اقتصاد دوم جهان با چالش‌های جدی دست و پنجه نرم می‌کند
چین بدتر از ژاپن می‌شود
چین پا جای پای ژاپن می‌گذارد؟
گزارش‌های متعدد از مشکلات اقتصادی چین و حرکت آن به سوی رکود موجب شده است بسیاری از کارشناسان اقتصاد چین را به اقتصاد ژاپن در دهه۱۹۹۰ تشبیه کنند. با این حال وال‌استریت ژوزنال در گزارشی توضیح داده است که چین پا جای ژاپن نمی‌گذارد، بلکه وضعیت بدتری را تجربه خواهد کرد. علل ذکرشده برای این مشکل مواردی چون تغییرات جمعیتی، بحران بدهی و مناقشه‌های ژئوپلیتیک را دربرمی‌گیرد.
در ژاپن چه گذشت؟
پس از دهه‌ها رشد اقتصادی اعجاببرانگیزِ پس از جنگ جهانی دوم، اقتصاد ژاپن به صورت غیرمنتظره و ناگهانی در سال۱۹۹۰ شروع به افت کرد و رشد اقتصادی آن متوقف شد. درحالی‌که رشد اقتصادی در سال۱۹۸۵ معادل ۴/ ۴درصد به ثبت رسیده بود، این عدد در سال۱۹۸۶ به ۹/ ۲درصد کاهش یافت و این روند کاهش در سال‌های بعد تداوم یافت. به دنبال این نشانه‌های رکودی، بانک مرکزی ژاپن نرخ بهره را به یک‌باره کاهش داد. افزایش قیمت دارایی‌ها در حوزه املاک و مستغلات و همچنین بازارهای سهام رخ داد و یکی از بزرگ‌ترین حباب‌های مالی تاریخ رقم خورد. طبیعتا با ترکیدن حباب مستغلات اقتصاد ژاپن را رکود عمیقی فرا گرفت. این موضوع باعث شد تا نزدیک به یک دهه اقتصاد ژاپن در این وضعیت رکودی به سر ببرد؛ طوری‌که این وضعیت را تحت عنوان دهه از دست رفته اقتصاد ژاپن یاد می‌کنند.
چرا وضعیت چین بدتر است؟
پاسخ کوتاه این سوال می‌گوید چین با چالش‌هایی مواجه است که اقتصاد دهه۱۹۹۰ با هیچ یک از آنها مواجه نبود. از دهه۱۹۹۰، ژاپن مترادف با رکود اقتصادی شد؛ زیرا رونق جای خود را به رشد کم‌رمق، کاهش جمعیت و کاهش تورم داد. بسیاری از اقتصاددانان می‌گویند که چین امروزی شبیه به ژاپن۱۹۹۰ است. اما در واقعیت بسیاری از مشکلات چین حل‌نشدنی‌تر از ژاپن است. سطح بدهی عمومی چین بر اساس برخی معیارها بالاتر از سطح بدهی ژاپن است و اوضاع جمعیت آن بدتر است. تنش‌های ژئوپلیتیکی که چین با آن دست و پنجه نرم می‌کند، فراتر از اصطکاک تجاری است که ژاپن زمانی با ایالات متحده مواجه بود. از سوی دیگر رویکرد دولت چین به بخش خصوصی به مراتب از ژاپن تهاجمی‌تر است. دولت چین که در سال‌های اخیر بخش خصوصی را سرکوب کرده است، به نظر می‌رسد از نظر ایدئولوژیک، کمتر از توکیو در آن زمان تمایل به حمایت از رشد داشته باشد. البته باید توجه داشت که هیچ‌کدام از اینها به این معنی نیست که چین در سال‌های آینده حتما درگیر رکود اقتصادی خواهد شد. رشد اقتصادی این کشور در سال‌های آینده احتمالا بیشتر از ژاپن در دهه۱۹۹۰ خواهد بود.
چه خطری چین را تهدید می‌کند؟
با این حال، اقتصاددانان می گویند اگر رهبران حزب کمونیست با قوت بیشتری عمل نکنند، این کشور ممکن است در یک دوره طولانی رکود اقتصادی مشابه ژاپن به دام بیفتد. به‌رغم اقدامات مقطعی در هفته‌های اخیر، از جمله کاهش متوسط نرخ بهره، پکن از محرک‌های بزرگ اقتصادی برای احیای رشد خودداری کرده است. به زعم کارشناسان، واکنش‌های فعلی سیاسی چین می‌تواند این کشور را در مسیر ژاپن قرار دهد. چین امروزی و ژاپن ۳۰سال پیش شباهت های زیادی دارند، از جمله سطوح بالای بدهی، پیری جمعیت و نشانه‌هایی از کاهش تورم.
در طول یک توسعه اقتصادی طولانی پس از جنگ، ژاپن به یک پایگاه صادراتی تبدیل شد که سیاستمداران و مدیران شرکت‌های آمریکایی نگران آن بودند که نتوان آن را متوقف کرد. سپس در اوایل دهه۱۹۹۰، حباب‌های املاک و مستغلات و بازار سهام ترکید و اقتصاد در رکود فرو رفت. سیاستگذاران نرخ بهره را عملا به صفر رساندند؛ اما رشد اقتصادی نتوانست دوباره بهبود یابد؛ زیرا مصرف‌کنندگان و شرکت‌ها به جای استقراض برای تامین مالی مخارج و سرمایه‌گذاری‌های جدید، بر بازپرداخت بدهی برای ترمیم ترازنامه خود تمرکز کردند. چین نیز پس از سال‌ها رشد اقتصادی خارق‌العاده شاهد افزایش حباب املاک بوده است.
به‌رغم تلاش‌های دولت برای وام گرفتن و خرج بیشتر، مصرف‌کنندگان چینی اکنون وام های مسکن را زودتر پرداخت می‌کنند. شرکت‌های خصوصی نیز با وجود نرخ‌های بهره پایین‌تر تمایلی به سرمایه‌گذاری ندارند و این نگرانی را در میان اقتصاددانان برانگیخته است که تسهیل پولی ممکن است قدرت خود را در چین از دست بدهد. با این حال برخی معیارها حاکی از آن است که حباب‌های دارایی چین به این اندازه ژاپن بزرگ نیست. مورگان استنلی تخمین می‌زند که نسبت ارزش دارایی چین به تولید ناخالص داخلی به ۲۶۰درصد در سال۲۰۲۰ رسیده است که از ۱۷۰درصد تولید ناخالص داخلی در سال۲۰۱۴ افزایش یافته است. مورگان استنلی تخمین می‌زند که در ژاپن، ارزش زمین به‌عنوان درصدی از تولید ناخالص داخلی در سال۱۹۹۰ به ۵۶۰درصد تولید ناخالص داخلی رسید و تا سال۱۹۹۴ به ۳۹۴درصد کاهش یافت. با این حال، از جهات دیگر، مقابله با مشکلات چین دشوارتر از ژاپن خواهد بود.
جمعیت چین سریع‌تر از ژاپن پیر می‌شود. درحالی‌که جمعیت ژاپن تا دو دهه پس از ترکیدن حباب دارایی‌ها رو به پیری نرفت، چین در سال۲۰۲۲ جمعیت چین کاهش خود را آغاز کرد. از آن سو چین در حالی وارد دوره‌ای از رشد اقتصادی پایین می‌شود که هنوز ثروتمند نشده و سرانه تولید آن به سطح ۱۳هزار دلار در سال نرسیده است. این در حالی است که درگیری‌های ژئوپلیتیک چین امروز با ژاپن سه‌دهه قبل قابل قیاس نیست. اقتصاددانان معتقدند بازگرداندن رشد چین به مسیر اصلی، به تسهیل هماهنگ‌تر در سیاست‌های پولی و مالی نیاز است. اما رئیس‌جمهور چین، شی جین‌پینگ با افزایش حمایت دولت از خانوارها و مصرف‌کنندگان مخالف است و آن را «رفاه‌گرایی» می‌خواند.
