در این راستا لازم است سیاست توسعه تعاملات تجاری و اقتصادی خارجی با کشورهای هدف متناسب با توانایی و نیازهای داخلی در دستور کار کشور قرار گیرد و از این طریق امکان بهره‌‌مندی از مزیت‌های تجارت خارجی فراهم شود. یکی از ظرفیت‌های موجود در زمینه افزایش تعاملات تجاری و اقتصادی با کشورهای هدف همکاری با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیاست که در این گزارش به بررسی ظرفیت‌های همکاری تجاری و اقتصادی ایران با کشورهای عضو این اتحادیه پرداخته می‌شود. حجم تجارت ایران با کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی سال‌های ۱۳۹۸- ۱۳۹۴ حداقل ۰۸/ ۱ (سال ۹۴) و حداکثر ۴/ ۲ (۹۵) میلیارد دلار بوده که در مقایسه با حجم کل تجارت کشور طی سال‌های فوق سهم اندکی (حدود ۲ درصد) را داراست. طی سال‌های اخیر بیشترین صادرات ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به ترتیب مربوط به روسیه و بلاروس و بیشترین واردات نیز از روسیه و قزاقستان بوده است.

به رغم اینکه ایران می‌تواند عمده نیازهای وارداتی برخی از کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا را تامین کند، اما بنا به برخی دلایل از جمله قیمت تمام شده بالای محصولات ایرانی در مقایسه با محصولات مشابه سایر کشورها، ضعف دیپلماسی تجاری و وجود تحریم، عمده نیازهای وارداتی کشورهای عضو این اتحادیه از کشورهایی غیر از ایران تامین می‌شود. از طرفی مستندات آماری حاکی از آن است که طی سال‌های اخیر، ایران جزو مقاصد عمده صادراتی کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا نبوده است. براساس آمار صندوق بین‌المللی پول در سال ۲۰۱۸ تولید ناخالص داخلی اتحادیه اقتصادی اوراسیا برابر ۱۴۸۱ میلیارد دلار و متوسط درآمد سرانه آن ۵۲۲۲ دلار بوده است. مساحت کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا حدود ۲۰ میلیون کیلومتر مربع (۱۴درصد مساحت جهان) بوده و با جمعیت ۱۸۳ میلیون نفری از منابع انسانی و طبیعی قدرتمندی برخوردار است.

اما موافقت‌نامه تشکیل منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اوراسیا و کشورهای عضو یکی از توافق‌نامه‌های چندجانبه است که در مقدمه آن به مواردی از جمله افزایش روابط و همکاری‌های سنتی چندجانبه بین طرف‌ها، تمایل به ایجاد محیط و شرایط مناسب برای توسعه تجارت چندجانبه و روابط اقتصادی و ارتقای همکاری‌های اقتصادی بین طرف‌ها در زمینه مورد علاقه متقابل، تشکیل یک منطقه بزرگ آزاد تجاری بین ایران و اوراسیا، گسترش تجارت و همگرایی اقتصادی، نیاز به گسترش بیشتر روابط متقابل بین طرف‌ها بر پایه اعتماد متقابل، شفافیت و تسهیل تجاری و... اشاره شده که لایحه آن در سال ۱۳۹۷ به مجلس تقدیم شده است.

جزئیات تجارت با اوراسیا

براساس آمارهای سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۱۵ محصولات کشاورزی، پلاستیک و اشیای ساخته شده از آن، محصولات دارویی و مس جزو پنج قلم نخست صادراتی ایران به روسیه هستند که دارای سهمی بالغ بر ۷۴درصد و ارزش حداقل ۳/ ۱۳۵ میلیون دلار از کل صادرات ایران به این کشور هستند. روند صادرات ایران به روسیه طی سال‌های فوق دارای روند افزایش بوده است، به گونه‌ای که بیشترین صادرات مربوط به‌سال ۲۰۱۷ به ارزش ۶/ ۲۸۵ میلیون دلار و کمترین آن مربوط به سال ۲۰۱۵ به ارزش ۱/ ۱۷۳ میلیون دلار بوده است.

همچنین اقلامی نظیر غلات، آهن و فولاد، زغال‌چوب، چربی‌ها، روغن‌های حیوانی یا گیاهی و محصولات آنها، گوشت و فرآورده‌های مربوط به آن، کاغذ و مقوا و اشیاء ساخته شده از آن جزو اقلام نخست وارداتی ایران از روسیه طی سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۱۵ هستند که دارای سهمی بالغ بر ۷۰ درصد و ارزش ۲/ ۴۷۷ میلیون دلار از کل واردات از این کشور هستند.

اما در میان اقلام نخست صادراتی ایران به ارمنستان کالاهایی چون، نیکل و مصنوعات آن، قلع و مصنوعات آن، سرب، روی و قطعات لکوموتیو راه‌آهن و ابریشم قرار دارند.

مطابق آمارها میوه‌های سخت پوست،تازه یا خشک، خرما،انجیر، آناناس،آواکادو، انگور تازه یا خشک کرده و کلینکر سیمان جزو اقلام نخست صادراتی ایران به قزاقستان است.

اما وسایل نقلیه، ماشین آلات و تجهیزات برقی و قطعات آن، اسباب بازی ها، ملزومات ورزشی، قطعات و لوازم جانبی آن، مبلمان، ملافه، تشک، کشتی‌ها، قایق‌ها و سازه‌های شناور، آثار هنری و عتیقه‌ها و ساعت و قطعات آن جزو اقلام نخست صادراتی ایران به بلاروس هستند.  به‌طور خلاصه و در مجموع می‌توان عنوان کرد که طی سال‌های ۹۸- ۹۴ بیشترین صادرات ایران در اوراسیا به روسیه بوده و بیشترین واردات را نیز به ترتیب از روسیه و قزاقستان داشته است.

ساختار تجاری اروسیا

سهم نفت در اقتصاد ایران و روسیه بیش از ۵۰ درصد است. روسیه حجم بالایی از محصولات کشاورزی و موادغذایی را وارد می‌کند و یکی از بزرگترین واردکنندگان این نوع کالا در جهان است. مبادلات ایران و روسیه به دلیل وجود تعرفه‌های بالای واردات و صادرات در این کشور، نبود خط پروازی و حمل و نقل دریایی مناسب بین ایران و روسیه و متفاوت بودن استانداردها برای صادرات محصولاتی مانند انواع دام،ماهی، میوه و سبزی‌ها در سطح مطلوبی نیست.

در رابطه با ارمنستان عمده کالای وارداتی آنها گازهای نفتی و روغن‌های نفتی است. در این دو بخش عمده ایران نیز دارای مزیت صادراتی است که یکی از ظرفیت‌های موجود برای ایران در این بخش‌ها است که عمده کالاهای وارداتی ارمنستان از ایران شامل گازهای نفتی و... است. همچنین اقلام عمده وارداتی قزاقستان روغن‌های نفتی است که جزو اقلام عمده صادراتی ایران محسوب می‌شود. دستگاه‌های تلفن و سپس داروها در جایگاه بعدی اقلام عمده وارداتی این کشور قرار دارند که تناسب قابل توجهی با ترکیب عمده صادراتی ایران ندارد.  از سوی دیگر به رغم اینکه نفت خام و روغن‌های نفتی جزو اقلام عمده وارداتی این کشور است و اقلام فوق جزو محصولات صادراتی ایران است، اما با مشاهده ترکیب صادرات ایران به بلاروس و بررسی ارقام فوق می‌توان پی برد که میزان واردات بلاروس از ایران بسیار محدود است، اگرچه میزان واردات بلاروس طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۸ روند افزایشی با شیب بسیار ملایمی داشته است.  از سوی دیگر، اگرچه عمده کالاهای وارداتی قرقیزستان روغن‌های نفتی است که جزو محصولات عمده صادراتی ایران محسوب می‌شود، اما ترکیب واردات این کشور از ایران شامل رنگ‌ها، پلیمرهای اتیلن، خرما و انجیر و... است.

اخبار مرتبط