دنیای اقتصاد: اتاق بازرگانی تهران، طی گزارشی به بررسی آمار تجارت کشور از منظر آمارهای داخلی و بین‌المللی پرداخته است. براساس آمارهای گمرک، ارزش صادرات کالایی (صادرات بدون نفت و تجارت چمدانی) در ۷ ماه منتهی به مهرماه سال جاری، با ۳/ ۴ رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل،‌ به حدود ۶/ ۲۴ میلیارد دلار رسیده است. همچنین طی این مدت واردات نیز با ارزش ۲۴ میلیارد دلار از نظر وزنی با کاهش ۷ درصدی و از نظر ارزشی با کاهش ۱/ ۰ درصدی مواجه بوده است.

مطابق آمارها، صادرات کالای ارزان‌تر و واردات کالای گران‌تر (میانگین قیمت واردات ۷/ ۳ برابر میانگین قیمت صادرات) از مشخصه‌های تجارت کالایی طی این مدت بوده که شاهدی بر توان ضعیف کشور در صادرات کالاهای با ارزش افزوده بالا است. همچنین مطابق آمارها، بخش عمده صادرات را کالاهای واسطه عمدتا با پایه نفتی تشکیل می‌دهد. شاهد این مدعی صادرات حدود ۹ میلیارد دلاری تعرفه‌های کالاهای نفتی (فقط سه ردیف تعرفه ۴ رقمی) طی این مدت است که در صورت حذف این رقم از کل صادرات کشور، رشد ارزشی صادرات از ۳/ ۴ مثبت به منفی ۳/ ۱ درصد تغییر می‌یابد. همچنین براساس آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت، ۸۳ درصد از ارزش صادرات کالایی ۵ ماه منتهی به مرداد ماه ۱۳۹۵ را کالاهای واسطه‌ای تشکیل داده است.

از سوی دیگر، آمارها حاکی از این است که مقاصد عمده صادراتی که ۷۰ درصد ارزش صادرات کشور به آنها صورت می‌گیرد، محدود به ۵ کشور چین، امارات، عراق، ترکیه و کره است. همچنین بررسی ترکیب صادرات به این کشورها در ۷ ماه منتهی به مهرماه سال جاری نشان می‌دهد که ۶/ ۷ میلیارد دلار از صادرات ۹ میلیاردی کالاهای نفتی فقط به این مقاصد انجام شده و بخش عمده‌ای از رشد صادرات به برخی از مقاصد عمده، از صادرات همین اقلام ناشی می‌شود. مطابق آمارها، ارزش صادرات غیرنفتی یعنی رقم صادرات گمرک بعد از کسر اقلام نفتی در ۷ ماه منتهی به مهرماه ۱۳۹۵ برابر ۳/ ۱۵ میلیارد دلار بوده و تراز غیرنفتی کشور در این مدت منفی ۷/ ۸ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

از این‌رو، با توجه به موارد فوق تنوع پایین کالاها و مقاصد صادراتی از مشکلات ساختاری صادرات کشور است که لازم است اقدامات جدی‌تری از سوی دستگاه‌های سیاست‌گذار و اجرایی دولت و همچنین بخش‌خصوصی در این خصوص انجام شود. رشد نقطه به نقطه واردات کالایی بعد از گذشت بیش از یک‌سال رشد منفی، در تیرماه ۱۳۹۵ مثبت شد که به نظر می‌رسد روند افزایشی آن (به استثنای شهریور) ادامه داشته و مشاهده مثبتی از حیث برقراری تسهیلاتی در زمینه مبادلات تجاری و تحرک در بخش تولید برای واردات مواد واسطه‌ای مورد نیاز، محسوب می‌شود.

آمارهای سازمان تجارت جهانی 2015

این گزارش در ادامه می‌افزاید: براساس آمارهای جدید سازمان تجارت جهانی، ایران با صادرات حدود ۱۸ میلیارد دلاری کالاهای صنعتی (ساخت) در سال ۲۰۱۵ حدود ۱۵/ ۰ درصد از صادرات جهان را به خود اختصاص داده است. به‌رغم بهبود جزئی در سهم صادرات صنعتی ایران از کل صادرات صنعتی جهان در سال ۲۰۱۵ ارزش صادرات صنعتی ایران در این سال نسبت به سال ۲۰۱۴، حدود ۳/ ۱ درصد کاهش یافته است. همچنین در سال ۲۰۱۵ با توجه به کاهش قیمت نفت و برخی مواد معدنی، ارزش صادرات سوخت و محصولات معدنی جهان ۳۵ درصد نسبت به سال ۲۰۱۴ کاهش یافته است. صادرات سوخت و محصولات معدنی ایران در سال ۲۰۱۵ با کاهش ۴۹ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۴ به حدود ۲۸ میلیارد دلار رسیده است. همچنین مطابق آمارها، صادرات محصولات کشاورزی جهان نیز در سال ۲۰۱۵ با کاهش حدود ۱۱ درصدی همراه بوده است. کاهش ۲/ ۳ درصدی صادرات ۶ میلیارد دلاری محصولات کشاورزی ایران در این سال نیز از افت جهانی صادرات این گروه مستثنی نبوده است.

مقایسه عملکرد صادرات کالایی ایران و ترکیه

از سوی دیگر این گزارش به مقایسه عملکرد صادرات کالایی ایران و ترکیه پرداخته است که مطابق آمارها، کل صادرات کالایی ایران در سال ۲۰۱۵ معادل ۶۳ میلیارد دلار بوده که ۴۳ درصد از آن را کالاهای سوختی تشکیل داده است. رقم کل صادرات کالایی ترکیه در همین سال ۸/ ۱۴۳ میلیارد دلار یعنی ۳/ ۲ برابر صادرات ایران بوده، با این تفاوت که فقط ۳ درصد آن صادرات اقلام سوختی بوده است. صادرات کالای غیرسوختی ترکیه ۴ برابر صادرات اقلام غیرسوختی ایران است. براساس آمارها، صادرات اقلام سوختی ایران در سال ۲۰۱۵ با ارزش ۳/ ۲۷ میلیارد دلار، ۳/ ۶ برابر صادرات اقلام سوختی ترکیه در همین مقطع زمانی بوده است. همچنین صادرات گروه محصولات شیمیایی ایران در سال ۲۰۱۵ حدود ۶/ ۱۰ میلیارد دلار بوده که ۳/ ۱ برابر صادرات ۳/ ۸ میلیارد دلاری ترکیه در رابطه با صادرات همین گروه از محصولات است.

از طرفی آمارها حاکی از این است که صادرات محصولات غذایی ایران در سال ۲۰۱۵ برابر با ۴/ ۵ میلیارد دلار بوده در حالی که صادرات همین گروه از محصولات ترکیه ۶/ ۱۶ میلیارد دلار یعنی ۳ برابر ایران در همین مقطع زمانی بوده و صادرات محصولات خودرویی ایران در سال ۲۰۱۵ فقط برابر با ۲۱۲ میلیون دلار بوده است که تفاوت قابل ملاحظه‌ای با صادرات ۱۷ میلیارد دلاری ترکیه یعنی ۸۰ برابر ایران در همین سال دارد. مطابق آمارها، ارزش صادرات گروه محصولات آهن و فولاد ایران در سال ۲۰۱۵ معادل ۵/ ۲ میلیارد دلار اعلام شده که رقم ۹/ ۷ میلیارد دلار صادرات مشابه ترکیه تقریبا ۲/ ۳ برابر ایران است. همچنین رقم صادرات اقلام دارویی ایران در سال ۲۰۱۵، حدود ۱۱۴ میلیون دلار بوده که یک‌هشتم رقم صادرات ۹۳۲ میلیون دلاری ترکیه در همین سال است. در نهایت صادرات محصولات نساجی و پوشاک ایران در سال ۲۰۱۵، به ترتیب برابر با ۸۰۸ و ۶۴ میلیون دلار بوده است. ارقام مشابه صادرات ترکیه برای محصولات نساجی ۱۱ میلیارد دلار یعنی ۶/ ۱۳برابر ایران و برای پوشاک ۱۵ میلیارد دلار یعنی ۲۳۶ برابر ایران است.