در فصل نخست ۲۰۲۲ بررسی شد
فرصت‌سازی تجاری از جنگ اوکراین
ردپای جنگ در تجارت اروپا
تحولات تجارت کالایی ایران، ترکیه و اتحادیه اروپا با توجه به جنگ اوکراین از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران واکاوی شد. گزارشی که نشان می‌دهد اتحادیه اروپا پس از جنگ اوکراین توانسته تجارت خود را به کشورهای خارج از این منطقه افزایش دهد. همچنین ترکیه از این فرصت برای توسعه صادرات به اتحادیه اروپا استفاده کرده است، به‌گونه‌ای که صادرات ترکیه در ماه مارس 2022 به بالاترین صادرات ماهانه به اتحادیه اروپا در چند سال‌اخیر رسیده و واردات ترکیه از اتحادیه نیز همین روند را در این مدت طی کرده است.
در عین حال صادرات اقلام نفتی ایران نیز در این دوره با افزایش 5 برابری روبه‌رو شد اما از نظر ارزش رقم چشمگیری نیست. صادرات اقلام نفتی ایران به اتحادیه اروپا از صادرات این اقلام از روسیه و ترکیه به این اتحادیه بسیار کمتر بوده است. جنگ اوکراین تحولاتی در تجارت کالایی و اقلام نفتی به‌همراه داشته که اگرچه با توجه به تحریم‌های اروپا علیه روسیه باید در انتظار میزان تاثیر پیامدها در آمار فصول آینده اتحادیه اروپا باشیم ولی بخشی از آثار آن در تجارت ماه مارس سال‌جاری نیز قابل‌مشاهده است. این گزارش ضمن اشاره به روند تجارت کالایی اتحادیه اروپا با ایران، سیر تحولات تجارت اتحادیه را با اقتصادهای خارج از این اتحادیه طی سال2021 و فصل نخست 2022 بررسی کرده است. علاوه‌بر این ترکیب تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا، گروه‌های عمده، تغییرات و میزان مشارکت آنها در رشد تجارت در فصل نخست 2022 ارائه‌شده است.
تجارت اتحادیه اروپا با دنیا
در فصل نخست 2022 تجارت کالایی اتحادیه اروپا (27 اقتصاد) با کشورهای خارج از این اتحادیه حدود 1266میلیارد یورو بوده که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل حدود 31درصد افزایش داشته است. سهم صادرات از تجارت مزبور نزدیک به 47درصد (592میلیارد یورو) و مابقی 53درصد (674میلیارد یورو) مربوط به سهم واردات است. در مقایسه با مدت مشابه سال‌قبل، صادرات اتحادیه اروپا به اقتصادهای خارج از این اتحادیه در فصل نخست 2022، حدود 16درصد افزایش داشته؛ درحالی‌که در همین مدت واردات از رشد بیشتری برخوردار بوده و بیش از 46درصد رشد کرده است. بر اساس این گزارش، بعد از تهاجم روسیه به اوکراین، صادرات و واردات اتحادیه اروپا به/ از خارج از این منطقه، افزایش یافت به‌نحوی‌که فقط طی یک ماه مارس همین سال، واردات و صادرات به ترتیب حدود 19درصد و 15درصد رشد کرد.
تجارت ایران با اتحادیه اروپا
یکی از شرکای تجاری اتحادیه اروپا، ایران است. تقریبا از ابتدای سال2019 تجارت ایران با این اتحادیه به دلیل تشدید تحریم‌ها، افت چشمگیری کرد که طی سال‌ها بعد نیز استمرار یافت. کل تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا در سال2021 حدود 87/ 4میلیارد یورو بود که تقریبا یک‌چهارم رقم مشابه در سال2018 است. در فصل نخست 2022 تجارت ایران با اتحادیه اروپا به حدود 33/ 1میلیارد یورو رسید‌که 7/ 20درصد از آن مربوط به صادرات ایران به این اتحادیه و 3/ 79درصد هم مربوط به واردات ایران از این اتحادیه است. در مقایسه با فصل مشابه سال‌قبل، صادرات ایران به این منطقه اقتصادی حدود 8/ 38درصد و واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز حدود 3/ 18درصد افزایش یافته است. بعد از تهاجم روسیه به اوکراین، تجارت اتحادیه اروپا با روسیه دستخوش تغییراتی شد. طبق داده‌های مرکز آمار اروپا، در ماه مارس 2022 نسبت به فوریه همین سال، واردات اتحادیه اروپا از روسیه افزایش 3/ 12درصد و در مقابل صادرات اتحادیه اروپا به این کشور کاهش 49درصدی یافت. حدود 67درصد از واردات اتحادیه اروپا از روسیه در ماه مارس سال‌جاری مربوط به واردات اقلام نفتی (سوخت‌های معدنی و روان‌کننده‌ها) است. صادرات اقلام نفتی ایران به اتحادیه اروپا نیز در فصل نخست 2022 به حدود 2میلیون یورو رسید که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل 5برابر شد. با وجود افزایش قابل‌توجه صادرات گروه کالای نفتی ایران به این اتحادیه، صادرات مزبور از ارقام مشابه روسیه و حتی ترکیه هم کمتر است. در فصل اول 2022 صادرات نفتی روسیه و ترکیه به اتحادیه اروپا نسبت به فصل مشابه سال‌قبل، به ترتیب 3/ 2 برابر و 8/ 1برابر شده است.
تجارت ترکیه با اتحادیه اروپا
برخلاف ایران، تجارت کالایی ترکیه با اتحادیه اروپا طی بازه زمانی 2016 الی 2021 از روند عمومی افزایشی برخوردار بوده؛ به‌نحوی‌که کل تجارت ترکیه با این اتحادیه در سال2021 تقریبا 1/ 2برابر رقم مشابه در سال2016 است.
در فصل ابتدایی 2022 صادرات ترکیه به اتحادیه اروپا برابر با 4/ 23میلیارد یورو با سهم 51درصدی و واردات نیز حدود 2/ 22میلیارد یورو با سهم 49درصدی از کل تجارت این کشور با اتحادیه اروپا بود که هم از حیث ارزش و هم از لحاظ ترکیب به‌ویژه سهم صادرات، تفاوت قابل‌ملاحظه‌ای با ایران دارد. صادرات کالایی ترکیه به اتحادیه اروپا در فصل نخست 2022 بیش از 85 برابر صادرات ایران به این اتحادیه است. بعد از بروز جنگ روسیه و اوکراین، صادرات ترکیه به این اتحادیه افزایش یافت و در‌ماه مارس 2022 به 24/ 8میلیارد یورو رسید‌که بالاترین صادرات ماهانه ترکیه به اتحادیه اروپا طی سال‌های گذشته است. نکته قابل‌توجه دیگر، افزایش واردات ترکیه از این اتحادیه است که در ماه مارس به 4/ 8میلیارد یورو رسیده و از این لحاظ هم بالاترین رقم واردات ماهانه از این اتحادیه تاکنون است. ترکیب و روند افزایشی تجارت کالایی ترکیه با اتحادیه اروپا را می‌توان به ساختار و سازگاری سیاست‌های تجاری، تعرفه‌ای و ارزی این کشور با رویکرد افزایش رقابت‌پذیری و ارتقای نقش تجارت در رشد اقتصادی نسبت داد.
کسری تراز تجاری کالایی اتحادیه اروپا با کشور روسیه در فصل نخست 2022 به 45میلیارد یورو رسید که نسبت به فصل مشابه سال‌قبل، تقریبا چهار‌برابر شد. روند ماهانه تراز تجاری اتحادیه اروپا با روسیه نشان‌دهنده تشدید کسری تراز تجاری این اتحادیه با روسیه است. تجارت کالایی ترکیه با اتحادیه اروپا در فصل نخست 2021 دارای کسری تجاری حدود 6/ 1میلیارد یورویی برای ترکیه بود که با افزایش بیشتر صادرات ترکیه به این اتحادیه در مقایسه با رشد واردات، کسری تراز مزبور به مازاد تراز تجاری حدود 3/ 1میلیارد یورویی در فصل 2022 تبدیل شد. از سال2019 به بعد و همزمان با تشدید تحریم‌ها، به دلیل افت قابل‌توجه صادرات نفتی ایران و همچنین بالا بودن حجم واردات از حجم صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا، همواره تراز تجاری ایران با این اتحادیه دارای کسری بوده است. در فصل 2022 کسری تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا به حدود 779میلیون یورو رسید‌که نسبت به مدت مشابه سال‌قبل، حدود 4/ 12درصد تضعیف شد.
کالاهای تجاری ایران و اتحادیه اروپا
سه گروه کالایی عمده وارداتی ایران از اتحادیه اروپا طی فصل نخست 2022 به ترتیب شامل ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل با ارزش 327میلیون یورو، مواد غذایی و حیوانات زنده با ارزش 261میلیون یورو و محصولات شیمیایی با ارزش 254میلیون یورو بوده که در مقایسه با فصل مشابه سال‌گذشته به ترتیب با افزایش 9/ 6درصد، 60درصد و 11درصد همراه بوده‌اند. عوامل مسلط در افزایش واردات 3/ 18درصدی ایران از اتحادیه اروپا در فصل نخست 2022 نسبت به فصل مشابه سال‌قبل، افزایش واردات گروه کالایی مواد غذایی و حیوانات زنده با مشارکت 11 واحد درصد، گروه محصولات شیمیایی با مشارکت 6/ 3واحد‌درصد و گروه ماشین‌آلات و تجهیزات حمل‌ونقل با مشارکت 4/ 2واحد درصد است. در مقایسه سه گروه کالایی شامل مواد غذایی و حیوانات زنده با ارزش 89میلیون یورو، محصولات شیمیایی با ارزش حدود 73میلیون یورو و کالاهای صنعتی طبقه‌بندی شده بر حسب مواد با ارزش 57میلیون یورو جزو کالاهای عمده صادراتی ایران به اتحادیه اروپا طی مدت مورد بررسی هستند که نسبت به فصل مشابه سال‌گذشته، به ترتیب حدود منفی 7/ 0 درصد، مثبت 110درصد و 40درصد رشد داشته‌اند. عوامل مسلط در رشد 8/ 38درصدی صادرات کالایی ایران به اتحادیه اروپا در فصل نخست 2022 نسبت به فصل مشابه سال‌قبل، افزایش صادرات گروه کالایی شیمیایی با مشارکت 2/ 19واحد درصد، گروه مواد خام خوراکی با مشارکت 9 واحد‌درصد و گروه کالای صنعتی طبقه‌بندی شده بر حسب مواد با مشارکت 8واحد‌درصد است.
