گروه بازرگانی: در پی ناآرامی‌های جمعه شب در ترکیه و کودتای نافرجام علیه دولت این کشور، خبرهای رسیده حاکی از تبعات این پیامد بر حمل‌ونقل کالا و مسافر از ایران به ترکیه و برعکس است. چرا که هنوز فضای داخلی این کشور آرام نشده و عبور و مرور افراد و انتقال کالاها بین مرزهای دو کشور موقتا در ساعات اولیه روز گذشته ممنوع اعلام شد ولی پس از چند ساعت مجددا مرزهای دو کشور باز شد. اما خطوط هوایی ایران و ترکیه به‌رغم آمادگی فرودگاه‌های ترکیه، همچنان غیرفعال است.

هرچند دو کشور ایران و ترکیه همواره در موارد و ادوار مختلف اختلاف نظرهایی داشته‌اند، اما در دولت یازدهم که با ریاست‌جمهوری اردوغان در ترکیه همزمان بود، دو طرف خواستار توسعه روابط اقتصادی با یکدیگر بوده‌اند. به‌گونه‌ای که در بیشتر دیدارهای مقامات سیاسی دو کشور، این موضوع مورد تاکید دو طرف قرار گرفته است. سفر حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران به ترکیه به همراه فعالان اقتصادی و رئیس بانک مرکزی و سفر رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهوری ترکیه به ایران و امضای حدود ۱۰ سند همکاری اقتصادی بین دو کشور را می‌توان گواه این امر دانست. در این ارتباط باید اشاره کرد که حتی دو کشور برنامه‌ریزی کرده‌اند که حجم مبادلات اقتصادی به ۳۰ میلیارد دلار برسد.

از سوی دیگر نمی‌توان کمک‌های ترکیه را در دوره تحریم‌ها به ایران نادیده گرفت. از آنجا که بانک‌های اصلی در اروپا، دبی و آسیا از انتقال پول به داخل و خارج از ایران در آن دوره اجتناب کردند، برخی موسسات مالی ترکیه برای رهایی از این وضعیت به یاری ایران آمدند. به‌عنوان مثال، در ۲۰۱۱، «هالک بانک» که ۷۵ درصد آن متعلق به حکومت ترکیه است، به پرداخت‌های شرکت نفت هند برای خرید نفت از ایران کمک کرد. در واقع حکومت ترکیه تاکنون از اجرای تحریم‌های یکجانبه که آمریکا و اتحادیه اروپا بر ایران تحمیل کرده بودند، اجتناب کرده است. همچنین، باید اشاره کرد تحریم‌ها جهت‌گیری سرمایه‌گذاری خارجی ایران را از دبی به ترکیه تغییر داده است. به‌طوری که تعداد شرکت‌های ایرانی در ترکیه از ۳۱۹ شرکت در ۲۰۰۲ به ۲۰۷۲ شرکت در ۲۰۱۱ افزایش یافته است.

به علاوه نخستین تفاهم‌نامه تجارت ترجیحی ایران نیز با این همسایه شمالی بعد از ۱۲ سال، منعقد شد و به اعتقاد کارشناسان، گامی بزرگ برای گسترش روابط بین دو کشور از این طریق برداشته شد.

جایگاه تجاری ترکیه در ایران

ترکیه جزو ۴ شریک اول تجاری و یکی از گذرگاه‌های تجاری ایران محسوب می‌شود. طی سال‌های اخیر، مبادلات تجاری دو کشور نوسان‌هایی را پشت‌سر گذاشته است که بر این اساس، در مجموع از سال ۸۵ تا سال ۹۳ روند این مبادلات صعودی بوده، اما در سال ۹۴ تا حدودی کاهش یافته است. بررسی آمارهای گمرک از تجارت ایران و ترکیه تا آخرین روزهای پیش از کودتای نافرجام علیه دولت این کشور نیز نشان می‌دهد که ایران از ابتدای امسال تا روز ۲۰ تیرماه سال جاری، معادل یک میلیارد و ۳۵۴ میلیون و ۷۰۳ هزار دلار کالا به این کشور صادر کرده است. در همین بازه زمانی ارزش کل واردات ایران از ترکیه که از اصلی‌ترین شرکای تجاری کشور است، به مبلغی معادل ۷۷۷ میلیون و ۲۶۸ هزار دلار می‌رسد. اقلام عمده صادراتی ایران به این کشور دربهار ۹۵ عبارتند از: «کاتد و قطعات کاتد از مس تصفیه شده»، «آهن و فولاد»، «آلومینیوم»، «گرید نساجی پلی‌پروپیلن»، «پلی‌اتیلن گرید بادی»، «اترهای مونو بوتیلیک»، «محصولات نیمه‌تمام از آهن»، «روی غیرممزوج»، «متانول» و «شمش از آهن و فولاد». اقلام عمده وارداتی ایران از این کشور نیز عبارتند از: «موز»، «جو»، «سیگار»، انواع «توتون و تنباکو»، «فسفات کلسیم طبیعی»، «تخته‌های فیبری از چوب یا مواد چوبی»، «پارچه‌های نبافته»، «عدس» و «ماشین‌آلات».

مرزهای ایران و ترکیه باز شد

ساعات پایانی جمعه شب به وقت ایران، کودتای نظامی علیه دولت وقت ترکیه، فضای استانبول و آنکارا را متشنج کرد و موجب رعب و وحشت در میان مردم شد. پس از چند ساعت از آشوب‌های ایجاد شده در این دو شهر، دولت ترکیه اعلام کرد که کودتای نظامی، نافرجام مانده است. اما این ناآرامی‌ها از همان ساعات اولیه (از ساعت ۳۰ دقیقه بامداد روز گذشته) موجب بسته شدن مرزهای بین دو کشور شد. برخی از منابع خبری اعلام کردند فقط ساعت ۳ بامداد برای مدت کوتاهی این مرزها باز شد تا تردد اتوبوس‌ها و مسافران که میان مرز دو کشور مانده بودند، انجام شود. اما این ممنوعیت تا ظهر روز گذشته ادامه یافت. به گفته مقامات مسوول ایرانی ممنوعیت تردد به دلیل عدم آمادگی کارمندان گمرکات ترکیه و امنیت تردد بود. به گونه‌ای که چند ساعت در مرزهای ایران و ترکیه هیچگونه ترددی صورت نگرفت. اما ظهر روز گذشته اعلام شد که تردد موقت مسافران از پایانه‌های مرزی همجوار با کشور ترکیه در استان آذربایجان غربی برقرار شده است. سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای اعلام کرد که بعد از توقف تردد از گذرگاه‌های زمینی آذربایجان غربی در جوار کشور ترکیه در پی حوادث و رخدادهای اخیر ترکیه، پیگیری‌ها و رایزنی‌ها برای ازسرگیری تردد به‌ویژه جهت بازگشت مسافران به کشورهای مبدا، انجام و بالاخره تردد مسافران در این مبادی ورودی و خروجی آغاز شد. این گزارش حاکی از آن است که در پایانه مرزی سرو نیز تردد مسافران با این شرایط به‌صورت پیاده برقرار شد و در حال حاضر روند ترددها به این منوال ادامه دارد. بر اساس اظهارات مقامات مسوول ایرانی، روزانه به‌طور میانگین ۸۵۰ دستگاه کامیون از مرز مشترک دو کشور و ۳۶۰ هزار مسافر در بهارسال جاری از مرز بازرگان تردد داشتند.

اسماعیل غلامی، معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای نیز اعلام کرد: در پایانه مرزی رازی که فقط مسافری بوده و از قبل نیز تردد همه روزه از ساعت ۹ تا ۱۷ انجام می‌شد با هماهنگی مقام‌های محلی دو طرف، مسافران ایرانی پشت مرز اجازه عبور پیدا کردند. اما در مرز سرو از شهریور ماه سال گذشته هیچگونه تردد خودرویی وجود نداشت و تنها تردد پیاده محلی انجام می‌شد.

تبعات تجاری کودتای نافرجام ترکیه

هرچند کودتا در ترکیه شکست خورد اما بسیاری از فعالان اقتصادی معتقدند این آشوب‌ها تا زمان عادی شدن شرایط ترکیه، بر تجارت بین دو کشور تاثیرگذار خواهد بود. خبرهای منتشر شده از تبعات این کودتای نافرجام تا لحظه تنظیم این خبر حاکی از آن است که صادرات محصولات پتروشیمی و پلیمری ایران به ترکیه به دلیل بسته شدن مرزهای مشترک دو کشور به‌صورت موقت متوقف شده است.

جلال ابراهیمی، دبیرکل شورای مشترک بازرگانی ایران و ترکیه نیز در گفت‌وگو با «ایسنا» اظهار کرد: مقرر بود روز سه‌شنبه این هفته، هیات بزرگ کشاورزی با همکاری شورای بازرگانی ایران و ترکیه و به ریاست وزیر جهاد کشاورزی ایران به آنکارا عزیمت کند تا ملاقات‌ها و مذاکراتی را در مرکز فدراسیون، اتاق‌های بازرگانی ترکیه و همچنین صاحبان صنایع کشاورزی این کشور داشته باشند اما با توجه به شرایط پیش آمده، سفر این هیات فعلا متوقف شده و به زمان دیگری موکول می‌شود.

رئیس شورای مشترک ایران و ترکیه نیز درباره تاثیر شکست کودتای نظامی ترکیه بر عادی شدن روابط ایران و ترکیه، به «دنیای اقتصاد» گفت: قطعا شکست کودتا می‌تواند در عادی شدن روابط تجاری بین دو کشور تاثیرگذار باشد. رضا کامی ابراز امیدواری کرد که با مسلط شدن دولت ترکیه بر اوضاع سیاسی کشورش، روابط تجاری ما با این کشور به حالت عادی برگردد. رئیس شورای ایران و ترکیه با اشاره به اینکه روابط تجاری ما با کشور ترکیه همواره در شرایط خوبی قرار داشته است، تصریح کرد: اگرچه در برخی از مسائل سیاسی اختلاف نظرهایی بین دو کشور وجود داشته، اما در کل تجارت ما با این کشور همواره مثبت و رو به افزایش بوده است.

رئیس شورای مشترک ایران و ترکیه در عین حال تصریح کرد: با روی کارآمدن «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه در سال ۲۰۰۲، تا به امروز روابط اقتصادی و سیاسی ما با این کشور رو به افزایش بوده است. به‌طوری که حجم تجارت ما با ترکیه در سال ۲۰۱۲ بالغ بر ۲۲ میلیارد دلار بوده و این در حالی است که رقم تجارت ما با این کشور در سال ۲۰۰۲، تنها یک میلیارد دلار بوده است.

کامی علت کاهش حجم تجارت بین ایران و ترکیه در سال گذشته را اعمال تحریم‌ها و رکود اقتصادی عنوان کرد و گفت: از سوی دیگر یکی از دلایل افت تجارت ایران با ترکیه به دلیل کاهش قیمت نفت از ۱۴۰ دلار به مرز ۴۰ دلار بوده که روند تجارت ما با این کشور را کاهشی نشان می‌دهد. به گفته وی، بر اساس آخرین آمار موجود، حجم تجارت بین ایران و ترکیه در سال گذشته به مرز ۱۰ میلیارد دلار رسیده است. کامی در عین حال به این موضوع نیز اشاره کرد که بر اساس هدف‌گذاری‌های انجام‌شده، قرار است حجم تجارت دو کشور به ۳۰ میلیارد دلار برسد. به گفته کامی، مرز بازرگان تا لحظه تنظیم این خبر، باز شده و هیج‌گونه محدودیتی برای تردد کامیون‌ها وجود ندارد.

رئیس کنفدراسیون صادرات ایران با اشاره به شکست کودتای ترکیه به «دنیای اقتصاد» گفت: به نظر می‌رسد شکست کودتای نظامی در ترکیه، عادی شدن روابط تجاری ایران با ترکیه را به همراه داشته باشد. محمد لاهوتی افزود: از آنجا که دولت ایران حمایت خود را از دولت قانونی ترکیه اعلام کرده، این امر نیز می‌تواند در صمیمی‌تر شدن روابط بین دو کشور تاثیرگذار باشد. لاهوتی بر این باور است با توجه به اینکه دولت ترکیه پیش‌تر تغییراتی در سیاست خارجی خود در قبال دو کشور روسیه و سوریه انجام داده بود، شکست کودتا می‌تواند اثر مثبتی بر روابط حاکم بر ایران و ترکیه به جای بگذارد. عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: شرایط به وجود آمده در ترکیه، قطعا روند سرمایه‌گذاری و گردشگری این کشور را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد که این امر می‌تواند به نفع اقتصاد ایران باشد.

از سوی دیگر رئیس کمیسیون صادرات اتاق ایران نیز به «دنیای اقتصاد» گفت: برای اظهارنظر درخصوص تاثیر شکست کودتا بر عادی شدن روابط تجاری بین ایران و ترکیه هنوز زود است و نمی‌توان در شرایط کنونی مسائل را به‌خوبی تجزیه و تحلیل کرد. سید رضی حاجی‌آقامیری در عین حال بیان کرد: البته شکست کودتا قطعا در عادی شدن روابط تجاری ایران و ترکیه تاثیرگذار است.

توقف پروازهای ایران به ترکیه

هرچند مرزهای زمینی ایران و ترکیه پس از ممنوعیت به دلیل آشوب در ترکیه، مجددا به روی مسافران و خودروهای باری باز شد، اما فرودگاه ترکیه تا اطلاع ثانوی شاهد فرود هواپیماهای ایرانی نخواهد بود. این دستور از سوی سازمان هواپیمایی کشور صادر شده است. دقایق اولیه صبح روز گذشته وزارت امور خارجه و سفارت ایران در ترکیه از گردشگران ایرانی در ترکیه خواست تا محل اقامتشان را ترک نکنند. سازمان هواپیمایی کشوری و مدیریت فرودگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) نیز اعلام کردند: با توجه به شرایط پیش آمده در ترکیه، همه پروازها از ایران به این کشور تا اطلاع ثانوی به حالت تعلیق درآمده‌ است.

کوروش فتاحی معاون شهر فرودگاهی فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) گفت: طبق برنامه قبلی از ساعت ۲۳:۳۰ جمعه شب تا ساعت ۷:۳۰ بامداد روز شنبه بالغ بر ۹ پرواز باید به مقصد ترکیه انجام می‌شد که همه این پرواز‌ها لغو شده‌ است. مسافران پس از اطلاع از وضع ترکیه بدون هیچ واکنشی در لغو پروازها فرودگاه را ترک کردند.

رضا جعفرزاده، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری نیز گفت: با توجه به شرایط کشور ترکیه، تا حصول اطمینان امنیتی و انجام پروازهای ایمن و سلامت به مقصد فرودگاه‌های این کشور هیچ پروازی به ترکیه انجام نخواهد شد و تمام شرکت‌های هواپیمایی ملزم هستند در این خصوص به مسافران مقصد ترکیه اطلاع‌رسانی کنند. اما سازمان هواپیمایی تکلیف مسافران جامانده در ترکیه را مشخص کرد و مجوزی برای پرواز هواپیماهای بدون مسافر از تهران به مقصد کشور ترکیه صادر کرد تا مسافران ایرانی باقی‌مانده در این کشور را در اسرع وقت به ایران بازگرداند که تا لحظه تنظیم این خبر یک هواپیما از ترکیه به فرودگاه تبریز آمد. این مجوز در حالی صادر شد که به‌دنبال لغو تعدادی از پروازها میان ایران و ترکیه، تعدادی از مسافران ایرانی در فرودگاه شهرهایی مانند استانبول و آنکارا ماندند.

سعید اکبری معاون عملیات هوانوردی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران با بیان اینکه فرودگاه‌های ترکیه برای برقراری پروازها اعلام آمادگی کرده‌اند اظهار کرد: اما در فرودگاه‌های آتاتورک و استانبول هیچ پروازی صورت نمی‌گیرد و در فرودگاه «سبیها» در نزدیکی استانبول نیز تنها پروازهای ترکیه‌‌‌ای برقرار است. وی افزود: هیچ‌یک از شرکت‌های هواپیمایی ایرانی، اماراتی و قطری از آمادگی ترکیه برای برقراری پروازها استقبال نکردند. اوضاع ترکیه به حالت عادی بازنگشته و شرایط برای پرواز در ترکیه مطمئن نیست.

وی با ابراز نگرانی برای مسافران ایرانی که در آنکارا و استانبول به سر می‌برند، عنوان کرد: مسوولیت بازگرداندن مسافران ایرانی از ترکیه برعهده شرکت‌های هواپیمایی است؛ قاعدتا این شرکت‌ها تمهیداتی برای برگرداندن مسافران اندیشیده‌اند. احتمالا تعدادی هواپیمای بدون مسافر به سمت فرودگاه سبیها با هدف بازگرداندن مسافران ایرانی پرواز کنند‌.