گروه بازرگانی: با ورود به دوره جدید تعاملات اقتصادی ایران با دنیا، هیات‌های تجاری زیادی برای مذاکره و ارزیابی بازار، به ایران می‌آیند. چگونگی نحوه تعامل با هیات‌های خارجی، چگونگی شناخت کشورهای مناسب و مورد اعتماد برای مشارکت با طرف ایرانی، نحوه بازاریابی برای محصولات ایرانی، راهکارهای اجرایی برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار موفق و... سوالاتی است که برای بسیاری از فعالان اقتصادی در مواجهه با خارجی‌ها در شرایط جدید مطرح می‌شود. از این رو اتاق‌های بازرگانی موظفند در این شرایط، خدمات‌رسانی خود را نیز به‌روز کنند. در واقع نیاز اعضای اتاق بازرگانی در این دوره، نسبت به ادوار گذشته متفاوت بوده و اتاق‌ها نیز موظف به ارائه خدمات متفاوتی نسبت به گذشته هستند. البته در این شرایط شکل‌گیری کمیته‌های مشاوره‌ای تحت نظارت ستاد اقتصادی پساتحریم در اتاق بازرگانی تهران را می‌توان گامی در همین راستا دانست. فعالان اقتصادی نیز با پی بردن به اهمیت دوران طلایی کنونی برای بهره‌وری از شرایط پسابرجام، بخش خصوصی را بازیگران اصلی این عرصه می‌دانند. از این رو اتاق‌های بازرگانی نیز به‌عنوان پارلمان بخش خصوصی باید راهکارها و راهنمایی‌های به روز را به زیرمجموعه‌های خود ارائه بدهند. حال آنکه اتاق‌های بازرگانی در دوره هشتم نسبت به ارائه خدمات بیشتر به اعضای خود وعده‌هایی نیز داده‌اند. اما این گزارش حاکی از آن است که سطح خدمات‌دهی در اتاق بازرگانی تهران که بزرگترین پارلمان بخش خصوصی ایران است، آن‌طور که انتظار می‌رود، نبوده و این اتاق همچنان جزو نسل اول اتاق‌های بازرگانی محسوب می‌شود.

در گزارش پیش‌رو که توسط «احسان جنتی فرد»، مدیرعامل شبکه بهینه کاوی ایران، تدوین شده است، به مقایسه خدمات‌دهی اتاق بازرگانی تهران با اتاق‌های بازرگانی منطقه و برخی از کشورهای پیشرفته دنیا در حوزه کمک به توسعه کسب‌وکار اعضای خود، پرداخته شده است. سابقه تاسیس اتاق‌های بازرگانی در دنیا به بیش از ۴۰۰ سال پیش برمی‌گردد. اولین اتاق‌های بازرگانی در دنیا با این تفکر و با این احساس نیاز تشکیل شدند که نهادی به وجود بیاورند برای گفتمان متمرکز و متشکل و سازماندهی‌شده با دولت و از این طریق فعالان بخش خصوصی بتوانند مشکلات خودشان را طرح و حل کنند، پیشنهاد دهند و سایر موضوعاتی را که اصولا بین یک دولت با شهروندان فعال در حوزه اقتصاد می‌تواند اتفاق بیفتد، پیگیری کنند. این اتاق‌ها، اتاق‌های نسل اول هستند و فلسفه وجودی و ماموریت‌شان ارتباط با دولت است. تقریبا از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در اتاق‌های تاسیس‌شده در کشورهای اروپایی احساس نیازی به‌وجود آمد که براساس آن باید از ظرفیت‌های موجود استفاده شود تا از ارتباطات بین اعضای اتاق‌ها یکسری برنامه‌ها، ایده‌ها، نیازها و معاملات تجاری و اقتصادی شکل گیرد و توسعه یابد. ضمن اینکه از طریق ظرفیت اتاق بتوانند با فعالان اقتصادی سایر کشورها ارتباط بگیرند و از این طریق تجارت خودشان را توسعه دهند. بنابراین نسل دوم اتاق‌ها به سمت ارائه خدمات به اعضا و ایجاد شبکه‌های تجاری بین اعضای خودشان یا بین اعضای خودشان با فعالان اقتصادی کشورهای دیگر رفتند. در ادامه جریان رشد اتاق‌ها از تقریبا حدود ۳۰ سال پیش یا کمی بیشتر، اتاق‌های پیشرو دنیا یک ضرورت دیگر را درک کردند و آن این بود که جامعه اقتصادی و تجاری شهر یا کشور باید بتواند ارتباط نهادینه و فعال و موثری با جامعه مدنی و اجتماع گرفته و روی موضوعاتی که اقتصاد را به سایر شئونات یک جامعه ربط می‌دهد، کار کند. موضوعاتی از قبیل مسوولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی، اخلاق کسب‌وکار، محیط‌زیست، فقر حقوق بشر که بیشتر جنبه محلی داشت. در جنبه بین‌المللی علاوه بر این موارد دیپلماسی تجاری، ارتباط با سازمان‌های بین‌المللی و همکاری با جامعه بین‌المللی و... هم اضافه شد و تمام اینها را می‌شود در ماموریت اتاق‌های نسل سوم طبقه‌بندی کرد. حال با توجه به ماموریت‌های نسل سوم اتاق بازرگانی، خدمات‌دهی این پارلمان به فعالان بخش خصوصی نیز مورد توجه قرار می‌گیرد. از این رو به منظور انجام بررسی خدمات قابل ارائه اتاق بازرگانی در کشورهای مختلف دنیا در زمینه کمک به توسعه کسب‌وکار اعضا، تعدادی از مهم‌ترین اتاق‌های بازرگانی در کشورهای پیشرفته‌تر همچنین اتاق‌های بازرگانی منطقه جهت این بررسی انتخاب شدند و خدمات این سازمان‌ها به اعضای خود در زمینه توسعه کسب‌وکار مورد بررسی قرار گرفته است. اکثریت اتاق‌های بازرگانی منتخب در این گزارش، دارای سابقه طولانی در زمینه ارائه خدمات حرفه‌ای به اعضای خود هستند. اتاق‌های بازرگانی به‌عنوان پارلمان بخش خصوصی، در مجموع مسوولیت حمایت و پشتیبانی از منافع بخش خصوصی به ویژه اعضای خود، توانمندسازی و ارتقای نقش‌ بخش خصوصی در اقتصاد ملی، ایفای نقش به‌عنوان صدای تجارت با انجام تحقیقات، تبادل فکر و خردورزی جمعی بین اعضا یا شرکای بالقوه آنها در خارج از کشور، اثرگذاری مثبت بر تصمیمات و سیاست‌ها یا بهبود قوانین و مقررات موثر بر فعالیت‌های تجاری، صنعتی، کشاورزی و خدماتی، آزادسازی تجاری، ایجاد فرصت‌های برابر و بهبود فضای کسب وکار و بهبود سطح زندگی و رفاه عمومی خانواده و اعضا در حوزه جغرافیایی خود را بر عهده دارند.

خدمات‌رسانی 10 اتاق بازرگانی جهان

در این گزارش، ۸ شاخص خدمات‌دهی برای ۱۰ اتاق بازرگانی جهان مورد بررسی قرار گرفته است. بر این اساس، «اطلاعات پروفایل اعضا»، «سمینار و کارگاه‌های عملیاتی»،‌ «صحه‌گذاری بازار/ محصول»، «راه‌اندازی کسب‌وکار»،‌ «خدمت جذب نیروی انسانی»،‌ «شبکه‌سازی و بازاریابی»، «خدمات طراحی» و «پایگاه داده تجربه‌های موفق اعضا» شاخص‌های بررسی شده در زمینه خدمات‌دهی اتاق‌های بازرگانی است. همچنین «اتاق بازرگانی مشترک فرانسه-ایتالیا مستقر در فرانسه»، «اتاق بازرگانی تهران»، «اتاق بازرگانی برونسویل آلمان»، «اتاق بازرگانی روچستر هلند»، «اتاق بازرگانی بروکلین بلژیک»، «اتاق بازرگانی دوبی»، «اتاق بازرگانی سیلان بنگلادش»، «اتاق بازرگانی لندن»، « اتاق بازرگانی ایتالیا و نیوزلند مستقر ایتالیا» و «اتاق بازرگانی استانبول» نیز اتاق‌های مورد بررسی در این گزارش هستند. براساس آنچه در این گزارش عنوان شده است، اتاق مشترک فرانسه و استرالیا از جمله اتاق‌های بازرگانی است که در زمینه کمک به توسعه کسب‌وکار اعضای خود خدمات کامل‌تری را ارائه می‌کند. در زمینه ارائه فهرستی از پروفایل اعضا برای تعامل بیشتر با یکدیگر و همچنین برگزاری سمینارهای تخصصی و کارگاه‌های آموزشی نیز تمامی اتاق‌های مورد بررسی، به اعضای خود خدمات ارائه می‌دهند. در زمینه خدمات بررسی و تایید بازار یا محصولی خاص در اقتصاد یک کشور یا منطقه، تمامی اتاق‌های مورد بررسی به غیر از اتاق بازرگانی تهران، این خدمات را به اعضای خود ارائه می‌دهند. اما در مورد کمک به اعضا در زمینه ایجاد یک کسب‌وکار جدید، نوع خدمات‌دهی متفاوت است. در این مورد، بیشتر اتاق‌های بازرگانی کشورهای پیشرفته دارای سابقه فعالیت مناسب هستند که اتاق مشترک فرانسه و استرالیا، اتاق بازرگانی برونسویل آلمان، اتاق بازرگانی روچستر هلند، اتاق بازرگانی استانبول و اتاق بازرگانی لندن از این دست هستند. از سویی ۴ اتاق بازرگانی از میان اتاق‌های مورد بررسی، خدمات استخدام نیروی انسانی مناسب را انجام می‌دهند. اتاق مشترک فرانسه و استرالیا، اتاق بازرگانی روچستر هلند، اتاق بازرگانی بروکلین بلژیک و اتاق بازرگانی سیلان بنگلادش در این زمینه کارنامه خوبی دارند.

در قسمت شبکه‌سازی و بازاریابی نیز اتاق بازرگانی مشترک فرانسه-ایتالیا، اتاق بازرگانی برونسویل آلمان، اتاق بازرگانی روچستر هلند، اتاق بازرگانی بروکلین بلژیک، اتاق بازرگانی سیلان بنگلادش، اتاق بازرگانی لندن، اتاق بازرگانی ایتالیا و نیوزیلند و اتاق بازرگانی استانبول فعالیت کرده و خدمات ارائه می‌دهند. در بخش خدمات طراحی (خدماتی که مربوط به فعالیت‌های گرافیکی نظیر طراحی وب‌سایت است) تنها دو اتاق بازرگانی برونسویل آلمان و اتاق بازرگانی مشترک فرانسه-ایتالیا مستقر در فرانسه خدمات ارائه می‌دهند. همچنین علاوه بر خدمات ذکر شده ارائه تجربه‌های موفق موجود در بین اعضای اتاق‌ها در یک زمینه فعالیت اقتصادی خاص از طریق ایجاد یک پایگاه داده در این زمینه نیز جزو خدمات برخی از اتاق‌های بازرگانی مورد بررسی است که البته این خدمت نیز معمولا بیشتر در بین اتاق بازرگانی کشورهای پیشرفته‌تر دیده می‌شود. اتاق‌هایی نظیر اتاق بازرگانی لندن، اتاق بازرگانی مشترک ایتالیا و نیوزیلند، اتاق بازرگانی دوبی، اتاق بازرگانی بروکلین بلژیک و اتاق مشترک فرانسه استرالیا. اتاق‌های بازرگانی بررسی شده، درخصوص کمک به اعضا در جهت توسعه کسب‌وکار خود، در مجموع سه نوع خدمات ارائه می‌دهند. گروهی از آنها در قالب خدمات Business Matching و با هدف برقراری ارتباط بین دو فعال اقتصادی در جهت کمک به عقد یک قرارداد جدید که بین آن دو انجام می‌شود، به ارائه خدمت می‌پردازند و گروهی دیگر، مربوط به کمک به اعضا در جهت ایجاد و توسعه یک کسب‌وکار جدید است و در نهایت گروه سوم درخصوص ایجاد پایگاه داده تجربه‌های موفق اعضای خود و در اختیار قرار دادن این تجربه‌های موفق به سایر اعضا فعال است. با بررسی اتاق‌های بازرگانی حاضر مشاهده می‌شود که در حوزه Business Matching عموما اتاق‌های بازرگانی فعالیت‌های مناسبی را انجام می‌دهند، ولی به نظر می‌رسد این موضوع در اتاق بازرگانی تهران به‌صورت کامل انجام نمی‌شود.

در ارتباط با خدمات کمک به ایجاد و توسعه کسب‌وکار نیز این خدمات در اتاق‌های بازرگانی مورد بررسی کمتر به‌صورت مدون و کامل ارائه می‌شود. اما هر اتاق بازرگانی با توجه به نیازی که در ارتباط با اعضای خود احساس کرده است، خدمات مرتبط را در دستور کار خود قرار داده است که از آن جمله می‌توان به خدمات استخدام نیروی انسانی مناسب و مرتبط و خدمات بازاریابی و همچنین خدمات طراحی نظیر طراحی لوگو، وب سایت و ... اشاره کرد. از جمله خدماتی که اتاق‌های بازرگانی به اعضای خود در جهت توسعه کسب‌وکار آنها در سطح حرفه‌ای ارائه می‌دهند، ارائه تجربه‌های موفق ثبت شده در پایگاه داده آنها است. با توجه به این نکته که مسائل و مشکلات پیش روی هر بنگاه اقتصادی فعال در هر صنعت، می‌تواند برای سایر بنگاه‌های اقتصادی صنعت مربوطه نیز مطرح شود، رویکرد مناسب اتخاذ شده و نتایج حاصل از استفاده از آن رویکرد، می‌تواند برای تمامی سازمان‌های فعال در آن صنعت جذاب باشد. بنابراین اتاق‌های بازرگانی اعضای خود را ترغیب می‌کنند تا به‌صورت مدون و با فرمت یکسان پیش‌بینی شده تجربه‌های موفق خود را در اختیار آنها قرار دهند تا امکان انتشار و به اشتراک‌گذاری آنها از سوی اتاق بازرگانی میسر شود و از سوی دیگر بنگاه اقتصادی صاحب تجربه موفق مربوطه از امتیاز ویژه‌ای در اتاق جهت استفاده از خدمات بهره‌مند شود.

براساس این گزارش، خدمات اتاق بازرگانی تهران در حوزه کمک به اعضا در جهت توسعه کسب‌وکار آنها با ۹ اتاق بازرگانی در نقاط مختلف دنیا مقایسه شده و البته تلاش شده است که این مقایسه عموما با دو کشور منطقه و همچنین کشورهای پیشرفته انجام شود تا امکان یک بررسی نقادانه را به منظور انجام یک تحلیل راهگشا فراهم آورد. با توجه به مقایسه تطبیقی انجام شده به نظر می‌رسد فعالیت عمده اتاق‌ بازرگانی تهران بیشتر در سطح ارتباط با دولت برای حل مشکلات بخش خصوصی محدود شده است. بخش عمده‌ای از انرژی و منابع و وقت این اتاق، صرف ارتباط با بدنه دولت در بخش‌های مختلف و حل مشکلات موجود بین بخش خصوصی و دولتی است یعنی با توجه به آنچه در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، اتاق بازرگانی تهران تقریبا در سطح اتاق‌های نسل اول در حال فعالیت است و هنوز به‌صورت جدی و نظام‌مند وارد نسل‌های بعدی اتاق‌های بازرگانی نشده است و می‌توان ضعف اتاق تهران را در این بخش دانست که در جریان توسعه ماموریت اتاق‌ها ما از دنیا در بخش دوم و سوم عقب هستیم. در صورتی که اتاق‌های کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای در حال توسعه رقیب ما، الان اتاق‌های نسل دومی یا نسل سومی هستند. البته این امر را می‌توان ناشی از دولتی بودن اقتصاد ایران دانست که همواره موجب ایجاد چالش بین بخش خصوصی و دولتی شده است. حال با توجه به اینکه کشور ایران در شرایط رکود اقتصادی به سر می‌برد و امیدواری که در زمینه بهبود شرایط پس از حذف تحریم‌های اقتصادی ایجاد شده است، از سویی فعالان اقتصادی، تمایل به توسعه ارتباطات با سرمایه‌گذاران و هم‌صنفی‌های خود در خارج از کشور دارند و از سوی دیگر فعالان اقتصادی خارج از کشور نیز به لحاظ جذابیت‌های منحصربه‌فردی که در اقتصاد ایران وجود دارد، تمایل دارند که به‌صورت اصولی و با آرامش خاطر با داخل کشور ارتباط تجاری برقرار کنند. اتاق‌های بازرگانی در داخل کشور در این شرایط می‌توانند نقش بسیار مهمی در جهت کمک به اعضای خود ایفا کرده و به این منظور باید خدمات مربوط به این موضوع را جزو خدمات خود ارائه کنند. بنابراین با توجه به فضای پساتحریم موجود در اقتصاد کشور، اتاق تهران باید خود را به خدمات روزآمدتری تجهیز کند.

توقف ایران در نسل اول اتاق‌های بازرگانی