بازوی پژوهشی مجلس بررسی کرد
ریل‌گذاری مالیات بر مجموع درآمد
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به محورهای کلیدی در تدوین قانون مالیات بر مجموع درآمد پرداخته است. در این گزارش تاکید شده است که مالیات بر مجموع درآمد یکی از مهم‌ترین اجزای نظام مالیاتی کشورهای توسعه‌یافته است و همچنین در ایران نیز یکی از اصلاحات ضروری نظام مالیات‌ستانی است که می‌تواند تاثیر بسیاری بر عادلانه‌تر، ساده و بهینه‌تر شدن مالیات‌ستانی از اشخاص حقیقی داشته باشد.
با این حال با توجه به اینکه برخلاف سایر کشورها، این پایه مالیاتی تاکنون در ایران اجرایی نشده است، بنابراین ضرورت دارد که طراحی و تدوین آن به شکل اصولی صورت بگیرد. به‌طور کلی اگرچه تحقق این نوع از مالیات‌ها در کشورهای در حال توسعه به دلایل گوناگون ازجمله وابستگی اقتصاد به کمک‌های خارجی و منابع طبیعی، ضعف نهادی، ظرفیت اداری ضعیف برای مقابله با فرار مالیاتی، روحیه مالیاتی ضعیف مؤدیان، عدم شفافیت و بزرگ بودن بخش غیررسمی اقتصاد، با دشواری‌هایی روبه‌روست، اما امروزه بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز نظام مالیات‌های مستقیم خود را با محوریت مالیات بر مجموع درآمد اصلاح کرده‌اند.
این گزارش پژوهشی به بررسی مهم‌ترین محورهای کلیدی در طراحی نظام مالیات بر مجموع درآمد پرداخته شده است. این نهاد پژوهشی تاکید کرده است که مهم‌ترین معیارهایی که نیاز است در اصلاح و بازطراحی نظام مالیاتی مورد توجه قرار گرفته شود، شامل افزایش سادگی، کاهش هزینه‌های اجرایی، یکپارچه‌سازی نظام مالیاتی و رفاهی و نیز توجه به خنثایی و تصاعدی بودن نظام مالیاتی است.
محورهای کلیدی
به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس، انتخاب الگوی مالیات‌ستانی به این دلیل که نسبت پایه‌های درآمدی با نرخ‌ها و مخارج مالیاتی را مشخص می‌سازند، اهمیت بسیاری دارد. الگوی مالیات‌ستانی از مجموع درآمد اشخاص حقیقی می‌تواند به‌صورت فراگیر، دوگانه، هموار یا تلفیقی از این موارد باشد. انتخاب این الگوها بر تصمیمات قانون‌گذار در سایر ابعاد قانون مالیات بر مجموع درآمد و نیز بر ماهیت و پیامد نظام مالیاتی در تحقق اهداف قانون‌گذار تاثیر قابل‌توجهی دارد.
یکی دیگر از نکاتی که این گزارش پژوهشی به آن اشاره کرده است که باید در جریان تدوین و طراحی مالیات بر مجموع درآمد به آن توجه شود، تعریف مؤدی (واحد) مالیاتی است. مؤدی مالیاتی در نظام‌های مالیات‌ستانی معمولا فرد، خانواده یا به‌صورت انتخابی تعیین می‌شود. انتخاب هریک از این واحدهای مالیاتی می‌تواند تاثیرات متفاوتی بر توزیع درآمد، فرار و اجتناب مالیاتی، انگیزه کار و... داشته باشد. همچنین انتخاب صحیح واحد مالیاتی تاثیر بسزایی بر افزایش عدالت افقی نظام مالیاتی دارد.
تعریف و محاسبه درآمد محور دیگری است که در آن قانون‌گذار اقدام به تعریف پایه‌های مالیاتی در نظام مالیات بر مجموع درآمد می‌کند. همچنین باتوجه به تنوع و گستردگی انواع پایه‌های مالیاتی در این نظام مالیات‌ستانی ضروری است تا ملاحظات خاصی برای نحوه محاسبه برخی از انواع درآمدهای مشمول مالیات اعمال شود. تنظیم نرخ‌های مالیاتی، تعیین مخارج مالیاتی و ارتباط مالیات بر مجموع درآمد با سایر مالیات‌ها از دیگر محورهایی است که این گزارش پژوهشی به آن اشاره شده است.
چرا اصلاحات ضروری است؟
مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان تاکید کرده است که در ایران کاهش درآمدهای نفتی و نیاز به شناسایی پایه‌های جدید مالیاتی، افزایش ضریب جینی و نیاز به اصلاح نظام بازتوزیع درآمد و... ضرورت اصلاح نظام مالیات‌های مستقیم با محوریت نظام مالیات بر مجموع درآمد را دوچندان کرده است.
بر این اساس ملاحظات و ویژگی‌های خاص هر نظام اقتصادی، تاثیر بسزایی در به نتیجه رسیدن اصلاحات مالیاتی دارد. ازجمله ملاحظاتی که می‌تواند در اصلاح نظام مالیاتی در ایران اثرگذار باشد، نواقص پیشینی از جمله وجود طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های غیررسمی، عدم شکل‌گیری بازارهای رقابتی و نیز عدم تقارن اطلاعات، نوسانات زیاد متغیرهای کلان اقتصادی، عدم وجود نظام رفاهی یکپارچه و فاصله طبقاتی است. در همین راستا باید به این نکته توجه کرد که طراحی نظام مالیاتی و ابعاد فنی آن وابسته به هدف‌گذاری و انتظارات سیاستگذاران اقتصادی از کارکردهای مطلوب نظام مالیاتی است. در چنین شرایطی این نهاد پژوهشی توصیه کرده است که ضمن اصلاح قانون مالیات‌های مستقیم، به‌نحوی به محورها و مؤلفه‌های طراحی مالیات بر مجموع درآمد توجه شود که معیارهای عدالت و کارآیی اقتصادی به‌صورت حداکثری محقق شود.
