بهروز آقایی
مدیر کل بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان

قطع ارتباط تجاری کشورهای جنوبی حوزه خلیج‌فارس با قطر می‌تواند فرصتی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های ایجاد شده در بنادر کشور باشد.

قطر با جمعیت 2 میلیون و 700 هزار نفر و درآمد سرانه 130هزار دلار بالاترین درآمد سرانه جهان را دارا است به همین دلیل نیز از پتانسیل‌های بسیار بالایی برای جذب کالاهای وارداتی برخوردار و اهمیت این موضوع در واردات سالانه صدها میلیون دلار مواد غذایی کاملا مشهود است؛ به همین جهت فرصت بسیار مطلوبی برای ایران و بنادر جنوبی کشور ازجمله بندر چابهار برای انتقال کالاها در حوزه‌های ترانشیپی، ترانزیتی و صادراتی به قطر را فراهم ساخته است. با قطع روابط تجارت دریایی امارات، عربستان، بحرین و مصر با این کشور، حتی پورت اپراتورهای بزرگ فعال در بنادر امارات تمام کشتی‌های متردد با پرچم قطر بین بنادر کشورهای ذکر شده (جبل علی و حتی فجیره و...) را تحریم کردند، تا جایی که شرکت‌های کشتیرانی قطری از جابه‌جایی کالا به بنادر بزرگ‌تر از قبیل دمام در عربستان و دبی نیز منع شده‌اند.

با توجه به قابلیت‌های جغرافیایی بنادر جنوبی، وجود خطوط کشتیرانی متعدد، همچنین سرمایه‌گذاری عظیم زیرساختی در بنادر چابهار، شهید رجایی و بوشهر، بخشی از فرصت‌های واگذار شده در دهه‌های قبل، این بنادر به واسطه محدودیت‌ها و اختلافات ایجاد شده در کشورهای جنوبی حوزه خلیج‌فارس مجددا می‌توانند احیا شوند که در این صورت موجبات ترافیک دریایی و کالایی برای کشور حاصل خواهد شد. با تحلیل بازار منطقه و نوع کالاهای حمل شده به حوزه دریای عمان و بنادر حوزه خلیج‌فارس، تجارت دریایی با قطر را می‌توان به سه بخش ترانشیپ، ترانزیت و صادرات به شرح زیر ارزیابی و چگونگی بهره‌گیری از هر بخش را مورد مطالعه و بررسی قرار داد:

1- در زمینه ترانشیپ، با توجه به تفاهم‌نامه مشترک اقتصادی خطوط کشتیرانی بزرگ از قبیل MAERSK،COSCO، HAPAG-LIOYD مبنی بر عدم پذیرش نقل‌وانتقال بار به مبدا / مقصد قطر از طریق بنادر دبی و جبل علی، این شرکت‌ها به دنبال جایگزینی مناسب برای بنادر مذکور در حمل‌ونقل دریایی هستند که با بازاریابی صحیح و مناسب ضمن همراه کردن کالاهای افغانستان، CIS و قطر که در مسیر دریای عمان و خلیج‌فارس قرار دارند، می‌توان بهترین فرصت را برای برقراری خطوط فیدری بین بنادر ایران و قطر جهت ترانشیپ کالا ایجاد کرد. به نحوی که با انجام بازاریابی و معرفی قابلیت‌ها و مزیت‌های بندر چابهار، خطوط کشتیرانی جهان را نسبت به برقراری خط مستقیم از بنادر مبدا به این بندر استراتژیک ترغیب کرد. براساس آمارهای مستند، غالب کالاهای وارداتی به قطر در دهه گذشته از طریق آمریکا، چین، امارات متحده عربی، آلمان، ژاپن، انگلیس، ایتالیا و عربستان تامین شده است.

با تحریم قطر از سوی کشورهای عربی از جمله امارات متحده عربی و عربستان، در زمینه صادرات کالا به این کشور و تبدیل مسیر دریایی به مهم‌ترین راه دسترسی به بازارهای جهانی، حمل‌ونقل دریایی به‌عنوان فرصتی مناسب برای بنادر و خطوط کشتیرانی جمهوری اسلامی‌ ایران متصور است که بندر چابهار به دلیل مزیت‌ها، پتانسیل‌ها و موقعیت جغرافیایی به‌عنوان نزدیک‌ترین بندر به بنادر خلیج‌فارس در دریای عمان و کوتاهی مسیر دریایی در کاهش هزینه کشتی‌ها و محموله‌های تجاری به‌عنوان یک فرصت منحصربه‌فرد مورد ارزیابی بازرگانان در کشورهای منطقه بالاخص قطر قرار گرفت و از طرفی اتمام فاز اول طرح توسعه بندر چابهار با برخورداری از عمق 5/ 16متر و مجهز کردن اسکله‌های جدید به تجهیزات مدرن این فرصت را برای ترافیک دریایی و حمل‌ونقل کالا دو چندان کرده است. از این‌رو مطالعه و بررسی موقعیت بندر چابهار و قابلیت‌ها و مزیت‌های این بندر استراتژیک می‌تواند توقفگاه بسیار پرسودی در کالاهای ترانشیپی باشد.

2- با توجه به وجود معادن غنی استان سیستان و بلوچستان و استان‌های همجوار که به‌عنوان معادن با خلوص بالا و با فراوانی و گستردگی قابل ملاحظه است، همچنین تولید مصالح ساختمانی از قبیل سیمان و کلینکر، می‌توان پس از انجام مراحل فرآوری، پردازش و ایجاد ارزش افزوده موجب صادرات و درآمدزایی برای کشور شد و به این طریق سهم زیادی از این قبیل کالا‌های وارداتی به حوزه خلیج‌فارس به سهم تجارت کشور اضافه خواهد شد.

3- نیاز کشور مذکور به مواد غذایی، انواع خشکبار، میوه‌ها، غلات و انواع سنگ‌های زینتی و قیمتی، پتانسیل تامین این کالا ازسوی افغانستان و کشورهای CIS و ترانزیت کالاهای مذکور به قطر از خاک ایران و از طریق بندر چابهار در اولویت و از نظر اقتصادی به صرفه و درآمدزا خواهد بود، به‌طوری که درحال حاضر ترکیه براساس تفاهم‌نامه مشترک با قطر نسبت به صادرات مواد غذایی و کالاهای تجاری از طریق حمل دریایی به قطر اقدام می‌کند در حالی‌که بنادر ایران نسبت به بنادر ترکیه به قطر نزدیک‌تر و دارای پتانسیل بسیار بالاتری در این زمینه است.

براساس تحلیل کارشناسان حوزه تجارت دریایی، عدم مبادلات تجاری با قطر، فرصتی مناسب را برای بنادر جنوبی به‌خصوص بندر چابهار با موقعیت جغرافیایی منحصر ایجاد کرده که سرمایه‌گذاری عظیم صورت گرفته در این بندر به‌عنوان پیشانی بنادر جنوبی کشور در بیرون از حوزه خلیج‌فارس می‌تواند در جذب خطوط کشتیرانی و افزایش ترافیک کالا در حوزه ترانزیت و ترانشیپ ایفای نقش کند، بنابراین پیشنهاد می‌‌شود برای تحقق این امر، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت راه و شهرسازی با تشکیل جلسات مشترک و کارگروه‌های تخصصی راهکار‌های اجرایی بهره‌گیری از این فرصت مطلوب را به سازمان‌های زیرمجموعه ابلاغ کنند.