آیا بازار نفت سرنوشت جنگ روسیه و اوکراین را تعیین می‌کند؟
نفت؛ تکیهگاه متزلزل کرملین
با توجه به اینکه روسیه در حال‌حاضر نفت خود را با نرخ‌های کاهش‌یافته و با هزینه‌های تولید بالاتر می‌فروشد، قیمت ارزان در بازارهای نفت ممکن است بر توانایی این کشور برای تامین مالی تهاجم نظامی خود در اوکراین تاثیر بگذارد. به گزارش تارنمای آی‌‌‌‌‌پی‌‌‌‌‌اس، روسیه و عربستانسعودی پیش از این نیز در بازار نفت با هم درگیر شده‌بودند. برای یک دوره کوتاه یک ماهه در آغاز همه‌‌‌‌‌گیری کووید-۱۹، روسیه یک جنگ بی‌‌‌‌‌دلیل قیمتی را آغاز کرد و با ورود جهان به قرنطینه، سطح تولید خود را افزایش داد. زمانی‌که عربستانسعودی نیز پاسخ مشابهی داد، قیمت جهانی نفت نوسانات کم‌‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌‌ای را تجربه کرد.
نقش ترامپ در دور نخست
در پاسخ به این سوال که چگونه تحولات ژئوپلیتیک بر بازارهای نفت ناثیر می‌گذارد، می‌توان ادعا کرد محرک محوری که به بحران یادشده پایان داد، ظاهرا تهدید دونالد‌‌‌‌‌ترامپ رئیس‌‌‌‌‌جمهور وقت ایالات‌‌‌‌‌متحده درخصوص لغو و تعلیق حمایت‌های نظامی آمریکا از عربستانسعودی بود. روسیه و عربستانسعودی تحت‌این فشار ژئوپلیتیک و تقاضای بازار در حال فروپاشی که جنگ قیمتی را بهطور بالقوه تقویت می‌کرد، عقب‌نشینی کردند و با کاهش عرضه مورد‌نیاز برای تثبیت قیمت‌های جهانی موافقت کردند. همان‌طور که در کتاب هلن‌‌‌‌‌تامپسون استاد دانشگاه کمبریج، آورده‌شده، روزگار سخت در قرن بیست‌‌‌‌‌و‌‌‌‌‌یکم از راه رسیده‌است، مازاد عرضه نفت در سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ میلادی نیز تحت‌تاثیر راهبردهای رقابتی ایالات‌‌‌‌‌متحده، روسیه و عربستان شکل‌گرفت. در آن زمان، عربستان عرضه نفت به بازار جهانی را هم‌‌‌‌‌زمان با کاهش تقاضا و عدم‌انگیزه برای سرمایه‌گذاری جدید در نفت شیل و با هدف ژئوپلیتیک فشار بر روسیه و ایران برای عقب‌نشینی از حمایت خود از دولت سوریه، افزایش داد. این واقعیت که روسیه در شرایط جنگی توانست بحران مالی ناشی از ترکیب تحریم‌های غرب و توسعه نفتی عربستانسعودی را پشت‌سر بگذارد، از موفقیت‌های مسکو به‌حساب می‌آید، اما با توجه به اینکه روسیه امروز با تحریم‌های خارجی بسیار رادیکال‌‌‌‌‌تری مواجه بوده که در واقع تقریبا حذف این کشور از نظم تجاری و مالی غرب را موجب‌شده، به‌نظر می‌رسد شرایط برای پوتین در ادامه سال۲۰۲۵، با دشواری‌‌‌‌‌های بیشتری روبه‌رو شود.
نقش موقعیت جغرافیایی کشورهای نفتی
روند بازار جهانی نفت به‌شدت بر انتخاب‌‌‌‌‌های استراتژیک روسیه تاثیر می‌گذارد. آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند تا سال۲۰۳۰ میلادی ظرفیت عرضه جهانی حدود ۸میلیون بشکه در روز از متوسط تقاضا پیشی خواهد گرفت. آژانس این وضعیت را «سرسام‌‌‌‌‌آور» و در عین‌حال «بی‌‌‌‌‌سابقه»، توصیف می‌کند (البته بدون درنظرگرفتن شرایط ویژه در زمان همه‌‌‌‌‌گیری کووید-۱۹). از آنجاکه ایران و کشورهای حاشیه خلیج‌‌‌‌‌فارس چاه‌‌‌‌‌های نفتی نزدیک به سطح زمین دارند که استخراج نفت از آنها را مقرون‌‌‌‌‌به‌‌‌‌‌صرفه می‌کند، این کشورها از نظر تجاری در موقعیت بسیار بهتری برای مقابله با کاهش قیمت نفت قرار دارند. هزینه‌های این کشورها برای اجرای پروژه‌های حفاری جدید نیز به‌‌‌‌‌مراتب پایین‌تر از رقبای بین‌المللی آنها از جمله روسیه و ایالات‌‌‌‌‌متحده است. عربستانسعودی با حرکت به سمت وضعیت رقابتی‌‌‌‌‌تر، تولید گران‌‌‌‌‌تر آمریکا را به چالش می‌کشد، اما همچنان بهطور ضمنی اذعان می‌کند گروه اوپک‌‌‌‌‌پلاس است که قدرت تعیین قیمت را در دست دارد.
برای روسیه اما، این بدترین سناریوی محتمل خواهد بود. این کشور برخلاف ایالات‌‌‌‌‌متحده، اقتصادی وابسته به نفت دارد که از دامنه اختیارات ائتلاف اوپک‌‌‌‌‌پلاس سود می‌برد، با این‌حال برخلاف عربستانسعودی، استخراج نفت در روسیه ارزان نیست و این امر باعث می‌شود که در کارزار مقابله با قیمت پایین نفت، تجهیزات فنی قدیمی و بعضا ناکارآمدی در اختیار داشته‌باشد و نتواند آنها را ارتقا دهد. این موضوع یک عامل تشدید‌‌‌‌‌کننده برای وخامت جنگ روسیه علیه اوکراین بوده و روسیه نیازمند دستیابی به موفقیت‌های سریع در میدان نبرد قبل از حرکت بازار جهانی نفت به سمت قیمت‌های پایین‌تر است. انطباق موفق اقتصاد داخلی روسیه با شرایط جنگی، نقطه‌عطف تهاجم تمامعیار این کشور به اوکراین تا به امروز بوده‌است. دولت روسیه مجموعه‌‌‌‌‌ای از سیاست‌ها را به‌کار گرفته که ولودیمیر‌‌‌‌‌ایشچنکو، ایلیا‌‌‌‌‌ماتویف و اولگ‌‌‌‌‌ژوراولف آنها را «کینزی‌‌‌‌‌گرایی نظامی» می‌‌‌‌‌شناسند که بر اساس تعریف آنان، هزینه‌های مربوط به جنگ باعث تحریک تقاضا در اقتصاد می‌شود. آنها به‌ویژه به تاثیرات مهم این پدیده از نظر رشد دستمزد و توسعه صنعتی اشاره دارند.
قرار‌دادن اقتصاد جنگی روسیه در افق جهانی که وابستگی این کشور به نفت را به رسمیت می‌‌‌‌‌شناسد، می‌تواند به ما کمک کند تصویر کامل‌‌‌‌‌تری از آسیب‌پذیری‌‌‌‌‌های روسیه در اختیار داشته باشیم. در شرایطی که تحریم‌ها رابطه روسیه با بازارهای غرب را مختل کرده، این امر به اقتصاد جنگی این کشور که عمدتا از طریق درآمد حاصل از صادرات تامین می‌شود، ضربه چندانی وارد نکرده‌است. برعکس، درآمد حاصل از صادرات نفت این کشور نقشی حیاتی در برنامه‌های نظامی آن داشته‌است. همان‌طور که موسسه مطالعات انرژی آکسفورد استدلال کرده، اقتصاد روسیه عمدتا بین بخش‌های درآمدزا که مهم‌ترین آنها نفت است و بخش‌های وابسته به درآمد تعدیل می‌شود. بر اساس این گزارش، نفت از سال۲۰۱۴ میلادی بین ۳۰ تا ۵۰درصد درآمدهای سالانه بودجه‌روسیه را به خود اختصاص داده‌است. دولت پوتین این درآمدهای نفتی را مدیریت و از آنها برای تامین هزینه تهاجم نظامی به اوکراین استفاده می‌کند.
تکیه مالی بر سوخت‌های فسیلی
درحالی‌که روسیه از زمان تهاجم تمامعیار نظامی به اوکراین، اطلاعات تجاری خود را منتشر نکرده‌است، برآوردهای بروگل نشان می‌دهد؛ این کشور همچنان به تامین کسری تجاری خود در زمینه کالاهای غیرفسیلی از طریق فروش سوخت‌های فسیلی ادامه می‌دهد. از سویی دیگر، از آنجاکه واردات برخی کالاها برای رفع نیازهای شهروندان روسیه ضروری است، حفظ جریان فروش و صادرات نفت برای این کشور، بیش از پیش حیاتی و از اهمیت ویژه‌ای برخوردار خواهد بود.
