رشد ارزش حقیقی تراکنش‌ها در آذرماه شتاب گرفت
ترمیم تقاضا در پاییز
مثبت‌شدن ارزش حقیقی تراکنش‌ها به منزله پیشی‌گرفتن تقاضای اسمی از تورم است. به عبارت دیگر می‌توان گفت، تقاضای واقعی خانوارها نسبت به سال گذشته رشد کرده است. در نهایت اینکه میزان رشد حقیقی ارزش تراکنش‌ها نسبت به رشد تعداد تراکنش‌ها پایین‌تر بوده که این موضوع به معنای رشد تراکنش‌های خرد است. تراکنش‌های خرد بیشتر به نیازهای روزمره خانوار مربوط می‌شود.
تحلیل‌های رسمی حاکی از آن است که رشد پرداخت‌های الکترونیک کارتی به دلایلی از جمله «افزایش دسترسی به خدمات پرداخت الکترونیک»، «فرهنگسازی» و «مزایای امنیتی پرداخت‌های غیر‌نقدی» مرتبط است. از سوی دیگر کارشناسان اقتصادی بر این باورند که در سایه واکسیناسیون و کنترل پاندمی کرونا، شاهد افزایش تقاضا در سبد خانوار در بازه زمانی مذکور نسبت به مدت مشابه سال گذشته بوده‌ایم. علاوه بر این، در سایه شیوع پاندمی کرونا شاهد گسترش روزافزون فعالیت کسب‌وکارهای خدماتی هستیم که برخلاف بسیاری از فعالیت‌ها، کسب‌وکار آنها مورد استقبال بیشتری نسبت به قبل قرار گرفته است.
شتاب رشد تراکنش‌ها در آذر
گزارش شاپرک در دومین ماه پاییز سال‌جاری منتشر شد. یکی از مواردی که در این گزارش به آن اشاره شده، شاخص‌های عملکردی شاپرک در ماه مذکور است. از جمله شاخص‌های عملکردی شاپرک، آمار عملکردی آن به لحاظ تعدادی و ارزشی و نیز رشد اسمی و حقیقی آن است. بنا بر آمارهای رسمی در آبان‌ماه بیش از 3میلیارد و 280میلیون تراکنش با ارزش 667هزار میلیارد تومان در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به مهرماه معادل 29درصد در تعداد و 86/ 11درصد در ارزش ریالی اسمی نسبت به ماه گذشته خود رشد داشته است.
اگر اثر تورم را در این شاخص لحاظ کنیم، رشد ارزش حقیقی تراکنش‌ها نسبت به مدت ماه مهر برابر 19/ 9درصد بوده است. افزون بر این تعداد تراکنش‌ها در ماه مذکور به میزان 9/ 18درصد و مبلغ تراکنش‌ها نیز برابر 46/ 52درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته خود رشد داشته است. ارزش حقیقی تراکنش‌ها نیز در آبان‌ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل برابر 4/ 12درصد بوده است. در نهایت اینکه روز گذشته، آخرین گزارش شاپرک منتشر شد. این گزارش مربوط به آخرین ماه پاییز است. بنا بر آمارهای رسمی در آذرماه بیش از 3میلیارد و 265میلیون تراکنش با ارزش 668هزار میلیارد تومان در شبکه الکترونیک پرداخت کارت پردازش شده که نسبت به آبان‌ماه کاهشی معادل 5/ 0درصدی در تعداد و رشدی در حدود 03/ 0درصدی در ارزش ریالی اسمی نسبت به ماه گذشته خود داشته است. اگر اثر تورم را در این شاخص لحاظ کنیم، رشد ارزش حقیقی تراکنش‌ها در آذرماه نسبت به آبان‌ماه معادل منفی 4درصد بوده است. دیگر اینکه تعداد تراکنش‌ها در سومین ماه پاییز به میزان 3/ 21درصد و مبلغ تراکنش‌ها نیز برابر 60درصد نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد داشته است. ارزش حقیقی تراکنش‌ها نیز در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل برابر 18درصد بوده است. بنابراین می‌توان گفت، رشد ارزش حقیقی تراکنش‌ها که در آبان رخ داد، نه‌تنها در آذرماه ادامه داشت، بلکه بر شدت آن نیز افزوده شد؛ به نحوی که از 12درصد در آبان‌ماه به 18درصد در آذرماه رسید. این موضوع را می‌توان شاهدی برای افزایش استقبال عمومی از پرداخت الکترونیکی تلقی کرد. کارشناسان اقتصادی بر این باورند که تسریع واکسیناسیون و کنترل پاندمی کرونا در افزایش تقاضا در پرداخت‌های الکترونیکی موثر بوده است.
آنالیز عملکرد شاپرک
در بخش دیگری از این گزارش به بررسی عملکرد شاپرک به ازای نوع خدمت پرداخته شده است.
در حالت کلی، شبکه پرداخت الکترونیک کارتی سه نوع خدمت «خرید کالا و خدمات»، «پرداخت قبض و خرید شارژ» و نیز «مانده‌گیری» را به مردم ارائه می‌کند. از این رو در گزارش مذکور نسبت تعداد و مبلغ هریک از انواع خدمات ارائه‌شده در کل شبکه پرداخت بررسی شده است.
بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد، در آبان‌ماه معادل 34/ 88درصد خدمات ارائه‌شده در شبکه شاپرک از نوع خدمت «خرید کالا و خدمات» بوده؛ خدمت «پرداخت قبض و خرید شارژ تلفن همراه» با 4/ 7درصد و «مانده‌گیری» با 26/ 4درصد در رتبه‌های بعدی میزان سهم از کل خدمات در بین خدمات گفته‌شده قرار دارند. تحلیل مذکور درباره سهم تعدادی انواع خدمات ارائه‌شده در شبکه شاپرک است.
تحلیل دیگر در این خصوص، با سهم مبلغی انواع خدمات مرتبط است. بنا بر آمارهای رسمی به میزان 67/ 98درصد مبلغ خدمات ارائه‌شده در ماه مذکور، مربوط به خدمت «خرید کالا و خدمات» بوده و «پرداخت قبض و خرید شارژ تلفن همراه» نیز سهم 33/ 1 درصدی را به خود اختصاص داده است.
در نهایت اینکه خدمت «مانده‌گیری» به دلیل عدم‌اثر مالی بر مبلغ تراکنش‌های شبکه پرداخت، سهم مبلغی صفر درصدی را به خود اختصاص داده است.
نفوذ منطقه‌ای ابزارهای پذیرش
مورد دیگری که در این گزارش به آن اشاره شده، شاخص نفوذ منطقه‌ای است. این شاخص بیانگر سرانه ابزارهای پذیرش و تعداد تراکنش‌های هر ابزار در کل کشور و در هر استان است. افزون بر این، معیاری برای سنجش فراگیر شدن خدمات پرداخت الکترونیک کارتی در مناطق مختلف کشور است. بنا بر آمارهای رسمی، ضریب نفوذ مجموع ابزارهای پذیرش فعال سیستمی در آبان‌ماه معادل 2هزار و 66 واحد به ازای هر 10هزار فرد بالای 18سال در کشور است. بیشترین میزان نفوذ این ابزارها متعلق به کارتخوان فروشگاهی با تعداد یک‌هزار و 565 واحد و کمترین آن نیز به ابزار پذیرش موبایلی برابر 238 واحد به ازای هر 10هزار واحد در کشور مربوط است. نکته دیگر اینکه برخلاف کارتخوان فروشگاهی، امکان دسترسی از نقاط کشور به ابزار پذیرش اینترنتی و موبایلی برای انجام پرداخت‌ها فراهم است. این در حالی است که ماهیت پرداخت وجوه با استفاده از ابزار پذیرش اینترنتی و موبایلی نسبت به ابزار پذیرش کارتخوان فروشگاهی که نیازمند حضور فیزیکی کارت در محل است، متفاوت است. به نظر می‌رسد ابزارهای پذیرش اینترنتی و موبایلی هنوز در کشور توسعه نیافته‌اند.
3 عامل رشد پرداخت‌های الکترونیک
در بخشی دیگر از این گزارش، به منظور تبیین جایگاه شاپرک در اقتصاد ملی، شاخص نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی محاسبه شده و نتایج آن با نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص در طول زمان مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج این بررسی‌ها حاکی از رشد نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی برخلاف شاخص نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی، در طول مدت مورد بررسی بوده و بیانگر آن است که صنعت پرداخت الکترونیک با جذب اعتماد عمومی توانسته است بخش بیشتری از میزان نقدینگی را به خود اختصاص دهد. دیگر اینکه کاهش نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی و جبران بخشی از آن با افزایش دسترسی به خدمات پرداخت الکترونیک ناشی از نفوذ منطقه‌ای ابزارهای پذیرش، یکی از عوامل اصلی افزایش ضریب فزاینده و سالم‌سازی ترکیب نقدینگی بوده و باعث شده برای تامین نقدینگی، پول پرقدرت کمتری به اقتصاد کشور تزریق شود. در نهایت اینکه رشد پرداخت‌های الکترونیک کارتی به دلایلی از جمله «افزایش دسترسی به خدمات پرداخت الکترونیک» بر اثر نفوذ منطقه‌ای ابزارهای پذیرش، «فرهنگسازی» و «مزایای امنیتی پرداخت‌های غیر‌نقدی» با نظرگرفتن دیگر مزایای این روش صورت گرفته است.
