در اولین کنفرانس و نمایشگاه مدیریت فناوری محصولات دانش‌بنیان در صنعت نفت بحث شد
استراتژی نفتی اتصال صنعت و دانشگاه
مراسم رونمایی از سند تلفیقی برنامه راهبردی توسعه فناوری وزارت نفت - عكس: شانا
مهم‌ترین محور این بحث جایی شکل گرفت که وزیر علوم با طرح این پرسش که چرا در کشور نوآوری و خلاقیت آن‌گونه که باید باشد نیست، گفت: «ما به نگاه‌‌های فرابخشی در این مقوله نیاز داریم و اگر قوانین و مقرراتی نداریم که ارتباط بین صنعت و دانشگاه را برقرار کند باید بتوانیم آن قوانین و مقررات را طراحی کنیم. در این زمینه معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری میتواند کمک‌کننده باشد.» در ادامه روح‌الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، به صورت غیرمستقیم به این موضوع این‌گونه پاسخ داد که به صورت مستقیم امکان اتصال دانشگاه با صنعت وجود ندارد؛ «دانشگاه نه سازوکار و نه ابزار و نه وظیفه انجام یک فعالیت عملیاتی در صنعت نفت را ندارد، چراکه پورت‌های این دو نهاد از جنس همدیگر نیستند.» وی گفت: در همه دنیا برای اتصال این دو نهاد نیاز به چند نهاد واسط وجود دارد. جریان و حرکت این زنجیره بدین صورت تکمیل میشود: صنعت، صنعت مصرف‌کننده، مرکز نوآوری، شرکت دانش‌بنیان و در نهایت دانشگاه. دهقانی گفت: روش عرضهمحور در صنعت نفت قطعا شکست خورده است و در یک صنعت ریشه‌دار مثل نفت حتما باید جریان کار و نیاز از بالادست شروع شود.
روز گذشته مراسم افتتاحیه اولین کنفرانس و نمایشگاه مدیریت فناوری محصولات دانش‌بنیان در صنعت نفت ایران برگزار شد. قرار است این برنامه که با رویکرد چالش‌‌ها و فرصتهای استفاده از فناوری در حوزه نفت تدوین شده تا روز پنجشنبه (۲۴ آذرماه) در محل پژوهشگاه صنعت نفت ادامه یابد. در این مراسم محمد اسلامی معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان انرژی اتمی، محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، روح‌الله دهقانی فیروزآبادی معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری، و محسن خجسته‌مهر مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران سخنرانی کردند. همین‌طور قرار بود جواد اوجی، وزیر نفت، هم در این مراسم حضور داشته باشد که به دلیل اشتغال این امکان فراهم نشد و به جای آن پیام وی از سوی وحیدرضا زیدی‌فرد، معاون وزیر در امور مهندسی، پژوهش و فناوری، قرائت شد.
پذیرش۵۵۰ شرکت دانش‌بنیان در وزارت نفت
وزیر نفت در این پیام بیان کرد: پس از بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه سال ۱۴۰۰ و در دیدار با تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی مبنی بر اینکه صنعت نفت دانش‌بنیان شود، بنده به معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری ماموریت دادم تا با همراهی شرکتهای چهارگانه و تعامل مستمر با معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، با رویکردی درون‌زا برای دستیابی و تحقق صنعت نفت دانش‌بنیان گام بردارند. وی در ادامه اعلام کرد: ما در وزارت نفت دولت سیزدهم اعتقاد داریم تحریم فرصت مناسبی است برای توسعه ساخت داخل و بومی‌سازی تجهیزات نوآورانه. این قول را به شرکتهای دانش‌بنیان داخلی خواهیم داد که چه در دوران تحریم و چه در دوران پساتحریم، هدف و اولویت ما بومی‌سازی و خودکفایی تجهیزات و قطعات موردنیاز صنعت نفت است.
اوجی در ادامه این پیام عنوان کرد: هدف ما منحصرا افزایش تعداد شرکتهای دانش‌بنیان در بستر زیست‌بوم فناوری و نوآوری نبوده. هرچند افتخار می‌‌کنیم که در این یک سال و اندی از استقرار دولت سیزدهم، پذیرای بیش از ۵۵۰ شرکت دانش‌بنیان در خانواده وزارت نفت هستیم که این نشان از رشدی بیش از سه‌برابری دارد، اما هدف نهایی ما توسعه اقتصاد دانش‌بنیان است. در این پیام اعلام شد: برای نخستین‌بار در تاریخ صنعت نفت، سند برنامه راهبردی توسعه فناوری‌‌های اولویت‌دار وزارت نفت را ابلاغ کردیم و وزارت نفت به‌عنوان دستگاه اجرایی برتر در ارائه و درج نیاز‌های فناورانه و نوآورانه در سامانه نان، معرفی شد. وی با اشاره به کسب رتبه نخست وزراتخانه متبوع خود در حمایت و تولید ساخت داخل، عنوان کرد: آری، صنعت نفت پیشران اقتصاد دانش‌بنیان و حامی ساخت داخل است و خواهد بود.
ما معتقدیم بیش از ۷هزار و ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان ارزیابی‌شده از سوی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری می‌‌توانند در بخش‌‌های مختلف این صنعت نقش‌آفرین باشند؛ چراکه صنعت نفت هم در حوزه علوم انسانی، هم در بخش پزشکی و هم در سایر حوزه‌‌های فنی و مهندسی نیازمند توسعه و اکتساب فناوری است. یکی از موارد بااهمیت برای ما در صنعت نفت، بهره‌گیری از سرریز فناوری‌هاست. به معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری ماموریت می‌‌دهم به‌نحوی برنامه‌ریزی کند تا با هدف پرهیز از دوباره‌کاری و اتلاف زمان و هزینه، ضمن تعامل و همکاری با سایر دستگاه‌‌های اجرایی، از فناوری‌‌های بومی‌سازی‌شده در کشور که قابلیت استفاده در صنعت نفت را دارند بهره‌گیری کند.
همکاری سازمان انرژی اتمی با صنعت نفت
محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی گفت: کشوری که دارای باارزش‌ترین ذخایر هیدروکربن بوده و حدود ۱۰۰ سال در عرصه صنعت نفت تجربه دارد، باید به یک بازیگر اصلی در دنیا تبدیل شود. در این راستا به جای رفتن به سمت هدف‌‌های کوچک و کم‌اثر، باید به سوی خلق فرصتهای فناورانه و اثربخش رفت. وی با بیان اینکه همواره حوزه فناوری برای ایران منطقه ممنوعه بوده است، اعلام کرد: همه جنجال‌‌های هسته‌ای که به راه انداختند تنها به این دلیل است که نمی‌خواهند ایران فناوری هسته‌ای داشته باشد. اسلامی بیان کرد: امروز دشمنان اعتراف می‌‌کنند ایران به سمت ساخت سلاح اتمی حرکت نخواهد کرد، اما با فناوری هسته‌ای ایران مخالفت و اذعان می‌‌کنند که نمی‌خواهیم ایران هسته‌ای شود. وی گفت: با اتکا به توانمندی جوانان خود توانسته‌ایم به پیشرفت‌‌های مهمی در صنعت هسته‌ای دست یابیم. دشمن تلاش کرد با تحریم، ترور دانشمندان هسته‌ای و خرابکاری در صنعت هسته‌ای یا با خروج از برجام برای این صنعت مشکلاتی ایجاد، یا این صنعت را متوقف کند، اما موفق نشدند جلوی پیشرفت ما را بگیرند.
اسلامی عنوان کرد هر قطعه‌ای که از خارج کشور خریداری کردیم، در آن خرابکاری شد. وی در ادامه به همکاری سازمان انرژی اتمی ایران و صنعت نفت کشور اشاره و اظهار کرد: این سازمان از حوزه بالادستی تا بخش‌‌های پایین‌دستی صنعت نفت در کنار وزارت نفت و صنعت نفت کشور قرار دارد و نقش خود را ایفا خواهد کرد. اسلامی در این راستا مهم‌ترین اقدامات و همکاری‌‌های این دو بخش را در حوزه مغناطیس‌سنجی در عمق ۱۰هزار متری و همین‌طور تبدیل نفت سنگین به سبک عنوان کرد و افزود: هم‌اکنون بسیاری از مجتمع‌‌های پالایشی و پتروشیمی از خدمات سازمان انرژی اتمی در بخش ابزار دقیق هسته‌ای استفاده می‌‌کنند.
نیازمند نگاه فرابخشی هستیم
محمدعلی زلفی‌گل، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، سخنران بعدی در این مراسم، با بیان اینکه اگر امروز می‌‌توانیم به مردم خود خدمت کنیم بستر آن انقلاب اسلامی و استقلال سیاسی است، افزود: امروز صنعت نفت در اوج تحریم‌‌های ظالمانه قرار دارد، اما در این شرایط نیاز‌های کشور را برطرف می‌‌کند و صادرات نفت، فرآورده‌‌های نفتی و پتروشیمی را هم به نحو مطلوب انجام می‌‌دهد. این مقوله به‌راحتی به دست نیامده است، باید قدر آن را بدانیم. وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اینکه در شرایط کنونی هر فردی که نتیجه کردار و گفتارش پیشرفت کشور باشد کار جهادی انجام داده است، تصریح کرد: اینکه نخبه ما در جایی قرار بگیرد و حس کند موثر واقع شده بسیار مهم است، از این‌رو تاسیس شرکتهای دانش‌بنیان برای چنین نخبه‌هایی اهمیت بالایی دارد. زلفی‌گل با طرح این پرسش که چرا در کشور نوآوری و خلاقیت آن‌گونه که باید باشد نیست، گفت: ما به نگاه‌‌های فرابخشی در این مقوله نیاز داریم. اگر قوانین و مقرارتی نداریم که ارتباط بین صنعت و دانشگاه را برقرار کند باید بتوانیم آن قوانین و مقررات را طراحی کنیم. در این زمینه معاونت علم و فناوری ریاست‌جمهوری میتواند کمک‌کننده باشد. وی همچنین گفت: باید طرح‌‌های پژوهشی با نگاه فناورانه باشد تا این ارتباط بین صنعت و دانشگاه بیش از پیش مستحکم شود.
ارتباط پایدار صنعت و دانشگاه
در ادامه این مراسم، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان سخنرانی کرد. روح‌الله دهقانی فیروزآبادی گفت: هر ارتباط پایداری بین صنعت (مصرف‌کننده و تهیه‌کنندگان) بتواند راه‌حل ایجاد کند مرکز نوآوری محسوب میشود. وی با تاکید بر اینکه این مراکز نوآوری در دل صنعت شکل می‌‌گیرد، افزود: در دنیا نیز مرکز نوآوری در دل صنعت شکل می‌‌گیرد و برای اینکه در رقابت پیشتاز باشند، دائما در حال طراحی و نوآوری هستند. معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان تاکید کرد: مراکز نوآوری که در دل صنعت شکل می‌‌گیرند برای پیشرانی صنایع مرتبط دست به خلق نوآوری می‌‌زنند. نوآوری هم به معنای ترکیب خلاقانه چند فناوری است که به تولید محصولی نوین و کاربردی منجر میشود. بنابراین این مفهوم ابتدا در صنعتی مطرح میشود که با مسائل و چالشهای واقعی آن حوزه دست‌و‌پنجه نرم می‌‌کند.
نوآوری در نهایت به یک طراحی خلاقانه منتج خواهد شد و به یکسری فناوری نیاز دارد که پاسخگوی نیاز‌های واقعی صنایع است. وی تعریف مسائل فناورانه را در دل مراکز نوآوری بزرگ میسر دانست و گفت: این مراکز به شرکتهای دانش‌بنیان مسائل موجود را ارائه می‌‌کنند تا این مجموعه‌‌ها به تولید فناوری مشغول شوند و محصول یا خدمات خود را بر مبنای مسائل مطرح‌شده، تولید یا عرضه کنند. یعنی مساله ابتدا از سوی بازار مطرح میشود و بعد از این است که سروکله شرکتهای دانش‌بنیان پیدا میشود.
دهقانی افزود: شرکت دانش‌بنیان هم برای تولید محصول خود به تحقیق علمی نیاز دارد که نیاز خود را در اتصال به دانشگاه‌‌ها و مراکز پژوهشی مرتفع می‌‌کند. وی ارتباط مستقیم بین صنعت و دانشگاه را ناممکن دانست و گفت: دانشگاه نه سازوکار و نه ابزار و نه وظیفه انجام یک فعالیت عملیاتی در صنعت نفت را ندارد. رئیس بنیاد نخبگان افزود: در همه دنیا برای وصل کردن این دو نهاد نیاز به چند نهاد واسط وجود دارد. جریان و حرکت این زنجیره بدین صورت تکمیل میشود: صنعت، صنعت مصرف‌کننده، مرکز نوآوری، شرکت دانش‌بنیان و در نهایت دانشگاه. دهقانی گفت: روش عرضهمحور در صنعت نفت قطعا شکست خورده است.
در یک صنعت ریشه‌دار مثل نفت حتما باید جریان کار و نیاز از بالادست شروع شود. دهقانی ادامه داد: باید از تجربه و توان متخصصان و افراد باتجربه این صنعت استفاده کرد و مراکز نوآوری بزرگ و واقعی ایجاد کرد که خصوصی یا شبه خصوصی هستند. این مراکز پل ارتباطی میان صنعت و شرکتهای دانش‌بنیان محسوب می‌‌شوند. وی با اشاره به اینکه صنعت نفت به آزمایشگاه‌‌ها و تجهیزات ارزشمند زیادی دسترسی دارد که باید تلاش کند یک شبکه ملی ساخت و تامین آزمایشگاهی در کشور ایجاد کند، گفت: این زیرساخت عظیم میتواند با کمک قانون جهش تولید دانش‌بنیان، به حل مسائل راهبردی این صنعت کمک کند.
معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری افزود: طی سال‌‌های اخیر شرکتهای دانش‌بنیان تولیدات فراوانی ثبت کرده‌اند که به مثابه واگن‌‌های حمل بار هستند. ما وظیفه داریم فعالیت آن‌ها را ریل‌گذاری کنیم. ایجاد غول‌‌های فناوری در صنایع بزرگ یکی از این ریل‌‌هاست که این غول‌‌ها می‌‌توانند شرکتهای دانش‌بنیان را در مسیر درست هدایت و مشکلات واقعی را به آن‌ها منعکس کنند تا راهکار‌های فناورانه‌ای برای رفع مشکلات ارائه کنند. وی افزود: موتور مولد و محرک دانش‌بنیانی صنعت نفت را بزرگان این صنعت تشکیل می‌‌دهند. استادان، پژوهشگران و فعالان قدیمی و باسابقه این حوزه را باید به ایجاد مراکز نوآوری و غول‌‌های فناوری بزرگ در صنعت نفت ترغیب کنیم تا به کمک دانشجویان و جوانان این حوزه، دانش‌بنیان شدن صنعت نفت را تضمین کنند.
دو چالش صنعت نفت
محسن خجسته‌مهر، معاون وزیر نفت، هم در مقام یکی دیگر از سخنرانان این مراسم اظهار کرد: به‌دلیل وزن و ارزشی که تحقیق و توسعه دارد، می‌‌توانیم صنعت کشور را ارزش‌آفرینی کنیم و صنعت نفت را روی ریل قرار دهیم. وی با بیان اینکه می‌‌توانیم واگن‌‌های نوآورانه بسازیم و شرکت نوآور خلق کنیم، تصریح کرد: اگر چنین کاری کردیم، می‌‌توانیم ادعا کنیم صنعت نفت پیشران اقتصاد کشور است، وگرنه اگر تحقیق و توسعه و پژوهش فناورانه را از صنعت نفت جدا کنیم چیزی برای صنعت نفت باقی نمی‌ماند. معاون وزیر نفت با تاکید بر اینکه پژوهش فناورانه پشتیبان اصلی تولید نفت و گاز کشور است، افزود: فرآیند تولید نفت و گاز با گذشت زمان از پیچیدگی بیشتری برخوردار شده. درواقع دوران برداشت آسان نفت به پایان رسیده و نیاز است از روش‌‌های ازدیاد برداشت استفاده کنیم.
خجسته‌مهر با بیان اینکه پژوهش فناورانه پشتیبان اصلی تولید نفت و گاز است و ما باید به مدد پژوهش فناورانه، سطح قابلیت صنعت نفت را بالا ببریم، تصریح کرد: امروز اگرچه وزن پژوهش بالاست، اما سهم پژوهش‌‌های فناورانه کم است. ما باید سطوح قابلیت صنعت نفت را با افزایش پژوهش فناورانه ارتقا و افزایش دهیم. وی به ذخایر نفت و گاز کشور اشاره کرد و با بیان اینکه با این ذخایر باید یک برنامه توسعه یکصدساله داشته باشیم، یادآور شد: یکی از میدان‌‌های نفتی ما که هم‌اکنون در حال تولید است ۱۱۵ساله است، در‌حالی‌که توسعه میدان، سه الی چهار سال طول کشیده است. این به ما دیکته می‌‌کند که برنامه ما برای تداوم و پایداری تولید نفت و گاز باید ۱۰۰ساله باشد.
مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران ادامه داد: هم‌اکنون در برخی کشور‌های نفتی همسایه از پیشرفته‌ترین ابزار‌ها و ایده‌‌ها برای افزایش برداشت نفت و گاز استفاده می‌‌کنند. بنابراین ضرورت دارد برای ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز حتما پژوهش‌‌های فناورانه را توسعه دهیم. خجسته‌مهر با بیان اینکه دو چالش صنعت نفت به‌طور قطع منابع انسانی و ازدیاد برداشت هستند، افزود: نیاز است افراد زیادی برای اداره صنعت نفت در آینده تربیت شوند. به گفته وی، ازدیاد برداشت هم یک چالش اساسی صنعت نفت است و باید به‌عنوان یک اقدام اساسی برای آن برنامه‌ریزی کرد. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران بر مراقبت جدی و رصد تقاضا‌های فناورانه به‌منظور تحقق بهره‌وری تولید نفت تاکید کرد و گفت: ستاد تحول و پیشرفت فناوری‌‌های دانش‌بنیان از بهمن‌ماه پارسال در شرکت ملی نفت ایران تشکیل شده که یکی از وظایف این ستاد بررسی مثبت یا منفی بودن این موارد است.
خجسته‌مهر به ضرورت افزایش فضای فناورانه اشاره کرد و افزود: تقاضای‌‌های فناورانه پنهان بسیار است و باید به‌دنبال آن باشیم. ما باید این تقاضا‌ها را ایجاد کنیم و انتظار نداشته باشیم شرکتهای فناور به دنبال ما بیایند و ما باید آن‌ها را دنبال کنیم. وی به طرح احیای چاه‌‌های کم‌بازده به‌عنوان بزرگ‌ترین رویداد فناورانه کشور به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار برای ۷۵۰ حلقه چاه اشاره و اظهار کرد: این ظرفیت در اختیار شرکتهای دانش‌بنیان است و استفاده از آن به توانایی آن‌ها بستگی دارد. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه به‌زودی ساخت ۱۴ قلم کالای راهبردی به ارزش یک میلیارد دلار همسو با ۱۰ گروه کالای پیشین معرفی میشود، ادامه داد: شرکت ملی نفت ایران در تولید تجهیزات و ساخت کالای بار اول رتبه نخست را در کشور دارد و بالای ۳۰۰میلیارد تومان و بیش از ۱۰میلیون یورو قراردادهایی بوده که امضا شده و حدود ۲میلیارد دلار هم طرح برای بررسی آماده است که این‌ها ظرفیت‌‌های ارزشمندی است.
خجسته‌مهر تصریح کرد: تعدد مراکز نوآورانه اگر منجر به رشد و شکوفایی شود، عین کار درست و صحیح است. وی بر ایجاد تحول در زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور تاکید کرد و گفت: مطالعات پرشماری انجام شده، اما این زیست‌بوم هم‌اکنون با موانعی روبه‌روست. در این مسیر صندوق‌‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر باید تشویق شوند و دولت پشتیبانی‌کننده کار‌های پرریسک در این موضوع باشد. همچنین مراکز صدور گواهینامه کیفیت نیاز به آیین‌نامه دارند و باید به آن‌ها برای تایید گواهینامه‌‌ها مشروعیت ببخشیم. مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران با بیان اینکه باید هر دستگاه اجرایی از جمله صنعت نفت سهمی از تعدد شرکتهای دانش‌بنیان را بپذیرد، افزود: شرکتهای دانش‌بنیان می‌‌توانند خودشان کنسرسیوم تشکیل دهند، یا با پیمانکاران کنسرسیوم تشکیل دهند تا از توان یکدیگر استفاده کنند.
در این زمینه ما نیز باید به آن‌ها کمک کنیم. خجسته‌مهر به ۹۰ طرح پژوهشی و فناورانه در حال اجرا در شرکت ملی نفت ایران به ارزش حدود ۸۰میلیون یورو و حدود ۱۲۰۰میلیارد تومان اشاره و اظهار کرد: در طول یک سال گذشته ۲۷ طرح با ۳۳ شرکت دانش‌بنیان و ۲۷۰میلیون دلار قرارداد با جهاد دانشگاهی امضا شده است. وی از کاری نو برای استفاده از توان نخبگان از سوی شرکت ملی نفت ایران خبر داد که به‌زودی فراخوان آن اعلام میشود و گفت: این شرکت برای نخستین‌بار سالانه کمک‌هزینه ۱۵ دانشجوی فوق‌لیسانس و دکتری را به‌منظور ارزش‌آفرینی همسو با پژوهش‌آفرینی پرداخت خواهد کرد که امیدواریم سال‌‌های آینده تعداد آن افزایش یابد.
