تله الکترونیکی برای حقه‌های تجار ت

گروه بازرگانی: با توجه به حجم گسترده قاچاق کالا و تجارت غیررسمی در کشور، مبارزه با فساد و قاچاق کالا به‌طور جدی در راس برنامه‌های دولت یازدهم و دستگاه‌های متولی امر قرار گرفته است، به‌طوری که آمار تجارت غیررسمی کشور نشان می‌دهد که حجم قاچاق از ۲۵ میلیارد دلار در سال ۹۲ به ۵/ ۱۵ میلیارد دلار در سال ۹۴ رسیده است. اخیرا نیز در یک اقدام بی‌سابقه، بزرگ‌ترین انهدام کالاهای قاچاق بعد از ۳۸ سال با رقم بیش از ۲۲میلیارد تومان در کشور صورت گرفت. اما از آنجا که گمرک کشور، به‌عنوان مبدا اصلی ورود کالاها به کشور، نقشی مهمی را بر عهده دارد، از آن به‌عنوان پیشخوان مبارزه با قاچاق کالا در مناطق مرزی یاد می‌شود.

از این‌رو پیاده‌سازی سامانه جامع امور گمرکی در اکثریت گمرک‌های اجرایی کشور و راه‌اندازی زیرسامانه‌های آن به نحو قابل‌توجهی محیط ‌های گمرکی کشور را برای قاچاقچیان ناامن کرده و کشفیات اخیر نیز این امر را ثابت کرده که با بهره‌گیری از ظرفیت‌های سامانه‌های الکترونیکی عرصه بر قاچاقچیان روزبه‌روز تنگ‌تر شده است زیرا الکترونیکی کردن فرآیندهای گمرکی، علاوه بر تسهیل و توسعه تجارت خارجی، نقش مهمی را در مبارزه با قاچاق کالا و مفاسد اقتصادی ایفا می‌کنند.

تله‌های الکترونیکی یکی از اقدامات مهم گمرک است که براساس آن، علاوه بر اظهارنامه صاحبان کالا، اطلاعات دقیق‌تری از کالاهای موجود در محوطه‌های بندری از شرکت‌های حمل‌ونقل دریافت می‌کند و این اطلاعات را با اظهار صاحبان کالا تطبیق می‌دهد و در صورت عدم تطبیق براساس تله‌های الکترونیکی هشدارهای لازم داده می‌شود. این تبادل اطلاعات موجب شفافیت و سلامت تجارت شده و شرایط را برای متخلفان و قاچاقچیان روزبه‌روز تنگ‌تر می‌کند. از دیگر اقدامات سازمان گمرک، می‌توان به «صدور پروانه الکترونیکی، پنجره واحد مجازی، تجهیز گمرکات به امکانات کنترلی پیشرفته، ارتباط الکترونیکی با بانک مرکزی، مانیفست الکترونیکی، سامانه بایگانی دیجیتال اسناد و... اشاره کرد.

صدور پروانه الکترونیکی

براساس گزارش گمرک ایران، با آغاز تبادل اطلاعات میان سازمان بنادر و دریانوردی و گمرک ایران طی روزهای آتی، زنجیره اطلاعات کالاها در گمرک تکمیل شده و گام دیگری در امر مبارزه با قاچاق کالا برداشته خواهد شد که تمامی فناوری‌های مدرن اطلاعاتی و ارتباطی آن، در داخل پیاده‌سازی و اجرایی شده است که در این گزارش به برخی از این اقدامات اشاره خواهد شد. با اجرای سامانه جامع امور گمرکی، پروانه (برگ سبز) به‌صورت الکترونیکی صادر شده و این پروانه براساس میزان واقعی خروج کالا تنظیم می‌شود. از طرفی، این قابلیت در این سامانه وجود دارد که با حذف کاغذ و صدور پروانه که منشأ بسیاری از مشکلات و تخلفات است، نسبت به تبادل الکترونیکی اسناد بین سازمان‌ها و مراکز مورد نیاز مانند نیروی انتظامی اقدام کند. یکی از اثرات مثبت پروانه‌های الکترونیکی جلوگیری از جعل و دست‌کاری پروانه‌ها است که ممکن بود که قبلا توسط برخی از پروانه‌های کاغذی صورت گیرد.

طبق قانون دستگاه‌های کاشف به‌ ویژه نیروی انتظامی پس از کشف محموله‌های مظنون به قاچاق در خارج از قلمرو گمرکی، آنها را برای تعیین تکلیف به گمرک ارسال می‌کنند که قبل از راه‌اندازی سامانه جامع گمرکی و سیستم تبادل الکترونیکی اطلاعات پروانه آن سخت و زمان‌بر بود، اما اکنون با تسهیلاتی که گمرک از طریق این سیستم فراهم کرده، استعلام محموله‌های فوق به‌طور دقیق و در کمترین زمان ممکن انجام می‌شود.

پنجره واحد مجازی

یکی دیگر از اقدامات، «راه‌اندازی پنجره واحد تجاری در گمرک» بود. با استفاده از این سامانه یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای دیرینه دولت و فعالان اقتصادی تحقق یافت، چراکه ارسال و دریافت مجوزهای لازم جهت ترخیص کالا از جمله استاندارد، ثبت سفارش، قرنطینه و... به‌صورت دستی بسیار زمان‌بر بوده همچنین امکان مدیریت و تایید صحت این مجوزها نیز به‌صورت دستی بسیار مشکل است. از این‌رو، سامانه جامع امور گمرکی، مجوزهای مشخص را به‌صورت مستقیم و الکترونیکی از سازمان‌های همجوار دریافت و این کار در روند ترخیص کالا تاثیر زیادی خواهد داشت. از سوی دیگر، این تاثیر به‌صورت سیستمی اعمال خواهد شد و از اعمال سلیقه کارشناسان گمرک جلوگیری می‌شود.

به‌طور مثال کالایی که نیاز به مجوز استاندارد دارد تا زمان دریافت مجوز استاندارد، کارشناس نمی‌تواند آن را تایید کند و سامانه اجازه ترخیص را صادر نخواهد کرد. همچنین جمع‌آوری اطلاعات و تبادل داده‌ها بین گمرک و سازمان‌های همجوار از طریق پنجره واحد تجارت فرامرزی امکان سوءاستفاده احتمالی و ورود و خروج غیرقانونی کالا (قاچاق) را از بین برده و از دیگر سو، واردکنندگان را ملزم به اخذ و ارائه مجوزهای ورود کالا به گمرک می‌کند که این امر به سلامت تجارت کمک خواهد کرد. بر این اساس، ارتباط الکترونیکی گمرک و سازمان غذا و دارو با کمک سامانه جامع گمرکی موجب شده تا با کدهای مخصوص اطلاعات داروهای ترخیص شده از گمرک به سامانه غذا و دارو ارسال و شناسایی داروهای تقلبی و قاچاق از غیرقاچاق راحت‌تر شود.

تجهیز گمرکات به امکانات کنترلی پیشرفته

یکی دیگر از مواردی که در سازمان گمرک ایران انجام شده، افزایش تعداد دستگاه‌های ایکس‌ری کامیونی گمرکات در دولت یازدهم به ۱۳ دستگاه است، به‌طوری که بیشتر مسوولان کشور بر اهمیت به‌کارگیری هر چه بیشتر دستگاه‌ها و تجهیزات پیشرفته الکترونیکی در گمرکات به‌ویژه گمرکات مرزی تاکید کرده و ضمن انتقاد از کمبود وجود این نوع دستگاه‌ها در تمام گمرکات در زمینه تامین اعتبارات لازم برای خرید آنها در قالب برنامه بودجه و سایر منابع قول مساعد داده‌اند. اخیرا گمرک ایران نسبت به خریداری ۴ دستگاه ایکس‌ری کامیونی از کشور چین اقدام کرده که با نصب آنها در گمرکات فعال و دارای حجم تجارت بالا امکان بازرسی و کنترل محموله‌های وارداتی به نحو قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت. همچنین گمرک ایران تفاهم‌نامه‌ای با سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح امضا کرده تا ۵ دستگاه ایکس‌ری تولید و به گمرک تحویل داده شود.

ارتباط الکترونیکی با بانک مرکزی

یکی دیگر از اقدامات، اتصال سامانه جامع امور گمرکی به سامانه انرژی بانک مرکزی است که با این کار، صحت پروانه‌های صادره از طریق ارتباط الکترونیکی صورت می‌گیرد و از جعل اسناد و سوءاستفاده از منابع ارزی پیشگیری می‌شود.براساس این گزارش، با توجه به اینکه کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف، منجر به بیشترین فرارهای مالیاتی در حوزه تجارت خارجی است که علاوه بر تضییع حقوق دولت، مشقت و گرفتاری‌های فراوانی برای صاحبان این‌گونه کارت‌ها که اغلب از افراد روستایی و ساکنان مناطق محروم کشور هستند، ایجاد کرده است.

به‌طور مثال خبرهای مربوط به واردات خودروهای چند صد میلیون تومانی توسط یک زن روستایی حکایت از نابسامانی و وجود زمینه تخلف در مراکز و مراجع صادرکننده این نوع کارت‌ها دارد که مشکلات عدیده‌ای را نیز برای گمرک به وجود آورده است. راه‌اندازی سیستم‌های الکترونیکی در گمرک در دو سال اخیر به نحو قابل‌توجهی از توسعه کاربرد کارت‌های بازرگانی موسوم به اجاره‌ای کاسته است که امیدواریم مسوولان امر با اقدامات جدی مانع از ادامه صدور آن شوند. علاوه بر این موارد، عده‌ای از کارشناسان نسبت به اصل صدور کارت بازرگانی انتقاد دارند و وجود آن را در چرخه تجارت ضروری نمی‌دانند.

استفاده از سیستم پیام کوتاه

براساس این گزارش، شناسایی کالاهای قاچاق از غیرقاچاق در فاصله زمانی کمتر از یک دقیقه امکان‌پذیر شده که این اقدام به کمک سامانه‌های الکترونیکی گمرک فراهم شده است. همچنین با توجه به اینکه در سامانه، کلیه اطلاعات پته‌های عبوری براساس اطلاعات تایید شده ذخیره می‌شود،براساس قابلیت‌های جدید برای شناسایی کالای قاچاق از غیرقاچاق و جهت استعلام سریع و دقیق اسناد گمرکی، سیستم پیام کوتاه برقرار شده است. از این‌رو، نیروی انتظامی براساس دسترسی‌های مشخص می‌تواند با استفاده از سامانه پیام کوتاه اقدام به ارسال شماره پته یا شماره خودرو کند.

از این رو به‌صورت آنی پاسخ استعلام مربوطه داده می‌شود و در صورت صحت، اصالت اطلاعات مربوطه به تفکیک نوع خودرو، نوع کالا و مشخصات کالا نمایش داده شده و در صورت عدم صحت پیغام هشدار به نیروی انتظامی ارسال می‌شود. این سامانه در مورد محموله‌های ترانزیتی نیز قابلیت‌های مشابهی دارد. زمانی که خودرو دارای محموله ترانزیتی از مبدا حرکت می‌کند،براساس فاصله بین گمرکات چند روز فرصت دارد تا محموله خود را به گمرک مقصد تحویل دهد یا از مرز خارج شود. در صورتی که نیروی انتظامی به یک محموله ترانزیتی مشکوک شود موضوع را از طریق پیامک استعلام و سامانه جامع گمرکی در صورت صحت محموله ترانزیتی اطلاعات کامل محموله یا گذر از مهلت قانونی را در اختیار نیروی انتظامی قرار می‌دهد در غیراین صورت پیام صادر می‌شود.

مانیفست الکترونیکی

گمرک ایران همچنین برای جلوگیری از سوءاستفاده برخی از واردکنندگان هنگام اظهار کالا به گمرک، علاوه بر اطلاعات اظهار شده توسط آنها، مشخصات کالا را از طریق الکترونیکی از شرکت‌های حمل‌ونقل نیز دریافت کرده و پس از انطباق اطلاعات دریافتی از هر دو منبع چنانچه مغایرتی در کد تعرفه، ارزش اظهاری و مشخصات کالا وجود داشته باشد، از ترخیص کالا جلوگیری می‌کند. در این زمینه راه‌اندازی مانیفست الکترونیکی در قالب سامانه جامع امور گمرکی راه سوءاستفاده و احیانا قاچاق کالا را در مبادی ورودی کاملا مسدود می‌کند.

تله‌های الکترونیکی

از سوی دیگر، براساس طرحی که اخیرا در گمرک اجرایی شده، علاوه بر اظهارنامه صاحبان کالا، اطلاعات دقیق‌تری از کالاهای موجود در محوطه‌های بندری را از شرکت‌های حمل‌ونقل دریافت می‌کند و این اطلاعات را با اظهار صاحبان کالا تطبیق می‌دهد و در صورت عدم تطبیق براساس تله‌های الکترونیکی هشدارهای لازم داده می‌شود. برنامه اصلی گمرک دسترسی به مانیفست بار کشتی‌ها در زمان تخلیه بار است و با هماهنگی گمرک و سازمان بنادر و دریانوردی با برقراری ارتباط الکترونیکی میان گمرک و بندر از طریق سامانه جامع گمرکی امکان تبادل داده‌ها میان دو سازمان برقرار شده است. اطلاعات مانیفست کشتی، اطلاعات قابل‌اتکایی هستند و در صورت ورود اطلاعات تخلیه بار از بنادر، زنجیره داده‌ها در سامانه جامع گمرکی تکمیل و کلیه اطلاعات ورودی برمبنای مانیفست الکترونیکی، بارنامه، قبض‌انبار، اظهارنامه و بیجک انبارها تقاطع‌گیری می‌شود و عملا امکان تخلف از بین می‌رود. مصوبه شورای‌عالی امنیت ملی و ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز که قبلا تصویب شده، بر لزوم دسترسی گمرک ایران به اطلاعات انبارها و محوطه‌های بندری تاکید دارد. تبادل اطلاعات در چارچوب سامانه جامع گمرکی موجب شفافیت و سلامت تجارت شده و این امر می‌تواند با همکاری سازمان‌های همجوار گمرک، شرایط را برای افرادی که تجارت قانونی و سالم انجام می‌دهند، آسان‌تر و عرصه را برای متخلفان و قاچاقچیان روزبه‌روز تنگ‌تر کند.

سامانه بایگانی دیجیتال اسناد

از دیگر اقدامات گمرک ایران، راه‌اندازی سامانه بایگانی دیجیتال در گمرکات اجرایی است. این سامانه‌ها با دریافت اسکن اسناد، آنها را به اطلاعات اظهارنامه لینک کرده و کارشناس می‌تواند اطلاعات اسکن اسناد را مشاهده کنند. جلوگیری از تغییر اسناد مربوطه و مفقودی اسناد از جمله قابلیت‌های این سامانه است تا در صورت استعلام اسناد کالاهای وارداتی، اطلاعات اصلی و غیرقابل جعل در اختیار آنها قرار داده شود. گمرک ایران همچنین در راستای اجرای سیاست‌های کنترل هوشمند ورود کالا به کشور و مبارزه با قاچاق گوشی‌های تلفن همراه و به منظور تسریع و شفاف‌سازی فرآیند واردات تلفن همراه، افزایش دقت در کنترل‌های گمرکی، نسبت به ثبت و دریافت شماره شناسه گوشی‌های وارداتی اقدام کرده است. از این رو قرار است به منظور ارائه تسهیلات بیشتر، به‌زودی امکان بررسی وضعیت گوشی‌های تلفن همراه از طریق سامانه پنجره واحد تجارت فرامرزی در اختیار عموم مردم قرار گیرد.

مسعود کرباسیان در بازدید حجت الاسلام والمسلمین انصاری، معاون حقوقی رئیس‌جمهوری از سامانه جامع گمرکی در تشریح اقدامات و برنامه‌های گمرک برای مبارزه با فساد گفت: با الکترونیکی کردن رویه‌های گمرکی جعل فیش‌های بانکی در گمرک به صفر رسیده است.

رئیس کل گمرک ایران با اشاره به اینکه در سال‌های گذشته شاهد جعل ده‌ها میلیارد تومانی فیش‌های بانکی در گمرک بوده‌ایم، افزود: هم‌اکنون با کمک سامانه جامع گمرکی ۳۵ نوع عوارض به‌صورت الکترونیکی اخذ و دریافتی‌های گمرک کاملا آنلاین با بانک کنترل می‌شود.

وی همچنین به کشفیات کالای قاچاق به کمک سامانه جامع گمرکی اشاره کرد وگفت: تمامی کشفیات قاچاق کانتینری طی هفته‌های اخیر به کمک سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی صورت گرفته و با استفاده از این سامانه شناسایی کالای قاچاق از غیرقاچاق در مدت زمانی کمتر از یک دقیقه امکان‌پذیر شده است.

کرباسیان در ادامه با بیان اینکه در گذشته صدور پروانه‌های کاغذی موجب فساد شده بود و برخی با تاسیس دفاتری در بندرعباس پروانه‌های کاغذی گمرک را جعل می‌کردند، اظهار کرد: الکترونیکی شدن فرآیند گمرکی علاوه بر پیشگیری از جعل اسناد و تقلبات تجاری شرایطی فراهم آورده که رهگیری تخلفات احتمالی به آسانی امکان‌پذیر شود. در حالی که در سیستم سنتی این موضوع امکان‌پذیر نبود و بسیاری از پرونده‌های متخلفان به سرانجام نمی‌رسید. رئیس کل گمرک ایران تصریح کرد: با توجه به ثبت هوشمند اطلاعات اظهاری صاحبان کالا و دریافت اسناد به روش الکترونیکی و حتی ثبت نظر ارزیاب و کارشناس به‌صورت سیستمی هرگونه تخلف احتمالی از سوی صاحبان کالا و حتی کارکنان قابل شناسایی است در حالی که این کار در گذشته، امکان نداشت.

وی گفت: سامانه جامع گمرکی و پنجره واحد تجارت فرامرزی یک فناوری بومی است و چگونگی راه‌اندازی این سامانه به کمک دانش‌پژوهان دانشگاه تهران انجام شده که اکنون در حال ارتقای سطح عملکرد سامانه جامع گمرکی هستیم. از سوی دیگر، در این بازدید حجت‌الاسلام والمسلمین انصاری معاون حقوقی رئیس‌جمهوری با قدردانی از اقدامات انجام شده در «هوشمند‌سازی فرآیند انجام تشریفات گمرکی» ابراز امیدواری کرد تا الکترونیکی کردن فرایندهای گمرکی، بیش از پیش در امر مبارزه با مفاسد اقتصادی موثر واقع شود.