پرهام باغستانی: اگر اخبار حوزه استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاری را دنبال کرده باشید یکی از خبرهایی که توجه را به خود جلب کرد «سرمایه‌گذارانی که به Airbnb نه گفتند» بود. در سال ۲۰۰۸ سرمایه‌گذاران حاضر نشدند در ازای ۱۰ درصد سهام مبلغ ۱۵۰ هزار دلار به موسسان Airbnb پرداخت کنند، این شرکت امروزه ۲۵ میلیارد دلار ارزش دارد و ۱۰ درصد سهام Airbnb ۵/ ۲ میلیارد دلار ارزش دارد.

این اتفاق در سیلیکون ولی مهد استارت‌آپ‌ها و تکنولوژی دنیا رخ داده بود، البته اوضاع فعلی ایران نیز تقریبا مشابه هفت‌سال پیش سیلیکون ولی است. به ندرت مشاهده شده است که شرکت‌های سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که ایده نوآورانه و خلاقانه‌ای داشته باشند. اوضاع فعلی نمایانگر این وضعیت است که شرکت‌های Venture Capital یا سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر از عنوان و وظیفه خود فاصله بسیاری دارند.

طی چند سال گذشته که بحث استارت‌آپ‌ها و سرمایه‌گذاری در ایران مطرح شده است غالبا کسب‌وکارهایی رشد کرده‌اند و جذب سرمایه داشته‌اند که مشابه یک کسب‌وکار خارجی موفق بوده‌اند و هیچ‌کدام ایده یا اجرای متفاوتی نداشته‌اند و به همین دلیل هیچ‌کدام از کسب‌وکارهای فعلی با ریسک بالایی مواجه نبوده‌اند زیرا این کسب‌وکارها امتحان خود را در سایر کشورها پس داده‌اند و برای توسعه نیز با برنامه راه مشخصی که آن نیز قبلا پیاده شده است ادامه خواهند داد و گام‌های بعدی کاملا مشخص است.

شاید از مزایای چنین سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری این است که ارزش کسب‌و‌کار نوپا را متوجه خواهند شد و مقیاس و ملاک محاسبه برای ارزش‌گذاری خواهند داشت تا کسب‌و‌کار موردنظر را به نحوی ارزیابی کنند تا در صورت موفقیت یا عدم موفقیت و عدم بازدهی مناسب مالی آن را با بازار جهانی مقایسه کنند و برای ادامه یا عدم ادامه کسب‌و‌کار تصمیم‌گیری کنند. از مهم‌ترین معضلات چنین شیوه‌ای از بین رفتن نوآوری در کسب‌و‌کارهای داخلی است، به نحوی که بنیان‌گذاران اولیه برای مجاب کردن سرمایه‌گذار برای دریافت سرمایه، ساده‌ترین و کوتاه‌ترین روش ممکن را که کپی کردن یک کسب‌و‌کار موفق خارجی است انتخاب می‌کنند.

شاید مهم‌ترین دلیل این وضعیت و عدم سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌هایی که ایده نوآورانه و متفاوتی دارند عدم آشنایی و شناخت بازار ایران یا جهانی و همچنین عدم آشنایی با نیاز فعلی کاربران باشد و همین موضوع باعث شده است تا روی کسب‌و‌کارهای نوآورانه یا کسب‌و‌کارهایی که قابلیت حضور در بازار جهانی دارند سرمایه‌گذاری نشود.

یکی دیگر از مسائلی که باعث شده است بسیاری از کسب‌و‌کارهای موفق داخلی کپی کسب‌و‌کارهای موفق خارجی باشند و کمتر شاهد نوآوری در کسب‌وکارها باشیم تفکر خریده شدن پس از ورود شرکت‌های خارجی به بازار ایران است که باعث شده بسیاری از افراد و بنیان‌گذاران با هدف خریده شدن کسب‌و‌کار خود را راه‌اندازی کنند و در این راستا شرکت‌های سرمایه‌گذاری با همین تفکر روی شرکت‌هایی سرمایه‌گذاری کنند که چنین ظرفیتی را دارند تا پس از چنین اتفاق احتمالی بازگشت سرمایه بسیار بالایی داشته باشند ولی این موضوع یک آینده کاملا نامشخص است، زیرا مشخص نیست کسب‌و‌کارهای خارجی که به لحاظ تدوین استراتژی آینده تجاری و قابلیت‌های فنی و سرمایه هنگفت چندین گام جلوتر هستند آیا تمایلی به خرید کسب‌وکارهای موفق داخلی دارند یا با تکیه بر تجارب جهانی خود وارد بازار خواهند شد.

وضعیت فعلی همچنین می‌تواند یک تهدید بزرگ باشد و با رفع تحریم‌ها و محدودیت‌ها و آمدن رقبای خارجی به بازار ایران که برخی کسب‌و‌کارهای موفق فعلی از آنها الهام گرفته‌اند کسب‌و‌کارهای فعلی با خطر مواجه شوند، زیرا ممکن است شرکت‌های خارجی با تکیه بر توانایی‌هایی تبلیغاتی و بازاریابی و بستر فنی مناسب و سرمایه‌گذاری بسیار ناچیز به‌دلیل تفاوت ارزش پولی در کوتاه‌ترین زمان درصد بسیار بالایی از بازار را بدون توجه به کسب‌وکارهای داخلی در اختیار بگیرند و با توجه به وضعیت کنونی چند گام از رقبای خود در بازار ایران جلوتر باشند.

از طرفی مشکلات فعلی اینترنت ایران و محدودیت‌های فعلی نیز دلیلی بر عدم ایجاد برخی کسب‌و‌کارها است، ولی باوجود این محدودیت‌ها کسب‌و‌کارهای بسیار متنوعی هستند که می‌توان آنها را در ایران پیاده‌سازی و روی این کسب‌و‌کارها سرمایه‌گذاری کرد.

البته فراموش نکنیم که استارت‌آپ‌هایی مانند توییتر، اینستاگرام و اوبر به‌دلیل ریسک بالای سرمایه‌گذار روی ایده‌ای که هرگز اجرا نشده بود موفق شدند و امروز ده‌ها میلیارد دلار ارزش دارند چه بسا بسیاری از ایده‌ها و کسب‌و‌کارهایی که امروزه بنا به هزاران دلیل موفق به جذب سرمایه نمی‌شوند پتانسیل بالای رقابت در بازار جهانی را داشته باشند.