با فاصله موجود درخصوص شاخص‌های اقتصادی با کشورهای پیشرو در منطقه در تولید ناخالص داخلی که نزدیک به ۳۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود با فرض محال اگر رشد کشورهای منطقه را صفر در نظر بگیریم، سالانه باید بتوانیم حداقل ۴۰ میلیارد دلار به تولید ناخالص داخلی خود بیفزاییم تا بتوانیم در ۷ سال آینده یعنی در سال ۱۴۰۴ رتبه اول منطقه در حوزه اقتصادی را نیز از آن خود کنیم.

بخش عمده‌ای از رشد تولید ناخالص داخلی ما در کشور منوط به دیپلماسی اقتصادی و استراتژی جامع در روابط با نزدیک‌ترین بازارها از جمله همسایگان است که می‌تواند نقش بازارهای بزرگی را برای صادرات محصولات و خدمات از ایران ایفا کند. همسایگان ما یکی از جذاب‌ترین بازارهای دنیا را تشکیل می‌دهند و حجم واردات ۱۵ کشور همسایه ایران به بیش از ۱۳۰۰ میلیارد دلار در سال بالغ می‌شود، ولی متاسفانه شرکت‌های ایرانی از این بازار بزرگ سهم قابل‌توجهی (کمتر از یک و نیم درصد) در اختیار ندارند. این در حالی است که رقبای ما در تلاش هستند تا با شگردهای متفاوت و استفاده از غفلت بخش‌خصوصی و دولتی ما، فرصت‌های بزرگ منطقه ما را تبدیل به ثروت و در نهایت اشتغال برای بنگاه‌های کشورهای متبوع خود کنند. درحالی‌که بسیاری از محصولات و خدمات در کشور ما می‌توانند جایگاه مستحکمی در بازارهای همسایه داشته باشند.

به جرات می‌توان گفت در طول یک دهه گذشته به‌رغم وجود فرصت‌های فراوان، ضعف دیپلماسی اقتصادی راهبردی با همسایگان باعث از دست رفتن فرصت‌هایی شده است که می‌توانست ایران را به جایگاه مناسب در سال ۱۴۰۴ نزدیک کند.  در بررسی‌های انجام شده مهم‌ترین دلایل عدم شکل‌گیری دیپلماسی اقتصادی راهبردی با همسایگان به‌رغم تلاش‌های وزارت امور خارجه، نگاه محوری سازمان‌های توسعه‌ای به اروپا، همچنین عدم برخورداری از یک الگوی مناسب برای توسعه روابط با همسایگان است که باعث شده این فرصت‌های گرانبها تبدیل به تهدیدات فراوانی شود که به مرور شاهد نتایج نامطلوب و گاها خطرناک این نگاه خواهیم بود.  در طول ۱۰ سال گذشته کشوری مانند ترکیه که یکی از رقبای اصلی ایران در چشم‌انداز ۱۴۰۴ درنظر گرفته شده، توانسته با استفاده از غفلت مدیران دولتی بیش از ۶۰ میلیارد دلار فقط به همسایه شمال شرقی ایران خدمات فنی و مهندسی و بیش از ۳۰ میلیارد دلار کالا صادر کند.  همین کشور در ۱۰ سال گذشته بیش از ۴۰ میلیارد دلار کالا به فدراسیون روسیه صادر کرده است و اکنون پروژه‌های بسیار زیادی در فدراسیون روسیه توسط شرکت‌های ترک درحال انجام است، بدیهی است این ارقام در کشورهایی مانند عراق، افغانستان و عمان نیز از وضعیت بدتری برخوردار است.  کشورهای پیشرو در دنیا توانسته‌اند از طریق ارتباط با همسایگان منافع اقتصادی فراوانی را به‌دست آورند، طبیعی است که فاصله نزدیک با همسایگان و اشتراکات فرهنگی و سیاسی می‌تواند تاثیر بسزایی در توسعه روابط داشته باشد.

به‌عنوان مثالی دیگر، میزان واردات کشورهای آسه آن در سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۱۱۰۰ میلیارد دلار بوده و صادرات مالزی به این ۱۱ کشور بالغ بر ۶۰ میلیارد دلار بوده است، این درحالی است که سازمان توسعه تجارت خارجی مالزی حدودا دارای ۲۰۰ نفر پرسنل بوده و با ۱۰ دفتر منطقه‌ای در کشورهای مختلف به منظور توسعه بازار شرکت‌های مالزیایی حضور فعالی در صادرات کالا و خدمات دارد.

یکی از کلیدی‌ترین سازمان‌ها در ایجاد برنامه‌های توسعه‌ای خصوصا در حوزه توسعه صادرات، سازمان‌های توسعه تجارت محسوب می‌شوند و این سازمان‌ها نقشی به مانند قلبی تپنده در توسعه صادرات کشورها ایفا می‌کنند.  سازمان توسعه تجارت در ایران باید پیشنهاددهنده استراتژی جهت تنظیم دیپلماسی اقتصادی با همسایگان با استفاده از الگوهای نوین باشد، امروز سازمان‌های توسعه تجارت در دنیا با استفاده از اطلاعات دقیق بازارها و رقبا، تدوین برنامه‌های استراتژیک و شناسایی دقیق نیازهای بازارهای هدف از طریق مطالعات بازار با روش‌های صحیح و پیش‌بینی نیازهای آتی آنها و بهره‌گیری از مدیران توانمند، همچنین ابزارهای نوین توانسته‌اند، تاثیر فراوانی بر توسعه صادرات محصولات و خدمات کشورشان داشته باشند.  موضوع توسعه صادرات در کشور ما خصوصا در کشورهای همسایه از سه معضل که شامل ضعف متولی در بی‌برنامگی توسعه روابط با همسایگان و نگاه محوری به توسعه روابط با اروپا، عدم توجه به موضوع دیپلماسی اقتصادی در روابط با همسایگان و نیز ضعف آماده‌سازی بنگاه‌های ایرانی برای حضور در این بازارهای ارزشمند برخوردار است.

توسعه صادرات، نیازمند تمرکز بر توانمندی‌های داخل و نگاهی برون‌گرا و توجه جدی به بازارهای هدف و قرارگیری در ساختار آن بازارها همراه با الزاماتی از جنس فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و فنی است.  به‌رغم تلاش‌های وزارت امور اقتصادی و دارایی به‌عنوان ریاست کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و کشورهایی از جمله فدراسیون روسیه و نیز کشورهای عضو پیمان اوراسیا، اما پروتکل‌های کشور همچنان مانع از توسعه روابط با این منطقه مهم شده است و به نظر می‌رسد این فرصت گرانبها مانند بسیاری از فرصت‌های از دست رفته، حاصلی برای ما نداشته باشد.