیم مناسبات داشته باشد. به همین جهت هم از سال‌های بسیار دور، «ستاد روابط اقتصادی خارجی» در وزارت امورخارجه تشکیل شد که من هم در آن شرکت می‌‌‌‌‌کردم و دو هفته یک‌بار روزهای یکشنبه جلسات آن تشکیل می‌شود و تمام دستگاه‌‌‌‌‌ها در سطح معاونت شرکت می‌کنند. حتی اتاق بازرگانی هم در آن نماینده دارد، اما شکل‌گیری دیپلماسی اقتصادی، فاکتورهای دیگری دارد که باید مد‌نظر قرار بگیرد.
خروج از بخشینگری
از نگاه دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل، بوروکراسی و بخشینگری مساله‌‌‌‌‌ای جدی است. به گفته او بخشینگری یکی از مسائلی است که مشکل جدی ایجاد می‌کند. هدف از ایجاد کمیته‌‌‌‌‌ای که در وزارت‌خارجه شکل گرفت، در واقع ایجاد این هماهنگی بود؛ ولی اینکه آیا واقعا این کمیته که تمام معاونان دستگاه‌‌‌‌‌ها در آن شرکت می‌کنند و دو هفته یک‌بار برگزار می‌شود، می‌تواند این خواسته را برآورده کند یا خیر؟ باید بگویم عملکرد خوبی داشته است؛ اما هدفی که الان مطرح و موردنظر دولت و مجلس است، کار زیادی می‌‌‌‌‌برد؛ بنابراین بخشینگری و بحث‌های بوروکراسی از نکاتی است که انسجام و تحول موردنظر را به‌دست نداده است. او افزود: تحول اگر فقط در یک وزارتخانه صورت بگیرد، کارساز نیست. در کل سیستم اداره کشور در ارتباط با بحث دیپلماسی اقتصادی باید این نگاه وجود داشته باشد.
لزوم ایجاد هسته قدرتمند
دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل معتقد است: لازم است که در کشور یک هسته قدرتمند اجرایی با حضور تمام نهادها و دستگاه‌هایی که در این رابطه موثر هستند، با محوریت وزارت امورخارجه به‌وجود آید تا بتوانند بحث دیپلماسی اقتصادی و تنظیم مراودات را در آنجا به بحث بگذارند و دستگاه‌‌‌‌‌ها و نهادهای کشور هم موظف به اجرا باشند. او افزود: به این ترتیب آن بحث برون‌‌‌‌‌نگری که در اقتصاد مقاومتی در بندهای دهم تا سیزدهم که مقام‌معظم رهبری به آن تاکید داشتند، تحقق می‌‌‌‌‌یابد. در کل من خیلی خوشبین هستم و این روند رو به جلو است.
قطعه گمشده پازل
بحث دیپلماسی اقتصادی به گفته دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل همچون یک پازل است و اجزای این پازل باید کنار هم چیده شود تا تصویر ایده‌آلی که همه در ابتدا به شما می‌گویند، تنظیم کنند. او افزود: اجزای این پازل در واقع دستگاه‌های متعدد اجرایی در کشور است. دستگاه‌های تاثیرگذار، چه خصوصی، چه دولتی. نهادهای عمومی و کانون‌‌‌‌‌های تاثیرگذار؛ بنابراین تا این هماهنگی و وحدت نظر که مورد تاکید مقامات عالی کشور هم هست، بین دستگاه‌‌‌‌‌ها به‌وجود نیاید، موثر نخواهد بود. خزاعی ادامه داد: ممکن است شما بخشی از اجزای پازل را کنار هم بگذارید و بخشی از تصویر به‌وجود بیاید؛ اما در نهایت نتواند یک تابلوی زیبا را به شما بدهد. در حال‌حاضر مشکل ما این است که وحدت رویه، وحدت نظر یا یک کانون و هسته اصلی که همه بدانند از نظر اجرایی چه باید بکنند و به حرف آن گوش بدهند، در کشور نداریم؛ وگرنه الان وزارت‌خارجه در خط‌مقدم، وزارتخانه‌های دیگر و هر وزیری که مورد سوال قرار بگیرد، می‌گوید دیپلماسی اقتصادی مهم است و من باید کمک کنم؛ اما این چیدمان قطعات پازل در کنار هم زیبا نیست. او تاکید کرد: امروز در دنیا شما بدون اینکه بخواهید از اهرم‌‌‌‌‌های اقتصادی و تجاری استفاده کنید، نمی‌توانید کاری از پیش ببرید.
نبود سرعت‌عمل در تصمیم‌گیری
بعضی اوقات در تصمیم‌گیری‌‌‌‌‌ها سرعت‌عمل وجود ندارد و فرصت‌ها از دست می‌‌‌‌‌رود. همین کند حرکت کردن یا سخت تصمیم‌گرفتن به‌معنای سایه سنگین سیاست بر اقتصاد است. موضوعی که دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل تایید کرد. او گفت: عدم‌وحدت رویه یا بوروکراسی که در کشور وجود دارد بی‌‌‌‌‌تاثیر نیست؛ اما در شرایط کنونی لزوما شاید دستگاه‌های ذی‌ربط مناسب ندانند با توجه به دعوایی که ما در صحنه بینالمللی با آمریکا و غرب داریم، تمام ریزه‌‌‌‌‌کاری‌‌‌‌‌های مناسبات را توضیح بدهند، چون ممکن است مورد سوءاستفاده قرار گیرد؛ ولی قطعا بحث بوروکراسی و عدم‌وحدت رویه و عدم‌فرماندهی واحد بسیار مهم است.
اهمیت عضویت ایران در نهادهای بینالمللی
از نگاه دبیرکل کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین‌الملل یکی از دلایل حضور کشورها در سازمان‌های بینالمللی و منطقه‌‌‌‌‌ای یا توافق‌‌‌‌‌های منطقه‌‌‌‌‌ای یا همکاری با نهادهای اقتصادی بینالمللی و حضور فعال و تاثیرگذار، همگی برای تاثیر‌گذاری در منافع ملی است. تمام کشورها چنین می‌کنند. او افزود: متاسفانه ما در این حوزه، هم حضورمان در نهادهای بینالمللی به اندازه لازم نیست، هم استفاده‌‌‌‌‌مان از حق رأیمان و توانمندی‌‌‌‌‌هایمان آن‌طور که باید در راستای سیاست خارجی‌مان باشد تنظیم نشده و هم هماهنگی وجود ندارد و دستگاه‌‌‌‌‌ها به‌صورت بخشی کار خودشان را انجام می‌دهند. خزاعی با اشاره به تجربیات عملی خود گفت: ممکن است نماینده‌‌‌‌‌ای به‌صورت فردی موفق باشد، باز‌هم بر اساس سیاست‌های ابلاغی آن وزارتخانه و دستگاه تابع خودش؛ درحالی‌که اگر هماهنگی وجود داشته باشد، شما وقتی می‌خواهید در یک سازمان بینالمللی رای بدهید، باید نظر وزارت‌خارجه داشته باشید، اگر وزارت راه مشکلی دارد، اگر وزارت کار و وزارت اقتصاد مساله‌‌‌‌‌ای دارد، این‌‌‌‌‌ها را سوال و هماهنگ کنید. او افزود: من شاهد بودم که بعضی از کشورهای دیگر چگونه از یک رای ساده استفاده می‌کنند. هم در سازمان‌ملل این‌طور بود، هم در سازمان‌های اقتصادی. در این حوزه ما چالش بسیار جدی داریم. این نکته که ما واقعا باید تلاش کنیم در صحنه بینالمللی همان‌طور که دیگران از این نهادها استفاده می‌کنند در جهت اهداف خود، ما هم استفاده کنیم، هم بازی نخوریم که نکته بسیار مهمی است و بتوانیم یک حضور فعال و پر رنگی داشته باشیم.
چالش تنظیم قراردادهای اقتصادی و تجاری
از دید خزاعی مساله دیگری که وجود دارد، این است که ما واقعا در تنظیم قراردادهای اقتصادی و تجاری از نظر حقوق بین‌الملل چقدر مهارت داریم. من شاهد هستم که خیلی از قراردادهایی که بسته می‌شود چون اشراف و تسلط بر مناسبات حقوقی بینالمللی وجود ندارد، گاهی کلاه سر ما می‌‌‌‌‌رود. تمام این‌‌‌‌‌ها وجود دارد. چقدر بخش‌خصوصی حقوقی قوی بینالمللی در ایران داریم؟ او افزود: اگر باشد کمتر از انگشتان یک دست است. تمام بار و زحمت بر دوش معاونت حقوق ریاست‌جمهوری است. خوشبختانه توجه به این مقولات دارد زیاد می‌شود. اتاق تهران هم کارهای خوبی انجام داده است، اتاق ایران هم به همین ترتیب؛ اما واقعا این‌طور نیست که بگوییم ۱۰ تا شرکت حقوقی بینالمللی توانمند تایید شده، داریم که می‌توانند در دادگاه‌‌‌‌‌های بینالمللی یا در دفاع از حقوق ایران عمل کنند. خزاعی تاکیدکرد: تیم‌‌‌‌‌های اقتصادی ما که برای مناسبات اقتصادی و تجاری می‌‌‌‌‌روند، چند حقوق‌‌‌‌‌دان به‌همراه دارند یا در چند تا از این تیم‌‌‌‌‌ها حقوق‌‌‌‌‌دان وجود دارد؟ تقریبا صفر است. این‌‌‌‌‌ها همه ابزار مساله است؛ بنابراین آن هستهای که می‌‌‌‌‌گویم، جایی که باید تنظیم کند و به تمام بدنه اجرایی کشور ارائه کند، بسیار مهم است.
