در زمینه صادرات نیز اوضاع حداقل تا امروز مناسب است هرچند علائمی هشدارآمیز مشاهده می‌شود. برای نمونه در سال ۱۴۰۰ عراق نخستین مقصد کالاهای صادراتی ایران در میان کشورهای همسایه و در کل دومین مقصد پس از چین بوده است، اما آمار ۵‌ماهه نخست امسال نشان می‌دهد این میزان نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۸درصد کاهش داشته است. در دو مورد اساسی این افت صادرات چشمگیر است: واردات بنزین عراق از ایران در این مدت ۸۰درصد بنزین و گاز ۶۰درصد کاهش داشته است. اما جز افت صادرات، برخی فعالان اقتصادی و ناظران به طور کلی از حجم تجارت میان دو کشور رضایت ندارند و امکان بالقوه تجارت میان تهران و بغداد را بسیار بیش از این می‌دانند. همچنین از ورود کشوری نظیر ترکیه به بازار عراق نگران هستند و هشدار می‌دهند ممکن است به از دست رفتن بخشی از بازار ایران منجر شود. از همین‌رو شورای سیاستگذاری همکاری‌های دوجانبه ایران و عراق با همکاری اتاق بازرگانی تهران و اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق نشستی برگزار کردند و به بررسی این دغدغه‌ها پرداختند.

۱ دلار از هر ۵ دلار

در ابتدای این نشست، جهانبخش سنجانی، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق، از جمله اهداف تشکیل شورای سیاستگذاری همکاری‌های دو جانبه ایران و عراق را کمک به تقویت دیپلماسی اقتصادی کشور و هم‌گامی با سیاست‌های دولت در عرصه توسعه مناسبات اقتصادی کشور با همسایگان عنوان کرد و گفت در هیات‌رئیسه اولین اجلاس این شورای سیاستگذاری، علاوه بر مقامات بخش‌ خصوصی از اتاق بازرگانی، مدیران تصمیم‌گیر در سایر دستگاه‌های اجرایی از جمله معاونت اقتصادی وزارت خارجه، وزارت اقتصاد، وزارت راه و شهرسازی و نیز سازمان توسعه تجارت حضور دارند. او همچنین به اهمیت حجم صادرات ایران به عراق اشاره کرد و گفت از هر ۵ دلار کالای صادراتی ایران، یک دلار به مقصد عراق بوده و برای امسال نیز، هدفگذاری تجارت ۱۰میلیارددلاری با این کشور پیش‌بینی شده است. در عین حال به کاهش ۸درصدی ارزش و ۲۲درصدی وزنی صادرات به عراق در ۵‌ماهه نخست امسال نسبت به ماه گذشته اشاره کرد اما گفت هدفگذاری تجارت با عراق برای امسال رسیدن به ۱۰میلیارد دلار است.

عراق هم باید منتفع شود

بهمن عشقی، دبیرکل اتاق تهران، نیز در سخنانی با بیان اینکه در توسعه مناسبات با کشورها، بخش خصوصی باید پیش‌قدم شود و مورد حمایت دولت نیز قرار گیرد، بر ایجاد بسترهایی برای درهم‌تنیدگی بیشتر اقتصادی میان دو کشور ایران و عراق تاکید کرد و گفت افتراقات دو کشور، جز با کمربندهای اقتصادی برطرف نخواهد شد. او گفت تامین برق یکی از چالش‌های امنیتی دولت عراق است و دولت و حاکمیت در ایران باید راهکاری برای این مساله داشته باشند. از جمله حلقه‌های امنیتی که عراق را به ایران پیوند می‌زند، تامین انرژی و برق این کشور است. به گفته او، استان‌های همجوار با عراق می‌توانند به کارخانه‌های تامین برق این کشور تبدیل شوند. دبیرکل اتاق تهران گفت عراق نیز باید در تجارت با ایران منتفع شود و مناسبات یک‌جانبه نمی‌تواند برای همیشه دوام داشته باشد.

ارز برنمی‌گردد

فرزاد پیلتن، سرپرست دفتر غرب آسیای سازمان توسعه تجارت، نیز در این نشست دلیل اصلی کاهش صادرات ایران به عراق طی مدت اخیر را مربوط به کاهش حدود ۶۰درصدی صادرات گاز و کاهش ۸۰درصدی صادرات بنزین ایران به این کشور دانست و گفت طبق بررسی‌ها از ۱۰۰ قلم کالای صادراتی ایران به عراق، صادرات ۲۰ قلم کالا کاهشی بوده است. پیلتن همچنین سختی بازگرداندن ارز صادرات از عراق را یکی از مشکلات جدی صادرکنندگان ایرانی عنوان کرد که به گفته وی، صادرکنندگان ناچار هستند به دلیل تحریم‌ها، ارز صادراتی خود را از روش‌های غیر‌بانکی به داخل کشور بازگردانند. وی همچنین، حمل‌ونقل و ترانزیت کالا از ایران به عراق را از دیگر مشکلات این بخش دانست و با بیان اینکه اغلب کالاهای صادراتی ایران در پایانه‌های مرزی با عراق، تخلیه و بارگیری مجدد می‌شوند، از تخلف در جعل گواهی‌های استاندارد کالاهای صادراتی به عنوان یکی دیگر از مشکلات صادرات به عراق یاد کرد و گفت حدود ۲۰ شرکت بازرسی جدید از سوی ایران به استاندارد عراق معرفی شده است.

گرایش به ترکیه در حال افزایش است

یونس ژائله، رئیس اتاق بازرگانی تبریز، نیز در این نشست دلیل کاهش حجم مراودات ایران و عراق را در نبود نقشه راه همکاری‌های اقتصادی با این کشور همسایه عنوان کرد و گفت این در حالی است که ترکیه موفق شده است طی چند ماه اخیر، ۴میلیارد دلار به رقم صادرات خود به عراق اضافه کند و به این ترتیب، میزان صادرات ترکیه به عراق طی نیمه نخست سال میلادی جاری، به ۸/ ۱۱میلیارد دلار رسیده ‌است. به گفته او، قیمت محصولات غذایی ترکیه در بازار عراق، از محصولات مشابه ایرانی گران‌تر است اما گرایش مردم عراق به مصرف کالاهای ترکیه، روز به روز در حال افزایش است. ژائله با تاکید بر اینکه تجارت یک‌طرفه ایران با عراق، سرانجامی برای کشور ندارد و باید قراردادهای متقابل با این کشور منعقد شود، اضافه کرد: متاسفانه در بخش مواد خوراکی و غذایی در حال واگذاری قفسه فروشگاه‌های زنجیره‌ای عراق به ترکیه هستیم و با توجه به روندی که دولت ترکیه در پیش گرفته و اعطای خط اعتباری ۱۰میلیارد دلاری اگزیم‌بانک این کشور برای حضور شرکت‌ها و محصولات ترک در بازار عراق، طی ماه‌های آتی احتمالا از حجم بازار ایران در عراق بیشتر کاسته خواهد شد.