چرا اوپک هنوز خطر استخراج نفت از منابع هیدروکربنی نامتعارف در آمریکا را جدی نگرفته‌است؟
سنگینی نفت شیل بر سلطه سنتی اوپک
رویترز
دولت‌ها در سرتاسر جهان مجبور شدند برای تامین منابع انرژی جایگزین برای جلوگیری از آنچه که می‌توانست به رکود اقتصادی گسترده تبدیل شود، به‌سرعت واکنش نشان دهند. این ماجرا یک واقعیت تلخ را برجسته کرد؛تا زمانی‌که اوپک عرضه نفت را کنترل کند، قیمت نفت و گاز، در دسترس بودن آن و تاحد زیادی سلامت اقتصاد جهانی تحت‌سیطره آن خواهد بود. با این‌حال، در نیم‌قرن گذشته اوضاع کاملا متحول‌شده و چشمانداز معاصر، دیگر منعکس‌کننده سلطه اوپک در دهه۱۹۷۰ نیست. ظهور ایالات‌متحده به‌عنوان یک بازیگر اصلی در استخراج و تولید نفت از ذخایر نامتعارف شیل بهطور چشمگیری معادلات انرژی را دستخوش تغییر کرده‌است. تکنولوژی تولید نفت شیل، به‌عنوان یک نیروی قوی در بخش انرژی، کنترل غیرقابل‌انکار اوپک بر بازار نفت را به‌وضوح به چالش کشیده است.
برگ برنده ایالات‌متحده
به‌عبارت ساده، نفت و گاز شیل تبدیل به یک برگ برنده در ایالات‌متحده شده‌است. شانزده سال‌پیش، این صنعت حتی وجود خارجی هم نداشت و تولید نفت شیل تقریبا صفر بود. نقطه‌عطف این صنعت در سال۲۰۰۸ بود که قیمت نفت به ۱۴۷ دلار در هر بشکه رسید. این امر موجب تحول سریع در صنعت شیل شد که در ابتدا با هزینه‌های تولید گزاف و مناقشاتی پیرامون شیوه‌هایی مانند شکست هیدرولیک (فراکینگ) مواجه بود، با این حال پیشرفت‌های فناوری و کاهش هزینهها، تولید نفت شیل را با سرعتی بی‌سابقه به پیش‌برده، به‌طوری که تنها در سال‌گذشته شاهد رشد تولید تا بیش از یک‌میلیون بشکه در روز بودیم. طبق برآوردهای اداره اطلاعات انرژی ایالات‌متحده (EIA) حدود ۷۰درصد از تولید روزانه نفتخام آمریکا (۱۳میلیون بشکه در روز) مستقیما از منابع نفتی شیل استخراج می‌شود.
بازتاب جهانی انقلاب شیل
تاثیر انقلاب شیل به ایالات‌متحده محدود نشده و نخواهد شد و در سطح جهانی بازتاب دارد و حتی به کشورهای وابسته به نفت در اوپک نیز رسیده‌است؛ چراکه آنها برای حفظ منافع خود به‌شدت به درآمدهای نفت و گاز متکی هستند. اگر قیمت نفت به زیر آستانه معینی (معمولا حدود ۸۰دلار در هر بشکه) کاهش یابد، این کشورها با کسری‌بودجه و خطر ناآرامی‌های داخلی مواجه خواهند شد. در مقابل، تولیدکنندگان شیل آمریکایی توانسته‌‌‌‌‌اند هزینهها را تا حدی کاهش دهند که حتی با قیمت‌های پایین نفت به ۷۰ دلار در هر بشکه بتوانند سودآور باقی‌بمانند. این پویایی در حال تغییر در تلاش‌های اخیر اوپک برای تثبیت قیمت نفت از طریق کاهش تولید کاملا مشهود بوده‌است. به‌رغم تعهدات این سازمان برای کاهش تولید به میزان قابل‌توجه، تاثیر آن بر قیمت نفت در سال۲۰۲۳ کمتر از حد انتظار بود.
نفوذ فزاینده تولید نفت شیل، همراه با توانایی تولیدکنندگان آمریکایی برای رشد در سطح قیمت‌های پایین‌تر، توانایی اوپک را برای دیکته‌کردن قیمت و میزان عرضه به بازار بهطور معناداری کاهش داده‌است. علاوه‌بر این، اوپک با چالش‌های داخلی مواجه است زیرا برخی از اعضای آن مانند آنگولا تصمیم به خروج از آن گرفته‌اند. ماهیت داوطلبانه کاهش تولید توسط صادرکنندگان بزرگتر مانند عربستان‌سعودی نشان‌دهنده پیچیدگی فزاینده اوپک است. اعضای کوچک‌تر بهطور فزاینده‌ای ارزش پایبندی به محدودیت‌های صادراتی را زیر سوال می‌برند و اتحاد این سازمان را بیش از بیش زیر سوال می‌برند.
برخلاف چالش‌های اوپک، میادین شیل بهطور فزاینده‌ای در حال افزایش هستند. خریدهای عمده سهام شرکت‌های نفتی، مانند معامله ExxonMobil برای خرید سهام Pioneer Resources، اهمیت استراتژیک ذخایر شیل را برجسته می‌کند. حتی بازیگران نه‌چندان مطرح در بازار نفت، مانند رئیس‌جمهور آرژانتین، خاویر مایلی، فعالانه به‌دنبال فعال‌کردن ذخایر عظیم شیل مانند سازند Vaca Muerte هستند.
توازن قدرت میان تامین‌‌‌‌‌کنندگان نفت
با این حال، ذکر این نکته ضروری است که داستان نفت شیل صرفا روایتی از سمت عرضه است. با وجود رشد سریع تولید نفت شیل، پیش‌بینی می‌شود که میزان عرضه، کمتر از تقاضای جهانی نفت باشد که دائما در حال افزایش است. تغییر کنونی در توازن قدرت میان تامین‌‌‌‌‌کنندگان نفت، لزوما چشمانداز خاصی در مورد آینده تقاضای نفت ارائه نمی‌کند، به‌ویژه با توجه به عدم‌قطعیت‌‌‌‌‌های پیرامون بهبود اقتصاد جهانی پس از همه‌گیری کووید-۱۹. صنعت نفت در حال دگردیسی عمیقی است و سلطه سنتی اوپک با افزایش تولید شیل به چالش کشیده شده‌است و درحالی‌که اوپک هنوز بر مسند اقتدار تکیه زده، نفوذ آن در مقایسه با سال‌هایی که جسورانه به پیش می‌تاخت به‌شدت افول داشته‌است. از آنجا‌که شیل به تغییر شکل چشمانداز انرژی ادامه خواهد داد، توازن قدرت درمیان کشورهای تولیدکننده نفت در حال تغییر است. مسیر اقتصاد جهانی و افزایش مجدد تقاضای نفت احتمالا پویایی‌های آینده صنعت را تعیین خواهد کرد.
در اصل، رابطه بین اوپک، تولیدکنندگان شیل و بازار گسترده‌‌‌‌‌تر نفت در حال ورود به مرحله جدیدی است که یک تغییر الگو با پیامدهای گسترده برای بخش انرژی تلقی می‌شود. تحلیلگران ریستاد انرژی، یک شرکت مستقل مشاوره در زمینه‌های مالی، نفت و گاز، باور دارند چنانچه تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا دامنه و میزان حفاریهای خود را توسعه دهند، راهبرد فعلی اوپک یعنی کاهش تولید و عرضه برای کاهش تولید و کنترل بازار، دیگر موثر نخواهد بود. اگر قیمت نفتخام برنت بعد از ۲۰۲۶ بهطور متوسط‌‌‌‌‌‌برابر با ۸۰دلار در هر بشکه باشد، تولیدکنندگان نفت آمریکا سرمایه‌گذاری مجدد در سوخت‌های فسیلی را از سر خواهند گرفت.
در آن شرایط است که تولید نفت این کشور به ۱۸میلیون بشکه در روز خواهد رسید، امری که دایره نفوذ و سیطره اوپک بر مبحث کشف قیمت‌ها را محدود خواهد کرد. تحلیلگران این شرکت عقیده دارند راهبرد اوپک تنها می‌تواند برای یک سال‌موثر باشد و در بلند‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدت پاسخگو نخواهد بود، در این شرایط چنانچه سطح قیمت همچنان بالا بماند، سرمایه‌گذاران و تولیدکنندگان آمریکایی نفت، برنده نهایی خواهند بود.
حذف تدریجی صنعت نفت
به‌رغم فشارهای جهانی برای توجه به تغییرات آب‌و‌هوایی و درخواست برای حذف تدریجی صنعت نفت، ایالات‌متحده در مسیر دستیابی به نقطه‌عطف تاریخی در تولید نفت است. گزارش‌ها حاکی از آن است که ایالات‌متحده با تولید ۱۳.۳میلیون بشکه در روز نفتخام و میعانات گازی در سه‌ماهه چهارم سال‌گذشته میلادی رکورد جهانی ثبت کرد. این تولید قابل‌توجه که توسط حفاریهای نفت شیل در تگزاس و حوضه پرمین نیومکزیکو هدایت می‌شود، از رکورد قبلی که در دوران دونالد ترامپ، درست قبل از بحران کووید-۱۹ ثبت شده‌بود، فراتر رفته‌است.
تولید بالای ایالات‌متحده نه‌تنها قیمت‌های نفتخام و بنزین داخلی را کنترل کرده، بلکه منجر به صادرات قابل‌توجهی نیز شده که با سطوح تولیدشده توسط کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت مانند عربستان‌سعودی و روسیه رقابت می‌کند. کارشناسان، از جمله در گلدمن‌ساکس، پیش‌بینی قیمت نفت خود را برای سال۲۰۲۴ کاهش داده‌اند و از عرضه فراوان نفت آمریکا به‌عنوان یک عامل کلیدی یاد می‌کنند. با وجود نگرانی‌ها در مورد تغییرات آب‌و‌هوایی، قدرت غیرمنتظره تولید ایالات‌متحده چالش‌برانگیز است و انتظار می‌رود تقاضا برای نفتخام به‌راحتی با افزایش عرضه برآورده شود.
