افزایش کارآیی تخصیص منابع با شیوه تامین مالی زنجیرهای
آذرمند در ابتدا به توضیح تفاوت‌ها و مزیت‌های طرح جدید نسبت به روش‌های قبلی پرداخت و گفت: به‌طور کلی در شیوه تامین مالی زنجیرهای، به جای شیوه سنتی دریافت تسهیلات مستقیم توسط بنگاه‌های اقتصادی، فرآیند تامین مالی بنگاه‌ها به‌صورت پیوسته و در طول زنجیره‌های تامین و مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمت صورت می‌گیرد. بر اساس بررسی‌های انجام‌شده انتظار می‌رود توسعه شیوه‌های تامین مالی زنجیرهای مزایای زیر را در پی داشته باشد: تسریع و بهبود فرآیند تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی؛ کاهش نیاز به دریافت تسهیلات جدید برای تامین مالی سرمایه در گردش؛ افزایش سهم تامین مالی از طریق ابزارهای تعهدی؛ افزایش شفافیت و نظارت‌پذیری جریان مالی اقتصاد؛ کاهش انحراف منابع و افزایش کارآیی تخصیص منابع؛ کاهش مطالبات غیرجاری بانک‌ها؛ کاهش هزینه تامین مالی بنگاه‌ها و کاهش هزینه تمام‌شده محصول.
او در ادامه درباره تفاوت های طرح جدید با اوراق گام توضیح داد: تامین مالی زنجیرهای، مجموعه‌ای از شیوه‌ها و عملیات تامین مالی است که منجر به بهبود مدیریت سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی می‌شود. در این شیوه‌ها، انواع زیرساخت‌ها و ابزارهای مالی (مانند گام، برات الکترونیک، کارت اعتباری، اعتبار اسنادی و...) مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این میان، «اوراق گام» یکی از انواع ابزارهای مالی است که می‌تواند برای تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی استفاده شود. در این خصوص، در نظر است که با اصلاح و رفع نواقص دستورالعمل گام، در آینده نزدیک از این ابزار به‌طور گسترده‌تری در تامین مالی زنجیرهای استفاده شود.
مدیر اداره تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی در پاسخ به این سوال که خدمات تامین مالی زنجیرهای توسط چه نهادی به مشتریان ارائه خواهد شد، گفت: ارائه خدمات تامین مالی زنجیرهای، توسط بانک‌های عامل انجام می‌شود. فعلا چند بانک منتخب برای ارائه خدمات اعلام آمادگی کرده‌اند؛ ولی در آینده نزدیک تمام بانک‌ها امکان ارائه خدمات تامین مالی زنجیرهای را خواهند داشت. او در ادامه توضیح داد: خدمات تامین مالی زنجیره، طیف گسترده‌ای از مشتریان را شامل می‌شود. در مراحل نخست و برای سهولت کار، ابتدا بنگاه‌های بزرگ اقتصادی در اولویت دریافت خدمات قرار دارند؛ ولی به تدریج در مراحل بعدی، طیف گسترده‌ای از فعالان اقتصادی اعم از بنگاه‌های کوچک و متوسط فعال در زنجیره‌های تامین، تولیدکنندگان نهاده‌های تولیدی، کشاورزان، شبکه‌های توزیع محصول، خانوار و مصرف‌کنندگان نهایی نیز تحت پوشش ابزارها و زیرساخت‌های تامین مالی زنجیرهای قرار خواهند گرفت.
آذرمند درخصوص فرآیند بازپرداخت بدهی (نرخ سود، مدت زمان بازپرداخت، نرخ جریمه و...) در تامین مالی زنجیرهای اظهار کرد: تامین مالی زنجیرهای مجموعه‌ای از شیوه‌های مختلف مبتنی بر ابزارهای تعهدی، تسهیلات، خرید دین و مانند آن را شامل می‌شود. بنابراین فرآیند بازپرداخت بدهی و تعهدات مشتریان تابع شیوه انتخاب‌شده توسط مشتری خواهد بود. در مجموع، مواردی مانند نرخ سود و جرایم و نظایر آن، تابع مصوبات و مقررات جاری در نظام بانکی است.
او در ادامه در پاسخ به این سوال که «اعتبارسنجی و وثایقی که بانک در قبال این تامین مالی اخذ می کند، چیست؟ و آیا این وثایق با روش قبلی اخذ تسهیلات تفاوت کرده است؟ (پیش از این بانک‌ها غالبا وثیقه ملکی را به‌عنوان وثیقه معتبر از بنگاه‌ها درخواست می‌کردند آیا در طرح جدید وثایق تغییر کرده است؟)» توضیح داد: فعلا اعتبارسنجی و دریافت وثیقه تابع ضوابط و مقررات جاری است. البته لازم به توضیح است که در شیوه‌های تامین مالی زنجیرهای، بنگاه تولیدی و فروشنده مواد اولیه به‌صورت مستمر و در قالب یک قرارداد بلندمدت فعالیت می‌کنند. بنابراین به لحاظ آنکه فرآیند دریافت تسهیلات و اعتبارات متکی به روابط بلندمدت مشتریان و به پشتوانه قراردادهای بلندمدت است. بنابراین فرآیند اعتبارسنجی با سهولت بیشتری انجام می‌شود و ریسک کمتری متوجه بانک خواهد شد. لازم به ذکر است که برای توسعه روش‌های تامین مالی زنجیرهای، ضوابط جاری ممکن است در آینده مورد بازنگری قرار بگیرد.
مدیر اداره تامین مالی زنجیره تولید بانک مرکزی در ادامه در توضیح این موضوع که آیا از این به بعد تامین مالی بنگاه‌های تولیدی تعریف‌شده در ۷ شاخه اعلام‌شده صرفا از طریق تامین مالی زنجیرهای انجام می‌شود یا اینکه منعی برای اخذ تسهیلات به روش قبلی وجود ندارد، گفت: تامین مالی زنجیرهای، یک امکان جدید برای بهبود فرآیند تامین مالی سرمایه درگردش بنگاه‌های اقتصادی است که به‌صورت موازی و مکمل روش‌های فعلی به‌کار گرفته خواهد شد. بنابراین برای اخذ تسهیلات در چارچوب ضوابط و مقررات جاری، منعی وجود ندارد.
آذرمند در ادامه گفت‌وگو درباره فایده تامین مالی زنجیرهای برای کنترل نقدینگی و خلق پول در بانک‌ها گفت: اولا با توجه به افزایش کارآیی تخصیص منابع در شیوه تامین مالی زنجیرهای انتظار می‌رود میزان تقاضا برای تسهیلات جدید کاهش یابد که این امر به تعادل‌بخشی به منابع و مصارف بانک‌ها کمک می‌کند. ثانیا در شیوه تامین مالی زنجیرهای، فرآیند تامین مالی به‌گونه‌ای است که امکان خروج منابع از چرخه تولید به حداقل می‌رسد. بنابراین فشار بر بانک‌ها برای دریافت تسهیلات مازاد بر نیاز تولید، کاهش می‌یابد.
ثالثا برخی از شیوه‌های تامین مالی زنجیرهای، مبتنی بر ابزارهای اعتباری و همچنین تامین مالی از بازار سرمایه است که آن نیز به کاهش فشار بر منابع بانک‌ها و کنترل نقدینگی کمک می‌کند.
آذرمند در ادامه مراحل انجام عملیات مربوط به تامین مالی زنجیرهای در بانک‌ها را بیان کرد: بنگاه‌های متقاضی دریافت خدمات تامین مالی زنجیرهای می‌‌توانند ضمن توافق با مشتریان و تامین‌کنندگان مواد اولیه خود، به یکی از بانک‌های ارائه‌دهنده خدمات تامین مالی زنجیرهای مراجعه کنند و از طریق ثبت‌نام در سامانه‌ها و پلتفرم‌های مخصوصی که برای این کار تجهیز شده است، اقدام به انعقاد قرارداد و انجام مراحل مختلف کار از قبیل احراز هویت، اعتبارسنجی، استعلام صورت‌حساب الکترونیک، انتخاب نحوه پرداخت صورت‌حساب، انتقال اسناد تجاری و نظایر آن کنند. حسب دستورالعمل بانک مرکزی، تمامی فرآیند‌های تامین مالی زنجیرهای به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود و لازم است بانک‌ها زیرساخت‌های مورد نیاز آن را فراهم آورند.
او در ادامه در پاسخ به این سوال که «در شرایطی که بنگاه‌ها امکان فروش نقدی داشته باشند، بنگاه دریافت‌کننده اسناد مدت‌دار (بالاخص در شرایط بی‌ثباتی قیمت‌ها) چه انگیزه‌ای برای پذیرش این اسناد در بازه بلندمدت خواهد داشت؟» گفت: اولا به میزانی که اقتصاد از ثبات بیشتری برخوردار باشد، طبیعتا کارآیی ابزارهای مالی به‌ویژه ابزارهای مدت‌دار افزایش خواهد یافت؛ با این حال، تامین مالی زنجیرهای مزایایی برای بنگاه‌های اقتصادی دارد که حتی در شرایط تورمی نیز قابلیت استفاده خواهد داشت. تامین مالی زنجیرهای، به‌عنوان مثال فرآیند تبادل اطلاعات، تسویه صورت‌حساب‌ها، اعتبارسنجی، توثیق و مدیریت مالی بنگاه‌ها را تسهیل و تسریع می‌کند و لذا مورد استقبال بنگاه‌های اقتصادی قرار خواهد گرفت. ثانیا در تامین مالی با استفاده از ابزارهای مالی مدت‌دار، در شرایطی که بنگاه‌ها نیاز مبرم به منابع نقدی داشته باشند امکان تنزیل اسناد پیش‌بینی شده است؛ مثلا می‌توان اوراق گام را در بازار ثانویه به فروش رساند یا برات الکترونیک را نزد بانک تنزیل کرد؛ ولی در شرایط عادی، نیازی به تنزیل اسناد نیست و این ابزارها را می‌توان برای خرید مواد اولیه مورد استفاده قرار داد و به فروشنده مواد اولیه منتقل کرد. ثالثاً در زمینه استفاده از ابزارهای مالی مدت‌دار، امکان به‌کارگیری سررسید‌های مختلف از یک ماه یا یک سال پیش‌بینی شده است. چنانچه بنگاه فروشنده تمایلی به استفاده از ابزار مدت‌دار با سررسید بلندمدت را نداشته باشد، امکان استفاده از سررسید‌های کمتر وجود دارد.
آذرمند در پایان تخمین خود از آینده این طرح و میزان تامین مالی از طریق طی سال‌های آتی، گفت: طی ماه‌های گذشته، کارگروه‌های متعددی با مشارکت بانک مرکزی، بانک‌ها و دستگاه‌های اجرایی تشکیل شد تا مدل تامین مالی زنجیرهای تدوین شود. از طرف دیگر، جلسات مستمری نیز با محوریت وزارت صمت با بنگاه‌های اقتصادی برگزار شد تا نحوه کار برای بنگاه‌های اقتصادی تشریح شود. طی این مدت، بازخوردهای بسیار مثبتی از فعالان و ذی‌نفعان طرح دریافت شد که امیدواری نسبت به استقبال از طرح را افزایش داده است. در این مدت، ضمن همفکری مستمر با کارشناسان و صاحب‌نظران، تجربه‌های موفق سایر کشورها مورد بررسی قرار گرفته و از نتایح آن در طراحی مدل استفاده شده است. بنابراین انتظار می‌رود به تدریج سهم روش‌های تامین مالی زنجیرهای در تامین مالی بنگاه‌های اقتصادی افزایش یابد. البته باید تاکید کرد که توسعه این شیوه به‌صورت کاملا تدریجی و گام به گام خواهد بود.
