این برنامه در شرایطی از سوی سرپرست سازمان توسعه تجارت کشور اعلام شده که بعد از تحریم‌‌های ۹۷ و محدودیت مبادلات مالی ایران، سبد تجارت خارجی ایران دچار دگرگونی‌‌هایی شد. به‌گونه‌ای که این امر، باعث خروج برخی کشور‌ها از این سبد و وارد شدن کشور‌های جدید به لیست شرکای تجاری ایران شد. محمدرضا مودودی اعلام کرده است: برای توسعه تجارت در سال ۹۸ ما یک تغییر جهت جغرافیایی خواهیم داشت به‌طوری‌که تلاش می‌کنیم از صادرات به کشور‌های دوردست به صادرات به کشور‌های همسایه معطوف شویم که این تغییر گرانیگاه، اگرچه ممکن است باعث شود که آمار صادرات ما به کشور‌های دورتر کاهش یابد اما با توسعه صادرات به کشور‌های همسایه کاهش صادرات به آن کشور‌ها را جبران خواهیم کرد.

همزمان با محدودیت‌هایی که تحریم‌ها برای ایران ایجاد کرد، برخی کشور‌ها از ادامه همکاری‌های تجاری با ایران خودداری کردند. اما این موضوع موجب شد گروه دیگری از کشور‌ها از این فرصت استفاده کنند و توسعه روابط تجاری با ایران را در دستور کار قرار دهند. به همین دلیل با وجود آغاز تحریم‌ها از آبان ماه ۹۷، شاهد کاهش اندک صادرات در پایان ۱۱ ماه سال ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال گذشته (۹۶) بودیم. ایران با ۱۳ کشور همسایه در ۱۱ ماه منتهی به بهمن سال ۹۷ دارای تراز تجاری مثبت بوده که نشان می‌دهد صادرات به این کشور‌ها با رشد ۱۴ درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ روبه‌رو شده ولی واردات از آنها افت ۲۴ درصدی داشته است. بنابراین می‌توان گفت تمرکز بر کشور‌های همسایه در صادرات کارنامه خوبی داشته است. هرچند کارشناسان اعتقاد دارند که پتانسیل ایران در برخی بازار‌ها بیشتر از رقم کنونی مبادلات تجاری است.

در سال ۹۸ نیز با توجه به اظهارات محمدرضا مودودی، همچنان تمرکز بر بازار‌های همسایه در دستور کار قرار گرفته است. نخستین گام در این راستا نیز با ورود نخست‌وزیر عراق به همراه هیات بلندپایه عراقی که روز گذشته وارد تهران شد، برداشته شده است. عادل عبدالمهدی را در سفر به تهران هفت وزیر دولت عراق و ۳۰ نفر از فعالان بخش‌خصوصی همراهی می‌کنند. فعالان اقتصادی پیش‌بینی می‌کنند در این سفر مقدمات اجرایی شدن توافقات سفر حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران به عراق در زمینه ویزای تجاری، ترانزیت کالا از مسیر عراق، فعال شدن شرکت‌‌های بازرسی ایرانی در رابطه با کنترل کیفیت و استاندارد، مشارکت ایران در بازسازی عراق و پیوند زدن ظرفیت‌های صنعتی دو کشور با را‌ه‌اندازی شهرک‌های صنعتی مشترک فراهم شود.

 بی‌تاثیری تحریم بر تجارت خارجی

اگرچه تصور بر این بود که تحریم ایران در آبان ماه ۹۷ تجارت ایران را تحت تاثیر قرار می‌دهد اما محمدرضا مودودی، سرپرست سازمان توسعه تجارت با اشاره به اتفاقاتی که در تجارت خارجی ایران در سال ۹۷ افتاد، در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم اظهار کرده است: با اعمال تحریم‌‌های ایالات‌متحده آمریکا علیه ایران در اردیبهشت ماه سال گذشته و همچنین تکمیل تحریم‌‌ها در آبان ماه، همه پیش‌بینی‌‌های آمریکا و متحدانش دال بر این بود که تجارت خارجی ایران در سال ۹۷ با چالش جدی مواجه خواهد شد و آنها با پروپاگاندا تلاش داشتند به هدف خود در صفر کردن تجارت خارجی ایران دامن بزنند و در ۱۳ آبان ماه که آمریکا ضربه سختی از ایران خورده بود، آن شکست خود را تلافی کنند. اما بر خلاف همه پیش‌بینی‌‌ها، ظرفیت تجارت خارجی ایران در سال ۹۷ نه تنها تضعیف نشد بلکه در ۱۱ ماه سال ۹۷، به‌رغم مشکلاتی که در بسیاری از شاخص‌‌های اقتصادی به‌وجود آمد، تجارت خارجی ایران توانست کارنامه قابل قبولی ارائه کند. او با اشاره به محدودیت‌‌هایی که علیه تجارت خارجی ایران در سال ۹۷ به اجرا درآمد گفته است: در سال ۹۷ و بعد از اعمال تحریم‌‌های آمریکا، سوئیفت و تبادلات مالی به‌صورت جدی دچار محدودیت شد و بر این اساس کشور‌هایی همچون ژاپن، کره‌جنوبی، کشور‌های اروپایی و برخی کشور‌های آسیای دور از ما فاصله گرفتند، چراکه به‌واسطه بعد مسافت، تجارت این کشور‌ها با ایران نیازمند ساپورت سیستم کشتیرانی و مالی سوئیفت بود. اما به‌‌رغم کاهش میزان تجارت کشور‌های مذکور با ایران، سطح تجارت کشور‌های ایران با همسایه افزایش یافت چراکه افزایش نرخ دلار در برابر ریال، توجیه اقتصادی واردات کالا از ایران را برای کشور‌های همسایه به شدت بالا برد. سرپرست سازمان توسعه تجارت با بیان اینکه در صورت فراهم بودن ظرفیت و زیرساخت صادرات کشورمان، در سال ۹۷ می‌توانستیم صادرات بیشتری به کشور‌های همسایه داشته باشیم گفته است: بعد از تحریم‌‌های اعمال شده،‌ صادرات میعانات گازی کشورمان به شدت افت کرد ولی با وجود این صادرات کشور در سال ۹۷، توانست عدد ۴۰ میلیارد دلار را رقم بزند و در مقایسه با سال قبل از آن تنها یک درصد کاهش را تجربه کردیم که اصلی‌ترین دلیل آن افت صادرات میعانات گازی بود که خریداران آن عمدتا کشور‌هایی بودند که در فاصله دوری قرار داشتند. میزان صادرات پتروشیمی هم در سال ۹۷ به میزان ۱۴ درصد و صادرات سایر اقلام ۲ درصد افزایش یافت. مودودی با تاکید بر ظرفیت کشور‌های همسایه و تجارت با آنها اظهار کرده است: در سال گذشته ما رکورد تاریخی صادرات نزدیک به ۹ میلیارد دلاری را با عراق ثبت کردیم و صادرات ما با این کشور به میزان ۵۰ درصد در سال ۹۷ افزایش یافت. ایران سهم قابل‌توجهی از واردات کشور عراق را در اختیار دارد. ما در سال ۹۷ توانستیم ۲۹ درصد از سهم بازار عراق را در اختیار بگیریم و بازیگر اصلی در تجارت خارجی این کشور باشیم. عراق بعد از چین بزرگ‌ترین واردکننده کالا‌های ایرانی بود و از لحاظ تنوع کالا‌های صادراتی به این کشور، عراق بیشترین تنوع کالایی را در تجارت خارجی ایران دارد. مودودی گفته است: همچنین در سال گذشته، آمار صادرات ایران به کشور‌های افغانستان، عمان، ارمنستان، پاکستان و ترکیه رشد خوبی داشته و روندی رو به رشد را دنبال کرد. در مجموع سال گذشته، گرایش تجارت خارجی ایران به سمت همسایه‌‌های کشورمان متمایل شد که هزاران کیلومتر مرز آبی و خاکی با ما دارند و ما بر تجارت ۱۳ کشور همسایه به علاوه چین و هند متمرکز شدیم.

مبادلات تجاری با ۲۵ کشور هدف

تجارت خارجی یازده ماه منتهی به بهمن سال ۹۷ با ۲۵ کشور هدف نشان می‌دهد ارزش صادرات به این ۲۵ کشور با افت یک درصدی نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ به ۳۷ میلیارد و ۱۸۸ میلیون دلار رسیده و ارزش واردات در این بازه زمانی با افت ۲۳ درصدی، ۲۸ میلیارد و ۴۴۱ میلیون دلار ثبت شده است. حجم ارزشی مبادلات تجاری با این ۲۵ کشور ۶۵ میلیارد و ۶۲۹ میلیون دلار و تراز تجاری ایران با این کشور‌ها مثبت ۸ میلیارد و ۷۴۷ میلیون دلار رقم خورده است. چین اولین شریک تجاری ایران است که صادرات به این کشور در بازه زمانی مورد بررسی نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ با رشد ۵ درصدی و واردات از این کشور با افت ۲۱ درصدی مواجه شده است. تراز تجاری ایران با این کشور منفی یک میلیارد و ۱۶ میلیون دلار بوده است. امارات دومین شریک تجاری ایران است که صادرات به این کشور با افت ۷ درصدی و واردات از این کشور با افت ۳۵ درصدی در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ روبه‌رو بوده است. تراز تجاری ایران با امارات منفی ۳۷۵ میلیون دلار است. عراق در رده سوم شریک تجاری ایران قرار گرفته است. صادرات به این کشور همسایه با رشد ۴۲ درصدی و واردات از این کشور با افت ۳۶ درصدی مواجه شده و تراز تجاری ایران با عراق در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ معادل ۸ میلیارد و ۱۸۵ میلیون دلار است. ترکیه در پله چهارم شرکای تجاری ایران قرار دارد. صادرات به این کشور همسایه نیز افت ۱۰ درصدی و واردات از این کشور افت ۲۳ درصدی را در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ تجربه کرده است. تراز تجاری ایران با ترکیه منفی ۸۸ میلیون دلار بوده است. پنجمین شریک تجاری ایران، هند است که در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ صادرات به این کشور افت ۲۵ درصدی داشته ولی واردات با رشد ۹ درصدی همراه بوده است. تراز تجاری ایران با هند منفی ۳۷۳ میلیون دلار است. کره‌جنوبی در ردیف ششم شرکای تجاری ایران قرار گرفته که در بازه زمانی مورد بررسی ارزش صادرات به این کشور افت ۵۳ درصدی و ارزش واردات از آن افت ۴۲ درصدی را تجربه کرده است. تراز تجاری ایران با کره‌جنوبی منفی ۱۵۳ میلیون دلار است. هفتمین شریک تجاری ایران، افغانستان است. صادرات به این کشور در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ نسبت به مدت مشابه سال ۹۶ رشد ۹ درصدی را ثبت کرده و واردات از این کشور با افت ۴۷ درصدی روبه‌رو شده است. تراز تجاری ایران با افغانستان مثبت ۲ میلیارد و ۷۱۷ میلیون دلار است. براساس این آمار که از سوی سازمان توسعه تجارت منتشر شده، آلمان اولین شریک اروپایی تجاری ایران است. این کشور در رده هشتم شرکای تجاری ایران قرار گرفته است. صادرات ایران به آلمان در بازه زمانی مورد بررسی با افت ۲۸ درصدی روبه‌رو بوده و واردات از این کشور افت ۲۰ درصدی داشته است. تراز تجاری ایران با آلمان منفی یک میلیارد و ۹۴۷ میلیون دلار است. نهمین شریک تجاری ایران نیز پاکستان است که صادرات به این کشور رشد ۳۸ درصدی و واردات از آن افت ۲۷ درصدی را در بازه زمانی مورد نظر تجربه کرده است. تراز تجاری ایران با پاکستان ۸۶۴ میلیون دلار است. روسیه دهمین شریک تجاری ایران در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ محسوب می‌شود که ارزش صادرات به این کشور نسبت به مدت مشابه سال ۹۶، ۶ درصد رشد و ارزش واردات از این کشور ۷۶ درصد رشد را تجربه کرده است. تراز تجاری ایران با روسیه منفی ۸۹۳ میلیون دلار است. ایتالیا یازدهمین و عمان دوازدهمین شریک تجاری ایران محسوب می‌شود. براساس این آمار، تایلند در رده سیزدهم، اندونزی در رده چهاردهم، ژاپن در رده پانزدهم، مالزی در رده شانزدهم، تایوان در رده هفدهم و جمهوری آذربایجان در رده هجدهم شرکای تجاری کشور قرار گرفته‌اند. نوزدهمین پله متعلق به ترکمنستان و بیستمین پله نیز مربوط به کویت است. مصر در ردیف بیست و یکم، قطر در ردیف بیست و دوم، ویتنام در ردیف بیست و سوم، قزاقستان در ردیف بیست و چهارم و ارمنستان در ردیف بیست و پنجم شرکای تجاری ایران  در یازده ماه منتهی به بهمن ۹۷ قرار دارند.