گروه تاریخ و اقتصاد: خبری که در روزنامه «فرهنگ اصفهان» به تاریخ ذی‌حجه ۱۳۰۳ منتشر شده اطلاعاتی راجع به چیت‌سازی و قلمکارسازی در اصفهان به دست می‌دهد. کالاهایی را که در قیصریه، چهارباغ و دروازه دولت ساخته می‌شد برای شست و شو با استفاده از الاغ و قاطرهای پیر و فرتوت حکومت به کنار زاینده رود منتقل می‌کردند. این مساله حکومت را به فکر چاره جویی انداخت تا اینکه مقرر شد از ارابه‌های بارکش برای این کار استفاده شود. معلوم نیست این تصمیم واقعا به خاطر حمایت از حقوق حیوانات گرفته شده است یا اینکه کریم خان میرپنج، یکی از فرماندهان ارتش ظل‌السلطان، در این میان قصد داشت یک شرکت حمل و نقل راه بیندازد و انحصاری برای خود دست و پا کند! به هر حال این خبر جالب است.

«معلوم است که در اصفهان دستگاه‌های چیت‌سازی و قلمکارسازی بسیار است و قصّاری یکی از ملزومات چیت‌سازی است و برای حمل و نقل چیت به کنار رودخانه زنده رود واسطه نقلیه الاغ و قاطر است.

اشخاصی که عامل این کارند یعنی حمل و نقل چیت‌ها را بر عهده گرفته‌اند به ملاحظه اینکه با خرج قلیل مداخل کثیر کنند، به خلاف شیوه مردمی و روش انسانیت پاره‌ای حیوانات لاغر و پیر را به قیمت ارزان خریده، به زیر بار می‌کشیدند و چیت‌های داغ را که بخار از آنها متصاعــد می‌شود بر آن حیوان‌های زبان بسته، مافوق طاقت‌شان بار کرده، به دست خـــر ران‌های بی‌مرحمت داده، از بازار قیصریه و از سنگ بست پشت چهل ستون از دروازه دولت واز خیابان چهارباغ رو به کنار رودخانه زنده رود می‌رانند و در اثنای راه جا‌به‌جا این زبان بسته‌های ناتوان گرسنه، که از صبح تا شام در زیر بار بودند، افتاده، پاره‌ای طاقت برخاستن نداشتند و بعضی درهمان جایــی که می‌افتادنــد، جـــان می‌دادند و خرران‌های بی مرحمت به ضرب چوب و زنجیر سعی می‌کردند که آنها را برداشته، راه بیندازند... و ممکن نبود که عابران را دل به حال آن بیچاره‌ها نسوزد ظل‌السلطان چاره جویی را به کریم خان میرپنج واگذار کرد. او هم از خود چند دستگاه گاری یعنی ارابه بارکش راه انداخته، به صلاحدید معتمدالسلطان رکن الملک، نایب الحکومه اصفهان، مطلب را به تمام چیت سازها اعلان نموده، قرار بر این شد که به اجرت قلیلی که مجرد کفایت خرج حیوانات و عملجات این گاری‌ها را بکند، چیت‌های خود را به کنار زنده‌رود حمل و نقل نمایند و فی الواقع خرج کرایه حمل و نقل بسیار از اول آسان‌تر و این عمل مذموم هم از پیش نظر خلق رفع شد.»

منبع: روزنامه فرهنگ، ذی‌حجه ۱۳۰۳، برگرفته از کتاب «تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السلطان» نوشته عبدالمهدی رجایی، ص ۲۴