برترین‌های خارج از گود WTO

دنیای اقتصاد- نیما صبوری: به‌رغم عضویت ۱۶۳ کشور در سازمان تجارت جهانی، هنوز تعداد زیادی از کشورهایی که جایگاه مهمی در اقتصاد جهانی دارند موفق به عضویت در این سازمان نشده‌اند. عضویت در سازمان تجارت جهانی می‌تواند منافع زیادی برای اقتصاد کشورها به همراه داشته باشد. به همین خاطر کشورهایی که تاکنون موفق به عضویت در این سازمان نشده‌اند، قدم‌های مهمی در راستای عضویت و بهره‌مندی از منافعی که می‌تواند برای آنها به‌ همراه داشته باشد، برداشته‌اند. در این میان کشورهایی هستند که تلاش‌ آنها برای عضویت به قدمت خود سازمان بر‌می‌گردد (مانند سودان که فرآیند عضویتش از قبل از شکل‌گیری سازمان شروع و تا به امروز ادامه دارد).

به اعتقاد فعالان اقتصادی و کارشناسان حوزه تجارت، عدم موفقیت این کشورها در عضویت سازمان می‌تواند علاوه بر بعد اقتصادی، تحت تاثیر مسائل سیاسی نیز باشد. در بعد اقتصادی، ضوابط و موافقت‌نامه‌های سازمان تجارت جهانی در مبحث دسترسی به بازار کالاها و خدمات و همچنین تنظیم رژیم تجاری کشور منطبق با سوالات کمیته الحاق در سه بخش توافقنامه‌های تجارت کالا (GATT)، تجارت خدمات (GATS) و مالکیت معنوی (TRIPS) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در این خصوص ایران اقدامات لازم را انجام داده و مجموعه درخواست‌های کارگروه الحاق را تقریبا برآورده کرده است.

اما در کنار حل مسائل اقتصادی، برخی ترجیحات سیاسی کشورهای عضو سازمان نیز مانع‌تراشی‌هایی برای عضویت کشورهای غیرعضو ایجاد می‌کند. در واقع عدم موفقیت برخی کشورها در عضویت سازمان تجارت جهانی به حل مسائل سیاسی و اجماع و حمایت اعضای سازمان تجارت جهانی مربوط می‌شود. بر این اساس در سال‌های اخیر آمریکا یکی از مهم‌ترین کشورهایی بوده که در عضو نشدن ایران در سازمان نقش داشته است. اما پس از توافق با ۶ قدرت جهانی در سال گذشته و رفع سوء‌تفاهم‌ها در فعالیت‌های هسته‌ای، بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی کرده‌اند که همکاری اقتصادی با دنیا موجب خواهد شد تا آمریکا از مواضع خود کوتاه‌ آید و فرآیند الحاق به سازمان تجارت جهانی با سرعت بیشتری ادامه یابد.

بر این اساس نه تنها اتحادیه اروپا، بلکه بسیاری از کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی در شرایط پسابرجام برای عضویت ایران اعلام حمایت کرده‌اند. اعضای موثر سازمان تجارت جهانی در مورد الحاق ایران و پیگیری آن در شرایط جدید نظر مثبتی دارند. در بین این کشورهای مهم و موثر، کارشکنی در مورد الحاق ایران در شرایط پسابرجام مشاهده نشده است. اما با توجه به موقعیت ویژه‌ای که ایران در فضای پسابرجام در منطقه کسب کرده است، برخی از کشورهای عربی، به ویژه عربستان سعودی، مانعی جدید برای عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی محسوب می‌شوند. در این میان، عدم عضویت برخی از کشورها که جزو اقتصادهای بزرگ جهانی هستند (همچون ایران که بیست و هفتمین اقتصاد بزرگ دنیا است)، می‌تواند برای کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی نیز ناخوشایند باشد. با توجه به ارزش بالای تولید ناخالص داخلی و ذخایر طبیعی این کشورها، برداشته شدن محدودیت‌های تجاری‌ای که این کشورها با آن مواجه هستند، می‌تواند به فرآیند جهانی شدن و کسب منفعت هرچه بیشتر از تجارت جهانی کمک شایانی کند. همچنین با توجه به موقعیت استراتژیک برخی از کشورهای غیرعضو همچون ایران، وارد جریان تجارت آزاد کردن این کشورها مزایای فراوانی برای سایر کشورهای جهانی به همراه خواهد داشت.

8 کشور غیرعضو

سازمان تجارت جهانی (WTO) یک نهاد بین‌المللی است که تمرکزش بر تنظیم و توسعه تجارت در سراسر جهان است. این سازمان در سال ۱۹۹۵ توافقی کلی بر تجارت و تعرفه‌ها (GATT) را معرفی کرد. در حال حاضر ۱۶۳ کشور عضو سازمان تجارت جهانی هستند که ۳۶ تا از آنها از سال ۱۹۹۵ به این سازمان پیوسته‌اند. فعالیت‌های این سازمان روی حمایت از سیاست‌های تجاری، حل‌وفصل اختلافات تجاری میان کشورها، انجام تحقیقات اقتصادی، کمک به دولت‌ها و آموزش‌های همگانی پیرامون تجارت متمرکز شده‌ است.

بر این اساس به‌رغم گستردگی و تعداد زیاد کشورهایی که عضو این سازمان شده‌اند، اما هنوز هم ۳۴ کشور وجود دارد که عضو این سازمان نیستند. برخی از این کشورها با توجه به ارزش بالای تولید ناخالص داخلی‌ و موقعیت استراتژیک ویژه‌ای که دارند، نقش مهمی در فرآیند تجارت جهانی ایفا می‌کنند. در زیر ۸ کشوری که از لحاظ تجارت جهانی اهمیت بالایی دارند اما عضو سازمان تجارت جهانی نیستند نام برده شده اند.

1- ایران

براساس آخرین آمار، در سال ۲۰۱۶ ایران با داشتن تولید ناخالص داخلی اسمی به ارزش ۳/ ۴۱۲ میلیارد دلار، بیست و هفتمین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب می‌شود. از طرفی کشورمان در جایگاه نخست بزرگ‌ترین اقتصادها در میان کشورهایی که عضو سازمان تجارت جهانی نیستند نیز قرار گرفته است. برای پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی در ۲ دهه اخیر، بیش از ۲۰ بار تلاش شده است. اگرچه در به سرانجام نرسیدن این تلاش‌ها، مانع‌تراشی‌ آمریکایی‌ها به بهانه فعالیت‌های هسته‌ای بی‌اثر نبوده است. البته پس از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ میان ایران و قدرت‌های جهانی، احتمال پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی بسیار افزایش یافته است اما بازهم دستکاری‌های سیاسی برخی از کشورهای عربی از موانع اصلی عضویت به‌شمار می‌آید. با این حال برای اینکه فرآیند عضو شدن بتواند با سرعت بیشتری ادامه یابد باید ضروریات این سازمان برآورده شود. از این ضروریات می‌توان به تجدیدنظر در یارانه‌های صادراتی، کاهش تعرفه‌ها، شفافیت و قوانین مربوط به حق نشر اشاره کرد.

به گزارش سایت کانادایی ترید‌ ردی، «اقتصاد ایران بسیار قوی است که صادرات اصلی آن را مواد شیمیایی، گاز طبیعی، نفت، پلاستیک، انواع میوه‌ها و تولیدات سرامیکی تشکیل می‌دهند. پیوستن به سازمان تجارت جهانی با توجه به اینکه کاهش سطح تعرفه‌ها را به‌دنبال دارد موجب خواهد شد تا توانایی صادرات این کشور بیش از پیش افزایش یابد و گستره وسیعی از کالاها را بتواند به نقاط مختلف دنیا صادر کند.»

2- الجزایر

کشور الجزایر پنجاه و پنجمین اقتصاد بزرگ دنیا با تولید ناخالص داخلی اسمی به ارزش ۹/ ۱۶۵ میلیارد دلار است. این کشور با اینکه در حال اصلاح نظام تجاری خود براساس معیارهای سازمان تجارت‌جهانی از قبیل کاهش محدودیت‌های وارداتی، قیمت‌گذاری و سرمایه‌گذاری، کاهش یارانه‌های صادراتی و آزاد‌سازی صنایع‌خدماتی است، اما هنوز موفق به دریافت تاییدیه عضویت نشده است. اگرچه در چند سال اخیر مذاکراتی که این کشور با سازمان تجارت جهانی داشته، بسیار در به عضویت درآمدن این کشور کمک کرده است.

الجزایر دارای دهمین منابع گاز طبیعی و شانزدهمین ذخایر نفت در جهان است. همچنین این کشور با قرار گرفتن در رده ۶ صادرکنندگان گاز طبیعی، یکی از مهم‌ترین صادرکنندگان این ماده در جهان به‌حساب می‌آید. کشور الجزایر با توجه به دسترسی‌ای که به دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس دارد، از موقعیت راهبردی در تجارت جهانی برخوردار است؛ موقعیتی که با پیوستن این کشور به سازمان تجارت‌جهانی و برداشته شدن محدودیت‌های تجارتی با سایر کشورها، می‌تواند بسیار برای این کشور سودآور باشد.

3- سودان

کشور سودان با داشتن تولید ناخالص داخلی اسمی ۷/ ۹۳ میلیارد دلار، شصت و سومین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب می‌شود. این کشور از سال ۱۹۹۴ در تلاش است تا به سازمان تجارت جهانی بپیوندد؛ زمانی که این سازمان آخرین مراحل شکل‌گیری خود را پشت‌سر می‌گذاشت. سودان برای اینکه بتواند عضو سازمان تجارت‌جهانی شود تلاش‌های بسیاری کرده است، تلاش‌هایی همچون کاهش تعرفه، ضمانت حقوق صادرکنندگان و واردکنندگان براساس آنچه در قوانین سازمان مشخص شده است. این کشور در سال ۲۰۱۵ دوباره فرم عضویت خود را به سازمان تجارت‌جهانی تسلیم کرد که موافقت با آن بازهم در هاله‌ای از ابهام است.

سودان تامین‌کننده حدود ۸۰ درصد از صمغ عربی (آدامس اقاقیا) جهان است. این ماده در تولید انواع آدامس‌ها، نوشیدنی‌های غیرالکلی، شکلات‌ها، چسب، رنگ‌ها و... کاربرد دارد. اما محرک اصلی اقتصاد سودان تولیدات نفت و استخراج طلا است. اگرچه پس از تجزیه شدن این کشور و جدا شدن سودان جنوبی، نقش نفت در اقتصاد این کشور کمرنگ‌تر شده است.

4- بلاروس

کشور بلاروس هشتاد و سومین اقتصاد بزرگ دنیا است که تولید ناخالص داخلی اسمی معادل ۸/ ۴۸ میلیارد دلار در سال دارد. این کشور چند سالی است که برای عضویت در سازمان تجارت جهانی درخواست داده و در تلاش است با انجام اصلاحاتی همچون کاهش مداخله دولت در اقتصاد و کاهش یارانه‌های کشاورزی تجارت خارجی را رقابتی‌تر و فرآیند عضویت را تسریع کند. از مهم‌ترین کالاهای صادراتی این کشور می‌توان به ابزار‌آلات، ماشین‌آلات، تولیدات معدنی، مواد شیمیایی، پارچه و انواع فلز اشاره کرد.

5- صربستان

صربستان با داشتن تولید ناخالص داخلی اسمی به ارزش ۷/ ۳۷ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۶، در رتبه ۹۲ بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا ایستاده است. اولین درخواست این کشور برای عضویت در سازمان تجارت‌جهانی در سال ۲۰۰۴ بوده است. اگرچه هنوز با درخواست این کشور موافقت نشده است، اما در موقعیت بسیار مناسبی برای عضویت در این سازمان قرار دارد. بر این اساس این کشور ابتدا باید توافق‌های تجاری دوجانبه‌ای را با کشورهای عضو سازمان تجارت‌جهانی منعقد کند و سپس موافقت گروه‌های کاری مختلف را بگیرد. صادرات اصلی این کشور تجهیزات الکترونیک، وسایل نقلیه، ماشین‌آلات، پلاستیک، انواع میوه، آهن و فلز به‌شمار می‌رود. این کشور همچنین حجم وسیعی از نفت و اجزای خودرو و وسایل نقلیه را وارد می‌کند، بنابراین با ورود صربستان به سازمان تجارت جهانی و به دنبال آن کاهش تعرفه‌ها، شرکت‌های این کشور توانایی رقابت با شرکت‌های جهانی را خواهند یافت.

6- ترکمنستان

در حال‌حاضر ترکمنستان نود و سومین اقتصاد بزرگ دنیا محسوب می‌شود و تولید ناخالص داخلی اسمی به ارزش ۴/ ۳۵ میلیارد دلار دارد. کشاورزی با داشتن سهمی ۱۴ درصدی در تولید ناخالص داخلی، بخش اصلی اقتصاد این کشور را تشکیل می‌دهد (پنبه و هیدروکربنات در مقیاس وسیعی در این کشور تولید می‌شود). مهم‌ترین شرکای تجاری این کشور نیز چین، روسیه و ایران هستند. ترکمنستان هنوز برای پیوستن به سازمان تجارت جهانی درخواست نداده است. به تازگی دولت این کشور مطالعات امکان‌سنجی‌ای را درخصوص پیوستن به WTO انجام داده که حتی اگر این کشور فرم عضویت را به سازمان تجارت جهانی ارائه دهد، قطعی شدن پیوستنش به این سازمان چندین سال طول خواهد کشید. اگر این کشور به عضویت سازمان تجارت‌جهانی درآید، با فراهم شدن فرصت‌های واردات و صادرات با شرکای بیشتر، توانایی این را خواهد یافت تا اقتصاد خود را متنوع کند.

7- جمهوری آذربایجان

ارزش تولید ناخالص داخلی جمهوری آذربایجان تا پایان سال جاری حدود ۱/ ۳۵ میلیارد دلار تخمین زده شده که باعث قرار گرفتن اقتصاد این کشور در جایگاه ۹۵ بزرگترین اقتصادهای دنیا شده است. دولت این کشور به سازمان تجارت‌جهانی گفته که تمام معیارهای ممکنی را که باعث شتاب گرفتن فرآیند عضویت این کشور در سازمان می‌شود به تصویب خواهد رساند و رژیم تجاری خود را آنگونه که مدنظر سازمان است تغییر خواهد داد. با این حال هنوز با درخواست این کشور برای عضویت در سازمان موافقت نشده است. اقتصاد جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر به لطف افزایش صادرات نفت و گاز طبیعی، رشد چشمگیری داشته است. مستغلات، نظام بانکی و بخش ساخت‌وساز از دیگر بخش‌های پررونق این کشور بوده‌اند. با توجه به افزایش مبادلات تجاری این کشور با ترکیه و اعضای اتحادیه اروپا، عضویت در سازمان و کاهش تعرفه‌ها فرصت‌های سودآور زیادی را برای کارخانه‌های این کشور فراهم خواهد ساخت.

8- بوسنی و هرزگوین

ارزش تولید ناخالص داخلی اسمی ۳/ ۱۶ میلیارد دلاری اقتصاد بوسنی و هرزگوین را در جایگاه ۱۳۳ بزرگ‌ترین اقتصادهای دنیا قرار داده است. با توجه به اینکه این کشور نتوانسته حداقل با دو کشور به توافق دوجانبه برسد، تاکنون با درخواست عضویتش موافقت نشده است. اگرچه از سال ۲۰۱۵ با افزایش تلاش‌ها برای گرفتن تاییدیه عضویت، احتمال این اتفاق افزایش یافته است. مهم‌ترین محصولات صادراتی این کشور عبارتند از: فلزات، پارچه، نفت و اثاثیه خانه.