مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی وضعیت فلرینگ در صنایع نفت و گاز کشور و دنیا و پرداخت
ثروتسوزی یا مشعلسوزی؟
به عنوان مثال، در سال۱۴۰۰ میزان فلرینگ شرکت‌های ملی نفت و گاز به ترتیب معادل روزانه ۷/ ۴۱ و ۸/ ۸میلیون مترمکعب بوده که در مقایسه با این دو شرکت، گاز مشعل پالایشگاه‌های نفت سهم اندکی داشت. مجموع این میزان فلرینگ تقریبا برابر میزان صادرات گاز کشور یا معادل ظرفیت تولید گاز از حدود ۲ فاز‌پارس‌جنوبی است. در قانون برنامه ششم توسعه، دولت مکلف به مهار و کنترل ۹۰درصد گازهای مشعل تا سال پایانی برنامه شده‌است، اما طی سال‌های اجرای این قانون، اقدامات دولت منجر به جمع‌‌‌‌‌‌آوری ۴۳/ ۱میلیون مترمکعب در روز گاز مشعل از طریق مزایده و فروش و کاهش روزانه ۶۱/ ۰میلیون مترمکعب گاز مشعل پالایشگاه‌های گازی شده‌است که پیشرفت حدود ۵درصدی در مسیر تحقق اهداف برنامه در کاهش گازهای مشعل در بازه زمانی سال‌های ۱۳۹۵ الی ۱۴۰۰ را نشان می‌دهد، لذا با توجه به مشکلات فعلی جهت کاهش فلرینگ ازجمله عدم‌جذابیت مالی اجرای این پروژه‌ها در مقایسه با سایر پروژه‌های شرکت‌های تابعه وزارت نفت، نبود رویکرد تنبیهی، عدم‌مشارکت موثر بخش‌خصوصی و نبود زیرساخت‌های مناسب، حکم قانونی در قالب برنامه هفتم توسعه ارائه شده‌است. بر اساس این حکم، با تعیین دقیق شرایط مشعلسوزی و همچنین اتخاذ رویکرد تشویقی-تنبیهی، نظام انگیزشی شرکت‌های تولیدکننده گازهای مشعل به‌گونه‌ای تغییر می‌کند که برای اجرای طرح‌های جمع‌‌‌‌‌‌آوری و ساماندهی این گازها انگیزه مضاعف ایجادشده و از به‌تعویق انداختن طرح‌ها اجتناب‌‌‌‌‌‌‌می‌شود.
فلرینگ و تبعات آن
فلرینگ عبارت است از: سوزاندن کنترلشده گازهای تولیدی که به دلیل نبود زیرساخت مناسب نمی‌توان آن را برای فروش یا استفاده فرآوری کرد. طبق آمار شرکت بریتیش‌پترولیوم در سال۲۰۲۱ میلادی، بیش از ۱۵۲میلیارد مترمکعب گاز مشعل در دنیا بدون هیچ استفاده‌‌‌‌‌‌ای سوزانده شده‌است. سوزاندن گازهای مشعل در حجم مذکور بهطور کلی پیامدهایی را در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی به‌همراه داشته‌است. از منظر اقتصادی حجم مشعلسوزی دنیا در سال۲۰۲۱ تقریبا معادل مصرف سالانه گاز طبیعی در قاره آفریقا یا معادل حدود ۳۷درصد از مصرف سالانه گاز طبیعی در اتحادیه اروپاست. به لحاظ اجتماعی و زیست‌محیطی نیز در همین‌سال، انتشار بیش از ۴۰۰میلیون تن گاز دیاکسیدکربن (حدود۲/ ۱درصد از کل انتشار گاز دیاکسیدکربن دنیا) و دیگر آلاینده‌‌‌‌‌‌های مضر و مخرب به جو کره‌زمین، ناشی از فلرینگ بوده‌است.
مشعلسوزی گاز در ایران
با توجه به اینکه ایران با میزان فلرینگ بالغ بر ۴/ ۱۸میلیارد مترمکعب در سال۲۰۲۱ بعد از روسیه دومین کشور دنیا از این منظر به‌حساب می‌آید، ضروریست تدابیری جهت جمع‌‌‌‌‌‌آوری هرچه سریع‌تر و ساماندهی این گازها اتخاذ شود. گازهای مشعل، یکی از فرآورده‌ها یا محصولات جانبی در صنعت نفت، گاز و صنایع وابسته است که بهطور عمده در بخش‌های بالادستی نفت وگاز در قالب گازهای همراه تولید نفت و همچنین در بخش‌های پایین‌‌‌‌‌‌دستی نفت وگاز (پالایشگاه و پتروشیمی) هنگام عملیات فرآورش ایجاد می‌شوند. همانطور که اشاره شد، سوزاندن گازهای مشعل (فلرینگ) عبارت است از سوزاندن کنترلشده گاز که به دلایل فنی یا مهیانبودن زیرساخت مناسب نمی‌توان آن را برای فروش یا فرآورش جمع‌‌‌‌‌‌آوری و ساماندهی کرد، اگرچه بیشترین سهم گازهای مشعل سوزانده‌شده، گازهای همراه حین تولید نفت‌خام است، اما فلرینگ در فرآیندهای مختلفی در صنعت نفت وگاز رخ می‌دهد. گفتنی است، به‌رغم تکالیف قانونی متعدد و برنامه‌‌‌‌‌‌ریزی‌‌‌‌‌‌های مختلف در راستای کاهش گازهای مشعل در سال‌های اخیر همچنان حجم زیادی از آنها در کشور سوزانده می‌شود.
قاره سیاه؛ رتبه اول فلرینگ دنیا
قاره آفریقا با توجه به سهم تولیدات نفت وگاز خود در دنیا، بیشترین نسبت میزان فلرینگ به تولیدات نفت‌وگاز را در بین دیگر قاره‌‌‌‌‌‌های دنیا داشته و از این حیث عملکرد ضعیفی از خود به‌‌‌‌‌‌جای گذاشته است. در این بین، کشورهای خاورمیانه با داشتن سهم ۵/ ۴۵درصدی از کل تولیدات نفت وگاز دنیا و با داشتن حدود ۳۱درصد از فلرینگ دنیا عملکرد مناسبی داشته‌اند که این عملکرد متاثر از عملکرد بسیار موفق کشور عربستان در ساماندهی و جمع‌‌‌‌‌‌آوری این گازها با وجود تولید نفت بسیار بالای این کشور است. با بررسی تولید نفت و فلرینگ هر کشور بهطور کلی می‌توان این گزاره را پذیرفت که حجم فلرینگ هر کشور متاثر از میزان تولید نفت آن است، اما باید توجه داشت عوامل دیگری مانند نوع نفت تولیدی، درجه فراریت نفت و گستردگی شبکه جمع‌‌‌‌‌‌آوری گازهای مشعل هر کشور نیز بر میزان فلرینگ موثرند. اصلی‌ترین بخش تامین منابع گازی بعد از گاز حاصل از میادین مستقل، گازهای همراه نفت است که طی سال‌های اخیر با وجود استفاده از آنها به روش‌های مختلف، همچنان بخش قابل‌ملاحظه‌ای از گازهای همراه نفت سوزانده می‌شود.
تراز بالای مشعلسوزی در ایران
بهطور متوسط در سال‌های اجرای برنامه ششم توسعه، میزان کل تولید گازهای همراه کشور طبق ترازنامه‌‌‌‌‌‌های هیدروکربوری قدری کمتر از ۱۰۰میلیون مترمکعب در روز بوده که بهطور میانگین حدود نیمی از این گازها سوزانده شده‌اند. براساس آمار وزارت نفت در سال۱۴۰۱، حدود ۴۳۷/ ۱۸میلیارد مترمکعب گاز مشعل در ایران سوزانده شده که سبب‌شده کشور ما از این حیث بعد از روسیه در جایگاه دوم دنیا قرار گیرد. به بیان دیگر حجم مشعلسوزی روزانه در ایران برابر ۵/ ۵۰میلیون مترمکعب و معادل ظرفیت حدود ۲فاز پارس‌‌‌‌‌‌جنوبی است. با توجه به اینکه تولید نفت در کشور ما در سال‌های گذشته تحت‌تاثیر تحولات سیاسی و تحریم‌های وضع‌شده نوسانات زیادی داشته که متعاقب آن میزان حجم فلرینگ نیز متغیر بوده‌است. بر اساس آمار، میزان فلرینگ در دهه‌گذشته همواره روند صعودی داشته و این امر حاکی از آن است که میزان گاز مشعل سوزانده شده به ازای تولید هر بشکه نفت، مستقل از میزان تولید نفت در کشور افزایش یافته‌است.
شدت فلرینگ مبتنی بر نفت به‌صورت میزان مترمکعب فلرینگ با منشأ نفت به ازای تولید هر بشکه نفت‌خام و شدت فلرینگ مبتنی بر گازطبیعی به‌صورت میزان مترمکعب فلرینگ با منشأ گاز به ازای تولید هر مترمکعب گازطبیعی محاسبه می‌شود. مطابق این ارزیابی، شدت فلرینگ مبتنی بر تولید نفت ایران در سال‌گذشته حدود سه‌برابر میزان جهانی و شدت فلرینگ مبتنی بر تولید گاز طبیعی در ایران تقریبا دو‌برابر میزان جهانی این شاخص است. با توجه به حجم بالای مشعلسوزی درکشور و تبعات فراوان ناشی از این امر، در ادامه ضرورت جمع‌‌‌‌‌‌آوری و ساماندهی این گازها در ایران از منظر اقتصادی بررسی شده‌است. از منظر هدررفت انرژی، نتایج قیاس آمار میزان حجم فلرینگ در کشور با مصرف روزانه بنزین نشان‌دهنده این مهم است که مقدار اتلاف انرژی ناشی از مشعلسوزی تقریبا معادل نیمی از مصرف روزانه بنزین است.
اگرچه قیمت نسبتا پایین گاز طبیعی نسبت به نفت و سایر فرآورده‌های آن باعث‌شده مزیت سرمایه‌گذاری در سایر پروژه‌های صنایع نفت وگاز نسبت به جمع‌‌‌‌‌‌آوری گازهای مشعل بیشتر باشد، اما می‌توان با محاسبات نشان‌داد جمع‌‌‌‌‌‌آوری و ساماندهی گازهای مشعل، علاوه‌‌‌‌‌‌بر جلوگیری از اتلاف انرژی و کاهش آلایندگی‌‌‌‌‌‌های مربوط به آن، از نظر اقتصادی هم ارزش قابل‌توجهی در پی دارد.
