«دنیای‌اقتصاد» آینده فراروی همکاری‌های نفتی ایران و روسیه را بررسی می‌کند
بازیگردانی ایران و روسیه در بازار نفت
در همین ارتباط وزیر نفت ایران اعلام کرد ایران و روسیه توانمندی‌‌‌‌‌های بالایی در حوزه انرژی بهویژه نفت وگاز دارند. پیرو نشست‌های دوجانبه، طرفین در زمینه توسعه روابط بین دو کشور بهویژه در حوزه صنایع مرتبط با نفت و گاز، پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی به تفاهم رسیده و قراردادهای خوبی را به امضا رسانده‌‌‌‌‌اند. وی تصریح کرد: ایران و روسیه جزو کشورهای بزرگ منطقه به‌حساب می‌آیند که هر دو تحت تحریم بوده و در عین‌حال ظرفیت‌های خوبی دارند که با کمک و پشتیبانی همدیگر این تحریم‌ها را بی‌‌‌‌‌اثر می‌کنند. ایران در زمینه توسعه میادین نفت و گاز قراردادهایی مطلوب را با شرکت‌های توانمند روس دارد که بعضی از این قراردادها تاکنون پیشرفت خوبی داشته و تعدادی دیگر اکنون به مرحله تولید رسیده‌‌‌‌‌اند.
ایران و روسیه در ائتلاف تولیدکنندگان عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و غیراوپک (اوپک‌‌‌‌‌پلاس)، دیدگاه‌های مشابه هم داشته و از یکدیگر بر اساس منافع مشترک پشتیبانی می‌کنند. دو کشور بنا به اظهارات وزیر نفت ایران، در بحث کمیته مشترک قیمت نفت هم تقریبا چندماهی است که نشست‌‌‌‌‌هایی مشترک برگزار کرده و در نهایت، درباره قیمت نفت در منطقه به توافق خواهند رسید. همچنین پیش‌بینی می‌شود پروژه سوآپ فرآورده‌های نفتی بین ایران و روسیه، بهویژه با ظرفیت‌هایی که در شمال ایران فراهم است، به‌زودی اجرایی شود.
تفاهم‌نامه نفتی ایران و روسیه
«شرکت ملی‌نفت ایران» در سال۲۰۲۲ تفاهم‌نامه‌‌‌‌‌ای را در زمینه انرژی با تمرکز بر توسعه و تکمیل پروژه‌های مرتبط با سوخت‌های فسیلی با «شرکت گازپروم» روسیه امضا کرد. به گزارش اویل‌‌‌‌‌پرایس، این تفاهم‌نامه با ارزشی نزدیک به ۴۰میلیارد دلار، شامل توسعه میادین گازی کیش و پارس شمالی، توسعه میدان پارس‌جنوبی، توسعه ۶میدان جدید نفتی، تکمیل خطوط لوله صادرات گاز و پروژه‌های ال‌‌‌‌‌ان‌‌‌‌‌جی می‌شود. تحریم‌های بین‌المللی، جنگ در اوکراین و احیای احتمالی برجام، همگی می‌توانند بر دامنه، وسعت فراگیری و اعداد و ارقام قراردادهای انرژی بین دو کشور تاثیر‌‌‌‌‌گذار باشند.
این قرارداد در همان روزی که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای نشستی با همتایان ایرانی و ترک خود به تهران آمده بود، طی مراسمی‌مجازی به امضای مقامات مسوول دو طرف رسید. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران در هنگام امضای قرارداد، یکی از محورهای مهم شانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور را بررسی نتیجه تفاهم‌نامه ۴۰میلیارد دلاری با شرکت نفت روسی بیان کرد و گفت این تفاهم‌نامه به توسعه سه میدان گازی در خلیج‌فارس و ۶ میدان نفتی ایران مربوط می‌شود و خوشبختانه پیشرفت قابل‌‌‌‌‌توجهی در مطالعات زمین‌‌‌‌‌شناسی، مخزن و مطالعات جامع شبیه‌‌‌‌‌سازی سه‌‌‌‌‌بعدی پروژه‌ها، به‌‌‌‌‌دست آمده است. وی در آن زمان عنوان کرد تفاهم‌نامه ۴۰میلیارد دلاری که اخیرا به امضا رسید، به پایان مطالعات نزدیک شده و اکنون طرح جامع توسعه این میدان‌‌‌‌‌ها در دسترس است.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران از انتقال فناوری «ازدیاد برداشت»، به‌عنوان دیگر محور مذاکرات یاد کرد و افزود: دیگر محور اصلی مذاکرات انتقال فناوری در زمینه ازدیاد برداشت از میدان‌‌‌‌‌های نفتی بود که امید می‌رود در آینده هیات متخصص و فنی یکی از شرکت‌های نفتی روسیه به تهران سفر کند، ضمنا مقرر شده برخی چاه‌‌‌‌‌های نفت برای اجرای عملیات «شکافت هیدرولیکی» که یکی از فناوری‌های جدید مورد‌استفاده در صنعت نفت است، برای این منظور اختصاص یابند. امیدواریم همزمان با اعزام این هیات به ایران نخستین اقدام برای انتقال فناوری و ازدیاد برداشت از میدان‌‌‌‌‌های نفتی صورت بگیرد.
افق سرمایه‌گذاری روسیه در صنعت نفت ایران
وزیر نفت ایران در همین ارتباط تصریح کرد: وزارت نفت در طول کمتر از یک سال‌که مسوولیت شانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور را به‌‌‌‌‌عهده داشت، همه تلاش خود را برای تنظیم روابط و بر‌‌گزاری موفق شانزدهمین کمیسیون مشترک دو کشور به‌‌‌‌‌کار گرفت. اوجی به دیدار با نمایندگان کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه اشاره کرد و گفت: در دیدار با آقای نواک و برخی مسوولان روسیه، خوشبختانه تصمیمات و موارد مهمی اتخاذ شد که با امضای اسناد، در مسیر اجرایی‌‌‌‌‌‌شدن این تصمیم‌ها اقدام می‌کنیم. نویسنده گزارش اویل‌‌‌‌‌پرایس معتقد است، سرمایه‌گذاری روسیه در توسعه میادین نفت و گاز ایران در چارچوب تفاهم‌نامه یادشده، برای تهران از اهمیت بالایی برخوردار است.
پیشینه جذب سرمایه‌گذاری در نفت ایران
در دوران دولت اصلاحات و سیاستمداران اصلاح‌طلب، ایران موفق به جذب مشارکت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی نفت و گاز از جمله «توتال فرانسه» و «پتروناس مالزی» در صنایع نفت و گاز خود شد. افزایش سرمایه‌گذاری‌‌‌‌‌ها منجر به توسعه چشمگیر بزرگ‌ترین میدان گاز طبیعی جهان، پارس‌جنوبی در عسلویه واقع در جنوب ایران شد، اما به‌دنبال وضع تحریم‌های مرتبط با موضوع هسته‌‌‌‌‌ای توسط شورای امنیت سازمان ملل‌متحد علیه ایران در حدفاصل سال‌های ۲۰۰۶ تا۲۰۱۵، شرکت‌های بین‌المللی به‌تدریج مبادرت به ترک ایران کردند. اویل‌‌‌‌‌پرایس ادامه می‌دهد: پس از روی کار آمدن دولت روحانی در مرداد ۱۳۹۲ و متعاقب آن، امضای برنامه جامع اقدام‌مشترک (برجام) در ژوئیه ۲۰۱۵ و لغو تحریم‌ها توسط شورای امنیت سازمان ملل، بار دیگر بستر فعالیت شرکت‌های بین‌المللی در ایران فراهم شد. به این ترتیب زمینه مشارکت و سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی فعال در صنعت نفت و گاز از جمله شرکت‌های روسیه، چین و هند، در ایران فراهم آمد.
به‌رغم همه این تلاش‌ها، خروج یک‌‌‌‌‌جانبه ایالات‌متحده از برجام همراه با سیاست «فشار حداکثری» و تحریم‌های غیرقانونی واشنگتن علیه تهران که توسط دولت ترامپ تصویب و اجرایی شد، منجر به توقف سرمایه‌گذاری خارجی در صنعت نفت و گاز ایران شد. در چنین شرایطی، «لوک اویل»، دومین تولیدکننده بزرگ نفت روسیه که در حال مذاکره با ایران بر سر توسعه میادین نفتی «آب‌تیمور» و «منصوری» بود، رسما اعلام کرد که به دلیل تهدیدات ناشی از تحریم‌های ایالات‌متحده، نمی‌تواند برنامه‌های توسعه پروژه‌های خود را در ایران ادامه دهد. علاوه‌بر این، با استناد به گزارش وقت «مسکو تایمز»، شرکت دولتی «روس‌‌‌‌‌نفت»، غول نفتی روسیه، برنامه‌های خود را برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک به ارزش ۳۰میلیارد دلار با شرکت ملی نفت ایران تنها به دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا، متوقف کرد. این دور باطل به‌رغم روی کارآمدن دولت دموکرات جو بایدن در ایالات‌متحده ادامه یافت، چراکه مذاکرات و رایزنی‌‌‌‌‌های مستمر دیپلماتیک برای احیای توافق هسته‌‌‌‌‌ای ایران و بازگشت ایالات‌متحده به برنامه جامع اقدام‌مشترک، به نتیجه‌‌‌‌‌ای روشن و ملموس نرسید.
مرحله جدید تعامل ایران و روسیه
زمانی‌که تحریم‌های گسترده غرب علیه مسکو و در پاسخ به حمله نظامی روسیه به اوکراین اعمال شد، سطح مراودات و مبادلات اقتصادی و سیاسی ایران و روسیه وارد مرحله جدیدی شد. هر دو کشور در شرایط جدید، صنایع حیاتی خود از جمله نفت و گاز را تحت و متاثر از تحریم‌های سختگیرانه و یک‌‌‌‌‌جانبه غرب می‌‌‌‌‌دیدند. واقعیت این است که ایران در خلال دوران طولانی تحریم‌های سازمان‌ملل و همچنین تحریم‌های یک‌‌‌‌‌جانبه واشنگتن از سال۲۰۱۸، متحمل خسارات سنگینی در توسعه صنعت نفت و گاز خود بهویژه در زمینه میادین مشترک نفت و گاز با عراق و قطر شد. به همین جهت یکی از بندهای کلیدی تفاهم‌نامه امضاشده بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم متوجه و متضمن افزایش سرمایه‌گذاری روسیه به‌منظور توسعه بیشتر میادین نفت و گاز این کشور است.
بنا بر گزارش اویل‌‌‌‌‌پرایس، در شرایط کنونی، شرکت‌های روسی در توسعه میدان‌‌‌‌‌های کوپال، چشمه خوش، دلپری، پایدار شرق، آبان و پایدار غرب، در جنوب ایران مشارکت دارند. در همین رابطه و به گزارش شرکت ملی نفت ایران، مدیرعامل این شرکت خاطرنشان کرد، روسیه از بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده نفت‌خام است و تخصص آنها تولید نفت تحت شرایط سخت آب‌و‌هوایی است. توانمندی و فناوری شرکت‌های روسی در تولید نفت بسیار بالاست و در نتیجه می‌توانند در توسعه میادین نفت و گاز ایران همکاری مطلوبی داشته باشند. با این همه، برخی از کارشناسان در این زمینه بدبین هستند و ادعا می‌کنند که توافق‌های فعلی ایران و روسیه در سطح «تفاهم‌نامه» باقی خواهند ماند و نه «قرارداد الزام‌‌‌‌‌آور». از نظر این گروه، شرکت‌های روسی از نظر قانونی موظف به اجرای کامل تعهدات خود نخواهند بود، به‌همین‌دلیل، چنانچه روند احیای برجام به‌طور کامل با شکست مواجه شود و برنامه هسته‌‌‌‌‌ای ایران بار دیگر تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل‌متحد قرار گیرد، ممکن است شرکت‌های روسی مجددا ایران را ترک کنند.
علاوه‌بر این، رویکرد روسیه به بازارهای جهانی نفت پس از آغاز تهاجم علیه اوکراین و فروش نفت خود به برخی از مشتریان سنتی ایران مانند چین و هند در قیمت‌هایی پایین‌تر، به تردیدهای بیشتر درباره حسن‌نیت روسیه دامن زده است. به‌نظر این کارشناسان، ظرفیت تولید میادین نفتی ایران و افزایش صادرات نفت این کشور، در افق درازمدت به نفع روسیه نبوده و این بدان معناست که مشارکت احتمالی مسکو در پروژه‌های توسعه‌‌‌‌‌ای ایران، بسیار کند و قطره‌‌‌‌‌چکانی خواهد بود. به گزارش شرکت ملی نفت ایران، مدیرعامل این شرکت در پاسخ به این‌گونه انتقادات گفت، با توجه به پیش‌‌‌‌‌زمینه‌‌‌‌‌های قرارداد ۴۰میلیارد دلاری با روس‌ها و سابقه عملکرد آنها در میدان‌‌‌‌‌های نفتی ایران، می‌توان نتیجه گرفت در عزم طرف روسی در اجرایی‌کردن قراردادها تردیدی وجود ندارد؛ در واقع تحریم‌ها بر این تفاهم‌نامه و امضای قراردادهای مرتبط با آن تاثیری ندارند، زیرا ایران و روسیه تصمیم دارند در شرایط تحریم، روابط استراتژیک بین یکدیگر را بازتعریف کنند. اویل‌‌‌‌‌پرایس در انتهای گزارش خود آورده است در نگاه کلان، شرایط فعلی تحریم‌ها، جذب سرمایه‌گذاری خارجی در صنایع نفت و گاز ایران را تا حد زیادی متوقف کرده‌است.
در این موقعیت، تهران امیدوار است بتواند از شرایط ویژه پس از پایان مناقشه اوکراین و توقف تحریم‌های گسترده غرب علیه مسکو، برای جذب حداکثری سرمایه‌گذاری از سوی کرملین بهره لازم را ببرد. ایران از این طریق درنظر دارد کمبود سرمایه‌گذاری‌های خارجی در مسیر توسعه منابع انرژی خود را تا حدی جبران کند. امضای قرارداد ۴۰میلیارد دلاری بین شرکت ملی نفت ایران و گازپروم می‌تواند مقدمه‌‌‌‌‌ای برای بازگشت سایر شرکت‌های بزرگ نفت و گاز روسیه مانند روس نفت و لوک‌‌‌‌‌اویل به ایران باشد. در عین حال، این روند بدون‌شک تحت‌‌‌‌‌الشعاع عوامل خارجی مهم مانند آینده جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب علیه روسیه، احیای احتمالی برجام و تحولات کلی در بازارهای جهانی نفت و گاز قرار خواهد گرفت.
