بسیاری از کشورهای عضو آ‌سه‌آن، طی سال‌های اخیر صنعت مراقبت سلامت خود را برای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی بازتر کرده‌اند و مجوز مالکیت صددرصد خارجی در بیمارستان‌ها و سایر زیربخش‌های مراقبت سلامت مانند تولید دارو و تجهیزات پزشکی را داده‌اند. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آ‌سه‌آن سهم کوچکی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان را در بر می‌گیرد؛ با این حال روند افزایشی را در پیش گرفته است. پروژه‌های سرمایه‌گذاری جدید با «گرینفیلد» در منطقه آ‌سه‌آن طی ۱۰ سال اخیر ۴۳ درصد افزایش یافته و از متوسط سالانه ۴/ ۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ به ۲میلیارد دلار در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ رسیده است.

به گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، صنعت مراقبت‌های سلامت، یکی از زمینه‌های مهم همکاری‌های اقتصادی و اجتماعی در کشورهای عضو آ‌سه‌آن است. صنعت مراقبت‌های سلامت شامل ارائه مراقبت‌های پزشکی (درمان، پیشگیری و تسکین)، داروسازی، فناوری و تجهیزات پزشکی، بیمه سلامت، مراکز تحقیق و توسعه و موسسات آموزشی است. هزینه مراقبت‌های سلامت در اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آ‌سه‌آن) حدود ۴ درصد تولید ناخالص داخلی منطقه است که بسیار کمتر از میانگین جهانی (۱۰ درصد) است.

به‌طور سنتی، مسوولیت ارائه خدمات مراقبت سلامت در کشورهای آ‌سه‌آن بر عهده بخش دولتی بوده است. با توجه به محدود بودن بودجه، افزایش و تغییرات جمعیتی، بخش دولتی با چالش‌های قابل توجهی در برآوردن تقاضای فعلی و آینده منطقه مواجه است. در این زمینه، بخش‌خصوصی از جمله شرکت‌های مراقبت سلامت خارجی می‌توانند تکمیل‌کننده تلاش‌های بخش دولتی در ارائه این خدمات باشند. این گزارش تنها بر سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی - به‌خصوص سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و شرکت‌های خارجی- در صنعت مراقبت‌های سلامت در کشورهای آ‌سه‌آن تمرکز دارد.

در سال ۲۰۱۶ هزینه مراقبت‌های سلامت آ‌سه‌آن، ۹۹ میلیارد دلار بوده که معادل ۳/ ۱ درصد کل هزینه‌های مراقبت‌های سلامت جهان در آن سال است. سرانه هزینه سلامت در این منطقه در سال ۲۰۱۰ حدود ۱۱۳ دلار بوده است. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۵ سرانه هزینه مراقبت‌های سلامت آ‌سه‌آن، ۲/ ۳ برابر شود و به ۳۶۵ دلار برسد. پیش‌بینی می‌شود مخارج مراقبت‌های سلامت در این منطقه نیز به رقم حداقل ۲۶۹ میلیارد دلار برسد. با این حال، بازار ارائه مراقبت‌های سلامت همچنان به‌طور قابل‌توجهی نفوذ و عرضه پایینی خواهد داشت؛ این درحالی است که در این بازار تقاضا رو به افزایش بوده و بنابراین کشورهای منطقه با تقاضای قابل توجه و چالش عرضه روبه‌رو خواهند شد. در سال ۲۰۱۶، متوسط هزینه مراقبت‌های سلامت آ‌سه‌آن به‌عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی در سطح ۴ درصد باقی مانده که نسبت به میانگین جهانی(۱۰ درصد)، کشورهای توسعه‌یافته (۹ درصد در استرالیا و ۱۷ درصد در ایالات‌متحده آمریکا) و کشورهای در حال توسعه شرق آسیا و اقیانوسیه کمتر است.

سه عضو آ‌سه‌آن(مالزی، سنگاپور و تایلند) مهم‌ترین نقاط جهان برای جذب گردشگر پزشکی هستند. این کشورها شاهد رشد گردشگری پزشکی بوده‌اند که این امر ویژگی خاصی را به چشم‌انداز مراقبت‌های پزشکی آنها می‌افزاید. مزایایی همچون پایین بودن هزینه، تجهیزات مقرون به صرفه و با کیفیت مراقبت‌های سلامت و ارزش‌های گردشگری عوامل کلیدی در رشد این بخش به‌شمار می‌روند.

سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی یک مشخصه کلیدی است و در میان تمامی بخش‌های مراقبت سلامت در آ‌سه‌آن قابل‌توجه است. در برخی بخش‌ها، مانند بیمارستان‌ها و داروسازی‌ها، نقش بخش‌خصوصی در حال پررنگ شدن است. بخش‌خصوصی در این حوزه‌ها درحال سرمایه‌گذاری بوده و بیمارستان‌هایی را در سراسر آ‌سه‌آن در سطوح مختلف ساخته است. در برخی از کشورهای عضو، بیمارستان‌های خصوصی بیش از ۵۰ درصد تمامی بیمارستان‌ها یا بیش از ۲۰ درصد تخت‌های بیمارستانی را شامل می‌شود؛ این درحالی است که در سایر آنها، از جمله جمهوری دموکراتیک لائوس، میانمار و ویتنام، مشارکت بخش‌خصوصی به نسبت پایین بوده اما روند افزایشی دارد.

سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در آ‌سه‌آن سهم کوچکی از کل سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی جهان را در بر می‌گیرد؛ پروژه‌های سرمایه‌گذاری جدید یا «گرینفیلد-حوزه سبز» در این نقطه طی ۱۰ سال اخیر ۴۳ درصد افزایش یافته و از متوسط سالانه ۴/ ۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳ به ۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ رسیده است. در مقایسه با سایر مناطق درحال توسعه، آ‌سه‌آن شاهد سرمایه‌گذاری گرینفیلد بیشتری در حوزه سلامت است.

طی سال‌های اخیر این منطقه مورد توجه بیشتری از سوی بنگاه‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر قرار گرفته است. بنگاه‌های خطرپذیر، آ‌سه‌آن را به‌عنوان مرکزی برای استارت‌آپ‌های مراقبت‌های سلامتی شناسایی کرده‌اند. سرمایه‌گذاری آنها در مراقبت‌های سلامت درحال افزایش بوده و بیشتر قراردادها در بیمارستان‌ها و داروسازی‌ها انجام شده است. عمده بودجه این معاملات از کل سرمایه‌گذاری بنگاه‌های خطرپذیر آ‌سه‌آن یا بنگاه‌هایی که در این منطقه به‌خصوص سنگاپور مستقر هستند، صورت گرفته است.

از میان ۱۰۰ شرکت بزرگ داروسازی در جهان، ۷۹ مورد آنها در آ‌سه‌آن حضور دارند. اکثر ۵۰ شرکت عمده جهان در چندین کشور عضو آ‌سه‌آن فعالیت می‌کنند. سنگاپور بیشترین تعداد این شرکت‌ها را دارا است و پس از آن تایلند و مالزی قرار دارند. این ۵۰ شرکت به‌دلیل حق ثبت اختراع و مزایای مالکیتی، عمدتا از کشورهای توسعه‌یافته بوده‌اند. شرکت‌های چندملیتی داروسازی اروپایی سهم عمده را در میان این ۵۰ شرکت برتر به خود اختصاص داده‌اند و پس از آن شرکت‌های چند ملیتی ایالات‌متحده آمریکا و ژاپن قرار دارند.

بسیاری از این ۵۰ شرکت برتر زیرمجموعه‌های متعدد با کارکردهای مختلفی را در کشور مقصد تاسیس کرده و بیشتر آنها حداقل یک شرکت زیرمجموعه فروش و توزیع در یک کشور میزبان دارند. برخی از این شرکت‌ها فعالیت‌های تولیدی، تحقیقاتی و فعالیت‌های پشتیبان در بعضی کشورهای عضو آ‌سه‌آن دارند. همچنین ۵۰ شرکت برتر، در زمینه داروسازی، شرکت‌های زیرمجموعه‌ای دارند که از آنها به‌عنوان‌ هاب برای صادرات به سایر کشورها استفاده می‌کنند.

مشارکت و توسعه منطقه‌ای در میان کشورهای عضو آ‌سه‌آن در بهبود محیط سرمایه‌گذاری این منطقه تاثیر بسزایی داشته است.

شرکت‌های چندملیتی و شرکت‌هایی که در صنعت مراقبت‌های سلامت در منطقه فعالیت می‌کنند، نیاز به ارزیابی چشم‌انداز خدمات مراقبت سلامت که به‌طور مداوم با توسعه ملی و اجرای سیاست‌های مربوط به مراقبت سلامت منطقه درحال شکل گرفتن است، دارند. با توجه به اینکه کشورهای آ‌سه‌آن تحت «طرح جامعه اقتصادی آ‌سه‌آن ۲۰۲۵» قصد یکپارچه‌سازی دارند، ذی‌نفعان باید محیط سرمایه‌گذاری بخش مراقبت سلامت را زیرنظر داشته باشند. تا سال ۲۰۲۵ انتظار می‌رود جامعه واحد اقتصادی آ‌سه‌آن تنها بازار ۷/ ۴ تریلیون دلاری با دارا بودن جمعیت حدود ۷۰۰ میلیون نفر باشد.

خدمات مراقبت سلامت در میان کشورهای عضو آ‌سه‌آن بسیار متفاوت است. یک مشخصه اصلی آن این است که با توجه به بودجه دولتی محدود، جمعیت روبه‌رشد، تغییرات جمعیتی و افزایش شیوع بیماری‌های غیرواگیردار، ارائه خدمات مراقبت سلامت به‌عنوان یک چالش اساسی باقی مانده است. برخی از کشورهای عضو آ‌سه‌آن تجهیزات قدیمی و ناکارآمدی دارند. با توجه به کمبود امکانات و تجهیزات با کیفیت، بیماران در کشورهای عضو آ‌سه‌آن مانند اندونزی، کامبوج، لائوس، میانمار و ویتنام برای خدمات پزشکی به کشورهای همسایه مسافرت می‌کنند.

تمامی کشورهای عضو آ‌سه‌آن برای پوشش همگانی سلامت برنامه‌هایی دارند. تا سال ۲۰۳۰ انتظار می‌رود شهروندان تمامی کشورهای عضو آ‌سه‌آن به مراقبت‌های سلامتی دسترسی داشته باشند. پیشرفت در مسیر پوشش همگانی سلامت در سال ۲۰۱۸ در هر کشور به‌طور قابل‌توجهی متفاوت است. برخی از آنها پیش از این، بیش از ۸۰ درصد پوشش را کسب کرده‌اند. درحالی‌که سایر آنها مانند لائوس، نرخ پوشش پایین‌تری دارند.

برخی از کشورهای عضو به‌عنوان مقاصد اصلی گردشگری جهان و منطقه (از جمله مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند) ظاهر شده‌اند. آنها فهرست بیمارستان‌هایی که توسط کمیسیون مشترک بین‌المللی به تصویب رسیده را بیشتر کرده‌اند؛ به این معنی که به یک سطح معینی از استاندارد بین‌المللی مراقبت سلامت رسیده‌اند و اکوسیستم مراقبت‌های سلامت پیشرفته‌تری دارند. در برخی موارد، حمایت نهادی شدید و سیاست‌های هدفمند در زمینه ترویج گردشگری سلامت، نقش مهمی در موفقیت این کشورها در جذب گردشگران پزشکی داشته است. برخی کشورها، مانند ویتنام، تعداد فزاینده‌ای از بیماران را در کشورهای همسایه جذب می‌کنند.

مخارج مراقبت‌های سلامت در منطقه در مقایسه با کشورهای OECD نسبتا پایین‌تر بوده که نشان از هزینه و سرمایه‌گذاری بیشتر برای توسعه و ارتقا در صنعت مراقبت‌های سلامت دارد. سطح مشارکت بخش‌خصوصی در این صنعت، در بین کشورها متفاوت است. در برخی از آنها، مشارکت پایین و حدود ۱۵درصد است، این درحالی است که در سایر آنها بخش‌خصوصی بیش از ۵۰درصد احداث بیمارستان یا تخت‌های بیمارستان در کشور را به خود اختصاص داده است. کمبود منابع انسانی کافی (پزشکان، پرستاران و سایر ارائه‌دهندگان مراقبت‌های سلامت واجد شرایط) و فناوری پزشکی از چالش‌های اصلی توسعه صنعت مراقبت سلامت در منطقه است.

تمامی کشورهای عضو آ‌سه‌آن متوجه نقش مهم بخش‌خصوصی در مراقبت‌های سلامت شده‌اند. به منظور توسعه مراقبت‌های سلامت، مشارکت بخش‌خصوصی و دولتی به منظور حمایت از توسعه مراقبت‌های سلامت مورد توجه قرار می‌گیرد. کشورهای عضو، سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش مراقبت سلامت، مانند احداث بیمارستان‌ها و ساخت داروسازی‌ها و تجهیزات پزشکی را ترویج می‌دهند. در برخی از زیرمجموعه‌های مراقبت سلامت، مانند بیمارستان‌ها (در برخی از کشورهای عضو که کمتر از ۵۰ تخت دارند) و تولید داروهای گیاهی سنتی، مجوزی برای ورود سرمایه‌گذاری خارجی به این حوزه‌ها داده نشده است.